Мәліметтер қорының теориясы

МА құрамында мәліметтер базасын  жоспарлау, стандарттау  жасау және еңгізу, шектеуліктермен  процедураларды анықтау, концептуалды және логикалық жоспарлау деңгейтары бар ресурстарды басқару. МА ның негізігі міндеті:

• жасаудың негізгі инструменттерін таңдау;
• ақпараттар жүйе стратегиясын жасауға көмек беру;
• жасалатын МБ – на баға беру;
• корпоротивті мәліметтер моделін жасау;
• талаптарды анықтау;
• стандарттарды анықтау;
• мәліметтерге кіру мүмкіндіктерін анықтау;
• МБ концептуалды және логикалық жоспарлау;
• қолданушыларды анықтау;
• қолданылып отырған ақпараттық жүйесін  модернизациялау.

МБ-ның өмірлік циклінде жасалатын іс-әрекеттер:

• мб жасауды жоспарлау.Мб-ның қосымшаларын өмірлік циклдің деңгейтарын эффекті түрде жүзеге асыру үшін арналған,алдын ала жұмыстар;
• жүйеге талаптарды анықтау. Жұмыстардың қолдану диапазанын анықтау;
• қолданушылардың талаптарын жинау және анализдеу. Жасалып отырған МБ-ны арқылы жасалған жұмыс жайлы ақпарат жинау және анализдеу;
• МБ жоспарлау. МБ-ті өз міндетін атқару үшін немесе мақсатына жету үшін жасалатын процесс немесе жоспар;
• МББЖ таңдау. Жасалып отырған МБ-ның қосымшаларына сай МББЖ-ң типі;
• қосымшаларды жасау. МБ-мен жұмыс жасайтын программалардың және қолданушылардың интерфейсін жоспарлау;
• прототиптерді жасау. МБ қосымшаларының жұмыс моделін жасау;
• іске көшу. Жасалған қосымшалардың және МБ-ның физикалық іске асыру;
• тестілеу. Қателер табу мақсатында қосымша программаларды іске асыру процессі;
• бірге жүру және эксплуатация. Жұмыс аяқталғанына дейін жүйені басқару.

МББЖ – МБ қосымшаларының өмірлік циклының деңгейтары эффекті түрде жасауға дайындық жұмыстар. Транзакция бір немесе бірнеше қолданушылардың Мб кіру немесе өзгерту процессі.Өмірлік циклдің негізігі деңгейтарының бірі  ол мақсатты МББЖ  таңдау.Керек МББЖ-ны  үшін МББЖ-ң функционалдық мүмкіншілдіктері талапқа сай болуы керек.МББЖ таңдаудың негізігі деңгейтары :

• компотенция шекарасын анықтау;
• 2 немесе 3 МББЖ болуы керек;
• өнімді бағалау;
• негізігі таңдауды жасау және есеп беру.

Мәліметтер администраторы және МБ-ң администраторы мәліметтердің

және Мб-ң жұмыс  басқаруына жауапты.

 

МБА – физикалық іске асыруды басқару. Мәліметтер базасы администраторының негізгі міндеттері:

• мақсатты МББЖ таңдау және баға беру;
• МБ-сын физикалық жоспарлау;
• мақсатты МББЖ –да МБ физикалық жоспарлауын іске асыру;
• қорғау талаптарын анықтау;
• тестілеу стратегиясын жасау;
• қолданушыларды үйрету;
• резервті көшірме жасап отыру. 

 

5.  ER модель концепциясы

 

 

ER модель ол қосымша специялизациясы концепциясы  және категориялары бар ER модель. Супер класс мәліметтер моделінде көрсететін , әр түрлі класстар бар болмыс түрі.

Бірінші шектеуліктер қиылспайтын  шектеуліктер.(disjiont constraint). Ол егер бірнеше  мамандандыру класс асты қиыспайды.Жеке болмыс бірғана класс асты құрамына кіреді. Егер де класс асты специализациясы қиылсатын болса, онда болмыс бірнеше специализация құрамына кіреді.

Екінші специализация  шектеулігі қатысу шектеулігі деп аталады. Ол толық немесе бөлік деп аталады.

Толық қатысулы специализация  әр класс асты болмысы сол специялизация класс асты құрамында болуы керек. Суперкласстар және специялизацияны толық қатысуды бейнелеуді екі сызықпен көрсетеді. Manager қолданушыларына талаптар спецификациясы:

• DreamHome компаниясы әр түрлі қалаларда орналасқан бөлімшелері бар. Әр бөлімшелерінде өзінің қызметкерлер штаты бар, оның ішінде осы бөлімшені басқаратын менеджер де бар. Компаниялардың әр бөлімшелерін суреттеу, бөлімшенің номерін, оның мекен жайын,телефон номері, факс номері, қызметкерлер аттары, осылардың барлығын осы бөлімше басқарады;
• әр қызметкер туралы мағұлматтар: оның жеке номері, аты және фамилиясы, мекен жайы, телефон номері, жынысы, туған күні, әлеуметтік сақтандыру номері, қызметі;
• инспектор қызметіндегі қызметкерлер;
• әр бөлімше мүлік обьектілерімен жұмыс жасайды.Осы обьектер туралы келесі мағұлматтар болады: обьект номері,  оның мекен жайы, мүлік типі, осы обьектінің иесінің  жеке номері, аты жөні, мекен жайы, телефон номері;
• мүліктердің иелері жайлы ақпарат сақталады. Иелерінің екі түрі болады:жеке меншік және фирмалар;
• жалға алғандар жайлы мағұлматтар бар.

«Сущность –қатынас» моделінің негізгі концепциясы болмыс типі, байланыс типі, атрибуттарды қосады. Болмыс типінің идентифицирлік экзимпляры болмыс деп аталады. Болмыс типтерін екі типке бөлуге болады, күшті және әлсіз. Әлсіз болмыс типі басқа болмыстардан тәуелді болатын болмыс типі. Күшті болмыс типі басқа болмыстарға тәуелді болмайды. Болмыстың жеке қасиетін атрибуттар деп атайды. Әр атрибуттар мәндер топтарымен байланысты, олар домен деп аталады. Домен атрибуттар қабылдай алатын мәндерді анықтайды. Әр түрлі атрибуттар бірге бір ғана доменді қолданылуы мүмкін. Атрибуттар қарапайым және құрылымды, бірмәнді және көпмәнді.

- қарапайым атрибуттар  дегеніміз тәуелсіз бір ғана  компоненттерден тұратын атрибут.  Қарапайым атрибуттар одан да кіші компоненттерге бөлінеді;

- құрылымды атрибуттар  дегеніміз тәуелсіз бірнеше компоненттерден  құралған атрибуттар;

- бір мәнді атрибуттар  дегеніміз бір ғана мәнді қабылдайтын  атрибут. Болмыс типтерінің атрибуттары  көбінесе бірмәнді болып келеді;

- болмыстың бірнеше  мәнді қабылдайтын атрибуттары.

Потенциалдық кілт дегеніміз болмыстың  жеке экземплярын идентификациялайтын  атрибуттар немесе атрибуттар тобы.

Бастапқы кілт дегеніміз  бастапқы кілт ретінде алынған потенциалдық кілт. Болмыстың типтері бірнеше потенциалдық кілттерді қабылдауы мүмкін. Бастапқы кілтті таңдау барысында атрибуттар ұзындығына, атрибуттардың минимальді санына мән береді.

Құрылымды кілт дегеніміз  екі немесе бірнеше атрибуттардан  тұратын потенциалды кілт.

Байланыстар типтері дегеніміз әр түрлі типті болмыстар арасындағы ассоциациясы. Жеке ER- диаграмма да детализация деңгейін түсіру үшін болмыстың бастапқы кілттерін ғана көрсетеді. Кей кезде мүлдем көрсетілмейді. Бірнеше байланыстар құрамында бар болмыстар қатысушылар деп аталады. Бірнеше байланыстың қатысушылардың санын деңгей (degree) деп атайды. Екі деңгейлі байланысты бинарды(binary) деп атайды. Үш деңгейлі байланысты тернарлы деп атайды.(ternary). Төртінші деңгейлі байланысты кватернарлы деп аталады. Рекурсивтік байланыс деп бір болмыстың бірнеше қайталануы. Байланыстың негізгі екі типінің шектеуліктері  кардиналдылық  және қатысу деңгейі.

Негізігі қақпандардың екі түрін қарастыруға болады: разветвление қақпаны (fan trap) және бұзылу қақпаны. Қақпандарды анықтау үшін әр байланыстарды анық көрсету керек. Разветвление қақпаны екі немесе одан көп байланыс типтерін бір болмыстан пайда болады.

Мультимедиалық программалар типтері мәліметтер базасына қойған талаптары қатал. Сол үшін ER –моделдеуі жеткілікті болмады.Осындай семантикалық концепциясы бар ER модель кеңейтілген ER модель немесе EER модель деп аталады.

 

1.6 Нормализациялау

 

 

Нормализация дегеніміз  ол бастапқы кілт негізінде қатынасты  анализдеудің формальді методы. Нормализация қатынас құрамын кілттер арқылы және атрибуттар арасындағы бар функциональдық тәуелділікті анықтауға қолданылады. Нормализациялау процессі бірінші рет Э.Ф. Коддпен ұсынылған болатын. Ол нормальді форманың талапқа сай, сай еместігін, көбінесе тест ретінде орындалады. Басында нормализациялаудың үш түрі ғана болды:

• бірінші (1НФ) - әр жолдармен әр бағандардың қилысуында қатынас тек бір мағынаны қабылдайды.Мұнда нормализация процессі шығу форматынан мәліметтерді түрлендіруден басталады. Бастапқы деңгейта таблица нормаланбаған формада болады және оны көбінесе нормаланбаған таблица(бір немесе бірнеше қайталанатын мәліметтер тобы) деп атайды. Нормаланбаған таблицадан қайталанатын топтарды болдырмаудың екі түрі бар. Біріншісі ол бос орындарды қайталанбайтын мәліметтердің көшірмесімен толтырады.Мұны «түзету»(“flattining”) таблицасы деп атайды. Екіншісінде атрибут немесе атрибуттар топтары нормаланбаған таблицаның кілті болады,содан қайталанатын топтар алынады да жеке қатынасқа кілттердің көшірмелерімен қойылады. Кейде  нормаланбаған қатынастар ішінде бір немесе бірнеше қайталанатын топтар болады. Мұндай жағдайда бүл тәсіл қайталатын топтар қалмағанша орындалады.
• екінші (2НФ) – бірінші нормальді формадағы орналасқан және бастапқы кілт құрамына кірмейтін атрибуттар осы кілтке тәуелділігін мінездейді. Мұндағы бастапқы кілт екі немесе одан да көп атрибуттардан тұрады.
• үшінші (3НФ)- бірінші және екінші нормальді формада орналасқан және бастапқы кілт құрамына кіретін атрибуттары жоқ қатынас. Одан кейін Р.Бойспен Э.Ф Кодд екеуі 3-ші формасын түрлендіріп, ол Бойс-Кодд (БКНФ) нормальді формасы деп аталды.Мұндат тек бастапқы кілт қана емес сонымен бірге барлық потенциальді кілттер де қатысады.
• Осының артынан төртінші (4НФ)- тәуелділігі жоқ Бойс-Кодд номальді формасындағы қатынас.
• бесінші (5НФ) формалары шықты.Бірақ  бұл формалар тәжірибеде кейде ғана қолданылады.

Нормализация процессі (Қосымша А) көрсетілген.

 

1.7 МБ концептуалдық жобалаудың методологиясы

 

 

Деңгей 1. Методологиялық жобалау- жобалау процессін жеңілдету мақсатында арнайы процедуралар, техникалық құралдар, инструменттер, документацияларды қолдану. Методологиялық жобалау бүкіл процессті бірнеше фазаларға, ал фазалар бірнеше деңгейтарға бөледі. Әр деңгейта жасаушыға алдындағы есепті шешу үшін техникалық құралдар беріледі.

Жобалаудың бірінші деңгейы ол жасалатын қосымшаларын қолданушыларының типтеріне сәйкес концептуалдық модель жасау. Кез келген мәліметтердің концептуалдық  моделі өзіне келесілерді қосады:

• қатынас типі;
• атрибуттар;
• атрибуттар домені,
• потенциалды кілттер;
• бастапқы кілттер.

Концептуалды модель процессінде болатын документациялармен толығады.Бірінші деңгейта келесілер орындалуы керек:

байланыс типін анықтау. Көп жағдайда қатынастар жұпты болады, бірақ комплексті қатынастарда болады олар екіден көп және рекурсивтік  байланыстарды дұрыстап тексеру керек. Барлық байланыстар дұрыс ерекшеленгенін тексеру керек. Әр байланыстың өз орны бар, «бірден бірге», « бірден көпке», «көптен көпке». Егер де астыңғы немесе үстінгі мәндері  белгілі болса, оны документацияға түсіру керек. Жеке байланыстар типін анықтаған соң оларға қолданушыларға түсінікті  ат беріледі;

атрибуттарды анықта. Атрибутты байланыспен байланыстыру. Бұл деңгейта жасалынып отырған мәліметтер базасы моделінің барлық ерекшеленген мәліметтерді анықау керек. Мағынасы басқа атрибуттың мағынасы арқылы анықталатын атрибуттарды қосылғыш деп атайды.

Әр атрибутттарға түсінікті  ат беру керек. Әр атрибуттар жайлы  келесі мағұлматтар болады:

• атрибут аты және оны көркемдеу;
• осы атрибутқа бар кез келген синоним;
• мәліметтер типі және мәннің размері;
• атрибут қабылдайтын мән (егер болса);
• атрибут міндетті болып табылама;
• атрибут құралмалы ма, қандай атрибуттардан құралған;
• оның мәнін анықтау үшін қандай метод орындау керек;
• атрибут көптік па.

• атрибуттар доменін анықтау.

Модельде бар барлық атрибуттардың домендерін анықтау бұл деңгейтың негізгі міндеті. Домен дегеніміз бір немесе бірнеше атрибутқа мән беретін элемент. Атрибуттар доменін анықтаған соң олардың аттары мен мінездемелері мәліметтер сөздігіне қойылады;

потенциалды және бастапқы кілттер болатын атрибуттарды анықтау. Әр типке потенциалды кілтін анықтау және егер олар бірнеше болса, солардың ішінен бастапқы кілтін табу. Потенциалды кілт дегеніміз әр экземплярын идентифицироваттетін атрибут немесе атрибуттың минимальді  тобы. Кей кезде бірнеше потенциал кілттер болады. Қалған потенциал кілттер альтернативті деп аталады.Бірнеше потенциалдық кілттер арасынан бастапқы кілтті таңдағанда мынаны орындаған жөн: