Микробтық паразитизмі және потогенді микроорганизмдер пайда болу эволюциясы

Хемотаксис және қозғалыс (талшықтары бар бактерияларда). Хемотаксис көмегімен бактериялар клетка-нысанасын табады, ал олардың талшықтары клеткамен әрекеттесуін жылдамдатады.Кілегей субстраттарын бұзатын ферменттер. Кілегей қабықтарда орналасқан эпителиалді клеткаларды сыртынан қаптайды. Протеаза, нейраминидаза, лецитиназа және басқа ферменттер кілегейді бұзып, микроорганизммен байланысатын рецепторларды ашып, босатады.  

 

Адгезия және колопизация факторлары. Бактериялар осы факторлар әсерімен клетка мембранасындағы рецепторларды танып алып, жабысады да клетка беткейінде таралады (колонизация). Бактерияларда адгезия қызметін клетка қабырғасының структуралары атқарады: фимбриялар, сыртқы мембрананың белоктары, ЛПС т.б. компоненттер. Адгезия патогенділіктің бастапқы механизмі. Бактериялар клетка ішінде көбейеді немесе клетка беткейіндегі кілегейде (мсмбранада), немесе одан өтіп организмде таралады. Сондықган, барлық бактериялар және вирустарда клетка беткейіне жабыспай (адсорбция) патогенді қасиеттеріи арта алмайды. Сонымен қатар, токсиндер де нысана-клетка мембранасындағы рецепторлармен байланыспай токсикалық қызметін атқара алмайды. Сондықтан, адгезия мен колонизация — ауру дамуының бастапқы, негізгі механизмі.Инвазия факторы, яғпи.осы фактор көмегімен бактерия клетка ішіне енеді. Олар клетка активтілігіп тежейтін факторлармен байланысып, бактерияны клетка ішінде көбеюін атқарады. Теріс грамды бактерияларда инвазия факторын сыртқы мембрана белоктары атқарады.Фагоцитозга кедергі беретін фактор, яғни фагоцитоздан қорғайтын фактор. Олар клетка қабырғасы компоненттерімен байланысты және бактерияны фагоцитоздап қорғайды немесе фагоцитоздың активтілігін тежейді. Осындай фактор көптеген бактерияларда кездеседі. Бактерияларда гиалурон қышқылынан тұратын капсула, себебі оның химиялық құрамы организмде оның құрамына ұқсас заттар бар, немесе басқа химиялық құрылысы бар капсула (В. Аnthracis, Y. pestis т.б.); фагоцитозды тежейтін белоктар — белок А (стафилококк), белок-М (стрептококк), антиген Fral оба қоздырғышында; фибриннен тұратын қабықша — плазмокоагулазасы бар стафилококкаларда; осылар қатарына пептидогликан, гейхой қышқылы және клетка қабырғасының басқа компоненттері кіреді.Фагоцитозды тежейтін фактор, мысалы Ү.реstis V-W - антигендері. Осы фактордың болуы фагоцитоз толық бітпегенін сипаттайды. Бактериялар жиі түзетін заттары фагопиттердің "тотығу жарылысын" бұзады. Толық бітпеген фагоцитоз — аурудың созылмалы түріне ауысуының себебі (хроносепсис).Бактериялардың "қорғаныс және агрессия" ферменттері. Фибринолизин, лецитиназа, гиалуронидаза, протеаза т.б. ферменттер арқылы бактериялар агрессивті қасиеттерін атқарады. Осы ферменттер организм тіндерінде бактериялар таралуын жүргізеді. Қорғаныс ферменттердің негізгісі (стафилококкта) плазмокоагулаза. Плазмокоагулаза фибриногенді фибринге өткізіп клетка айналасына арнайы қабықша түзеді, фагоцитоз әсерінен қорғайды. Патогенділік басқа бактерия ферменттермен байланысты бола алады, мысалы, фагоциттердің хемотаксисін тежейтін аминопептидазалар және улы қасиеттері бар бактерия тіршілігінде бөлінетін продуктілер (птомаин т.б.).

 

 

    Микробтық паразитизм процесі кезінде паразиттердің дамуы бір ғана емес, бірнеше иеде өтуі мүмкін. Мысалы, безгек қоздырғышының иелері — адам мен анофелес туысына жататын маса;эхинококк ауруы қоздырғышының         иелері  адам мен ит,т.б. Паразитизм өсімдіктер арасында да кең тараған. Бірақ мүк, қырыққұлақтәрізділер, жалаңаш тұқымдылар арасында паразитизм кездеспейді. Паразитизмнің табиғаттағы организмдер популяциясын реттеуде және сұрыптау    процесінде маңызы болғанымен, адам денсаулығына, жануарларға, өсімдіктерге өте көп зиян келтіреді. Паразитизм мәселелерін биология, медицина, ветеринария, агрономия, паразитология, вирусология, т.б. ғылым салалары зерттейді;

  Паразитизм қасиеті түрге генетикалық бекітілген және тұқым қуалау арқылы беріледі.Паразиттерге адам ауруының жұқпалы және инвазиялық барлық қоздырғыштары жатады.  

"Патогенділік" - микроорганизмнің  ауру қоздыру қабілеті. Ол екі  грек сөзінен тұрады: раіһоз - қайғы-қасірет, gепеs - тудыру. Патогенді, яғни ауру тудырушыларға барлық бактериялар жатпайды. Микро- және макроорганизм арасында түрлі .симбиоз формалары бар: мутуализм, комменсализм және паразитизм. Патогенділік, немесе ауру тудыру қабілет абсолютты емес. Оның пайда болуы келесі шарттарға байланысты:

Микробтардың патогенділігі жануарлардың арнайы түрінде байқалады. Кей бактериялар тек адамға патогенді, басқалары тек жануарларға патогенді, ал тағы баскалары адамға және жануарға да патогенді (оба, бругцеллез, туляремия т.б. қоздырғыштар).Кей жағдайларда (табиги) микробтар макроорганизмге патогенді емес, ал жағдайы өзгергенде сол микроорганизм патогенді болып келеді. Мысалы, табиғи жағдайда тауықтар сібір түйнемесімен ауырмайды, ал егер олардың дене температурасын төмендетсе олар ауырады.Сау адамға патогенді емес немесе шартты патогенді микроорганизмдер организмнің табиғи резистенттілігі (төзімділігі) бәсендесе осы микробтар патогенді болып келеді. 

Патогенділік ауру тудыру қабілеті — бактерияның түр (видовое) қасиеті, түрдің барлығына тән, бірақ түрлі өкілдерде түрлі дәрежеде көрінеді. Сондықган, патогенділік дәрежені бағалау үшін вируленттілік термин пайда болды. Патогенділік және вируленттілік (латын тілінен virulentus - улы) бір мағынада - ауру тудыру қабілет, бірақ вируленттілік дегеніміз саналық баға, яғни пагогенділіктің дәрежесі, өлшемі. Вируленттілікті күшейтуте (ұлғайту) және бәсендету (төмен) болады. Бұны қоздырғышқа түрлі әсер беру нәтижесінде байқауға болады. Л.Пастер сібір түйнемесіне қарсы вакцина алғанда, оның қоздырғышын жоғары температурада өсірді (42"С) - қоздырғыштың патогенділік қабілетіне жауанты плазмида жоғары температурада бұзылады. Л.Пастер қүтыруға қарсы вакцинаны алғанда, ол көжектерге жоғары вирулентті құтыру қоздырғышының штаммын селекциялап адамға патогенді емес штаммын алды. Л.Себип полиомиелитке қарсы тірі вакпинаны полиовирустың үш типтерінің селекциясын жасағанда авирулентті штаммын алды.

 

  

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                 Қорытынды

 

    Патогенді организмдер сапрофиттер шықты деп болжамданады, олар эволюция процесінде жануар ағзасының әртүрлі тіндері мен мүшесіеде паразиттік     қоректену типіне бейімделген.Және сол жануарлар мен өсімдік-тер белгілі бір паразит таксондарының қожайыны болып табылады. Қожайын организмі де эволциялық процесс бойынша өзгеріп отырады, яғни оларда паразиттерге қарсы қорғаныш механизмі қалыптасады. Бір жағынан,эволюция бойынша көптеген паразиттер қожайынының қорғаныш реакцияларына бейімделуі жүреді.Мұндай бейімделуге паразит клеткасы-ның қабырғасының қалыңдауы мысал бола алады. Фенотиптік белгісі вируленттілік болып табылады, яғни белгілі бір жағдайларда көрінетін штамның қасиеті. Вируленттілікті жоғарлатуға, төмендетуге, өлшеуге болады, яғни бұл патогендік шамасы болып келеді.Патогенділік бактериялардың биологиялық  белгі ретінде үш қасиеттермен  нәтижеленеді:

   Инфекциялық (немесе инфективтік) — бұл қоздырғыштың организмге енуі және ауру тудыруы. "Микробтың ену механизмінің біреуімен енгенде өзінің патогенді қасиеті сақталып беткейлі барьерлерден (тері және кілегей қабығы) өтеу қабілеті" (Л.М.Королюк, 1995). Мысалы ұзақ уақыт лимфоциттерде, макрофагтарда, жүйке тіндерінде персистерлеуші қабілеті бар адамның иммуножетіспеушілік вирусымен шақырылатын ауру. Тіндерде ұзақ уақыт сақталуы салдарынан организмнің нервті және иммундық жүйесін баяу зақымдайды, ол екіншілік инфекциялар, жеделдеу энцефалитпен, ісіктер және тағы да басқа патологиялық өзгерістермен сипатталады, осының бәрі науқас адамның өліміне әкеледі.

Инвазивтік-қоздырғыш организмнің қорғаныс механизмдерінен сау өтіп, көбейеді, клеткаға өтіп, организмде таралу қабілеті. Бұл қасиет патогенді микроорганизмдерде пагогенді факторлар топтасқанда сипаттама береді. Олар клеткаға енген соң қарқынды көбейеді; фагоцитозды бәсендететін факторлар және фагоцитозды өткізбеуге бейімді факторлар микроорганизмдерде кездеседі; "агрессия және қорғаныс" ферменттері көптеген топтар қалыптастырады.

токсигендік (немесе улылық -токсиндік)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      

                      Пайдаланылған әдебиеттер

 

Негізгі:

1. Коротяев   А.И,   Бабичев   С.Л.   Медицинская   микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000.- 591 с.
2. Поздеев О.К. Медицинская микробиология: Учебное пособие/ под ред. В.И. Покровского. – 4-е изд.испр.-М.:ГЭОТАР-МЕДИА. 2007. – 768 с. ил.
3. Алешукина А.В. Медицинская микробиология. Учебное пособие. Ростов-на-Дону. «Феникс», 2003. - 474 с.
4. Тец В.В. Руководство к практическим занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии – М.:Медицина, 2002.- 352 с.

 

Қосымша:

1. 1.Коротяев А.И., Бабичев С.А. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология // С-Петербург: Специальная литература, 2002. – 580 с.

 

2. 2.Медицинская микробиология под ред. Покровского В.И. //М. ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2001. - 1184 с.
3. 3.Микробиология /Воробьев А.А., Быков А.С., Пашков Е.П., Рыбакова А.М. / М.:Медицина. 2002.
4. 4.Микробиология, санитария и гигиена: Учебник для вузов / К.А. Мудрецова-Висс, А.А.Кудряшова, В.П. Дедюхина. - М.:Деловая лит., 2001. – 378 с.
5. 5.Азизов И.С.. Основы клинической микробиологии /КГМА; - Караганда: Б.ил., 2006. – 280 с.