Тұлғаның түрткілері мен қасиеттері

 И.Ә. Әбеуованың пікірінше,  қарым-қатынастың құрылымы күрделі  болғандықтан, шартты түрде талдау  мақсатымен, көбіне оның бір-бірімен  тығыз байланысты үш жағын  қарастырады: коммуникативті, интерактивті, перцептивті.

 

Қорытынды

 

 

Педагогикалық қарым-қатынас - белгілі бір педагогикалық қызмет атқаратын, жәйлі психологиялық  климат құруға және оқу іс-әрекетін, педагог пен оқушы арасындағы, оқушылар ұжымы ішіндегі қатынастарды психологиялық тиімді етуге бағытталған  оқытушы мен оқушының сабақтағы  және сабақтан тыс уақыттағы кәсіптік қарым-қатынасы.

Перцептивтік қарым-қатынас  — адамның парапар қабылдауы, оның ішкі дүниесіне бойлау, әрбір  жеке сәтінде оның психикалық жағдайын сезіну дағдысы, оның тәртіп себебін  түсіну дағдысы. Мұғалім өзінің перцептивтік қарым-қатынас қабілеттерін ұдайы  дамытуы қажет. Психология көптеген жаратылыстану және қоғамтану ғылымдар қатарында адамды, тұлғаны зерттейді, бірақ олардың жеке өздеріне тән ерекше қырлары мен сырларын бөле қарастырады.

Бұл орайда психология тұлға  терминімен бір қатар адам, тек  өкілі (индивид) және «даралық» түсініктерін пайдаланады. Бұл ұғымдардың бәрі өзіндік  өзгешелікке ие, дегенмен олар өзара  кіріге байланысқан. Аса жалпыланған, бірігімді түсінік – бұл адам.

Адам - өмірдің ең жоғары даму сатысын, қоғамдық еңбек үдерісінің өнімін, табиғилық пен әлеуметтіктің  ажыралмас бірлігін танытушы тіршілік иесі. Әлеуметтік-тайпалық мәнге ие болуымен бірге, әрбір адам өз алдына бөлектенген табиғат туындысы, тек  өкілі.6

Тек өкілі – бұл homo sapiens (саналы адам) ретінде нақты адам, дамудың адамдық алғы шарттарын (нышандарын) бойына сіңірген жаратылыс  туындысы.

Даралық – нақты адамның  тұтастай болмысының, оның табиғи және әлеуметтік меңгерілген қажеттерінің қайталанбас, ерекше сипаты.

Даралық әр адамның меншікті тәжірибесінен, білімінен, пікірі¬нен, ұстаным – көзғарастарынан, мінезі мен темпераментіндегі өзгешеліктерден  көрінеді, адам өз даралығын дәлелдейді, бекітеді.

Жеке адамды қандай болмасын әрекетке итермелейтін негізгі қозғаушы мотив — оның түрлі қажеттері, яғни бір нәрсеге мұқтаждануы. Адамның  қажеттері қоғамдық еңбекте, еңбек  ету процесінде қалыптасқан. Сыртқы ортамен байланыс жасауда адамның  өмір сүруі үшін ең алдымен ерекше маңыз алған материалдық қажеттер (тамақ, баспана, киім, еңбек құралдары  т. б.) болады. Адам баласының тарихи даму жағдайында туған еңбек әрекеті  еңбек құралдарымен пайдалану секілді  негізгі материалдық қажеттері  біртіндеп дами келе, қажеттердің  жаңа тобын — рухани қажеттерді (білім, көркемөнер т. б.) туғызады. Рухани қажеттердің дамуы — материалдық  қажеттерінің қанағаттандырылуына  байланысты. Адам қажеттерінің дамуы  тарихи дамудың елеулі бір кезеңі. Олар адамның алдына әр түрлі мақсаттар  қойып отыруына себепші болатын  негізгі түрткілер. Адам өзінің қажеттерін өтеу үшін бар мүмкіндігін пайдаланады.

Адамдар арасындағы қарым-қатынастың басты мақсаты – өзара түсіністікке қол жеткізу. Қарым-қатынас жасауда  қатынасқа түскен адамды тыңдап, түсіне білудің маңызы зор. Бұл басқа  адамның ішкі жан дүниесін түсініп, оған өз ойын дұрыс жеткізуге мүмкіндік  береді. Адамдар басқаларға өз ойлары мен көзқарастарын түсіндіре  отырып, түсініспеушілік, ұрыс-керіс  пен дау-жанжал секілді жағымсыз құбылыстарды болдырмауға әрекет жасайды. Адамдармен жақсы қарым-қатынас  орнатуға мынадай ережелердің орындалуы  көмектеседі: барлық адамдармен тең  дәрежеде, дөрекілік пен жағымпаздықсыз қарым-қатынас жасау; сұхбаттасушының  жеке пікірін сыйлау; бұйрық емес, өтініш деңгейінде қарым-қатынас жасау; басқа  адамның пікірін сыйлау және тәжірибесін  қабылдай білу. Қарым-қатынас мәдениетін меңгерген тұлға өзімен қатынас  жасайтын адамға құрметпен қарап, сыйластық  білдіреді. Адамға сыйластықпен қарау  жақсы қарым-қатынас жасаудың негізгі өлшемі болып табылады.

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

 

 

1. Аймауытұлы Ж. Психология. Алматы, 1995

2. Елеусізова С. Қарым-қатынас психологиясы Алматы 1995 ж.

3. Алдамұратов Ә. Жалпы  психология Алматы, 1996

4. Жарықбаев Қ, Озғанбаев  О. Жантануға кіріспе Алматы, 2000

5. Жарықбаев Қ, Ж. Аймауытұлының  психологиялық көзқаралстары Алматы, 2000

6. Жарықбаев Қ, А.Әбрахманов  Психология терминдерінің орысша  – қазақша сөздігі Алматы, 1976

7. Жарықбаев Қ. Қазіргі  психологияның тарихы Алматы 1996

8. Бороздина Г.В. Психология  делового общения Москва , 2000

9. Бодашев А.А. Личность  и общение - Москва, 1983

10. Добрович А. Общение  Москва, 1980

11.  Жарықбаев Қ. Психология (Оқулық). Бiрiншi басылымы, Алматы, “Мектеп” 1970, екiншi басылымы, Алматы, Мектеп, 1982.

12. Тәжiбаев Т. Жалпы психология. Алматы, “Қазақ университетi”, 1993.

13. Алдамұратов Ә. Т.б. Жалпы психология. Алматы, 1995.

14. Бап-Баба С. Жалпы психология. Алматы, 2004.

15. Мұқанов М. Жан дүниесiнiң сыры. Алматы, Қазмембас,1964.

16. Мұқанов М. Бақылаужәнеойлау. Алматы, 1959.

17. Ильясов И.И. Исследование развития познавательной деятельности. – М., 1971.

18. А.А. Давыдов, Т.В. Драгунова. Пдагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы Алматы 1973.

19. Б.С. Ысқақова, Қойшыбаева Н.И. Мектепке дейінгі балалардың жеке басын қалыптастырудың психологиялық құралы. Оқу құралы. Шымкент 2002.

20. Қ.Жақыпов Бірінші класс оқушысының отбасындағы итәрбиесі. Алматы – 1966

21. С.В. Мухина. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы алматы «Мектеп» 1986. 

22. Сухомлинский В. А. Балалық шақтағы жеке тұлғаның қалыптасуы.