Кәсіпорынның экономикалық жағдайы

4.  Жал, займ, қарыздар  бойынша алынған % сомасына Д-т  441 К-т 332

5.   Дебиторлық берешек  үтеген кезде Д-т 441 К-т 333, 334

6.  Аккредитивтердің, лимиттелген чек кітапшаларының пайдаланылмаған сомалары есеп айырысу шотына есептелді

д__т441 К-т421,422

7.  Ақшаны кассадан  есеп айырысу шотына үткізгенде  Д-т 441 К-т 451

8.  Жарғылық капиталға  салым ретінде қүрылтайшылардан  қолма-қолсыз ақша қаражаттары келіп түсті Д-т 441 К-т 511

9.  Алынған несиелер  мен займдардың сомасы есеп  айырысу шотына келіп түскен  кезде Д-т 441 К-т 601-603

Ю.Аванс алынды Д-т 411 К-т 661,662

11.Алдағы кезеңдер  есебіне алынған ақы Д-т 441 К-т  611

12.Акцияларға, облигацияларға салымдар жасалды Д-т 141-144, 401-403 К-т

441

ІЗ.Болашақ кезеңдер үшін жалдық ақыны түлеу Д-т 342 К-т 441 Н.Аванс  берілген кезде (алдын ала төлем) Д-т 351 352, К-т 441 15.Аккредетивтерге қаражаттар есептелді, чек кітапшасы ашылды Д-т 421,

422К-т441 іб.Чек бойынша есеп айырысу шотынан қолма қол ақшалар алынды Д-т 451

К-т441

17.3аймдар мен несиелерді  қайтару (үтеу) Д-т 601-603 К-т 441 18.Акциялар  бойынша дивиденттерді түлеу  Д-т 621-622 К-т 441 19.Бюджетке салықтар  аударылды Д-т 631,633,634 К-т 441 2О.Еншілес, тэуелді, бірлесіп бақыланатын түлғаларға, жеткізушілер мен

басқа кредиторларға  берешек үтелді   Д-т 641 -643, 671, 678 К-т 441 21.Несиелер , қарыздар жалдау шарттары бойынша % түленді Д-т 684 К-т

441 22.Айыппүлдарды, түсімақыларды, тұрақсыздық айыптарын түлеу Д-т 821

К-т441

441- шотта күрсетілген  операцияларды есепке алу үшін  №2 журнал ордер мен №2 ведомость  қолданылады. Олардағы жазулар  есеп айырысу шоты бойынша  банк күшірмесінің және соларға  қоса берілетін құжаттардың негізінде  жүргізіледі. Құжаттар алдымен эрбір күн үшін жиынтықтарды сомалау арқылы біртектес жинақтамалы шоттар бойынша топтастырылады (кірістік және шығыстық кркаттар бүлек-бүлек), содан кейін №2 журнал-ордерге (441— шоттың кредиті бойынша) және 441-шоттың дебеті бойынша №2 ведомоске жиынтық бір сомамен жазылады.№2   ведомостьке   біртектес   жинақтамалы   шоттар   бойынша   сомаларды жазудан   басқа,   ай   басындағы   сальдо   (қалдық)   күрсетіледі   де,   ай   ішінде есептелген дебеттік және кредиттік айналымдар ескеріліп, ай соңындағы қалдық анықталады.  №2  ведомость  бойынша жиынтық  айналымдар  мен  сальдо  ай соңында Бас кітапқа 441-шот бойынша күшіріледі.

Есеп айырысу шотын  жабу оның иесінің үтініші бойынша:

-   есеп  айырысу   шотын  ашу үшін  тіпті   болмағанда  бір  ғана бүлігінің болмауына (дербес баланстың бар болуы және т.б.) экеп соқтырған субъект қызметі сипатының үзгерісі кезінде;

-  субъектіні қүрған  органның шешімі бойынша;

-  3 ай бойы шотта  қозғалыс болмаған кезде жүргізіледі.

Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субьектінің атауы үзгерген кезде шоттың иесі чек кітапшасын пайдаланылмаған чектермен қоса банкке қайтаруға, олардың нүмірін күрсетуге және есеп айырысу шотындағы қаражаттардың қалдығын растауға міндетті.

 

Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысулар.

Төлем тапсырмалар тауарлы материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін есеп айырысу кезінде және тауарлар мен қызметтердің алдын ала төлемін, келісім шартта немесе заңмен қарастырылған аванстық төлем жағдайларында қолданылады.

Төлеуші белгіленген нысан бланкілерінде тапсырманы банкке ұсынады. Тапсырмадан басқа банк талабы бойынша түлеуші келісім-шарттарды, шот фактураларды, төлемнің мақсаттылығын дэлелдейтін басқа да құжаттарды күрсетуі тиіс. Төлем тапсырмалар онда күрсетілген күннен бастап 10 күн ішінде банк-алушымен қабылданады. Олар түлеушінің шотында қажетті қаражаттар болған жағдайда ғана іске асады. Төлем құжаттары электронды да, қағаз бетінде де болуы мүмкін. Негізінен төлем тапсырмалар екі данада болу толтырылады: біріншісі - банкте қалады, екіншісі - ақша түлеушіге қабылданғаны жүнінде банктің мүр таңбасымен қайтарылады.

Төлем тапсырманы толтырған  кезде келесі реквизиттері күрсетіледі:

-    төлем тапсырма  номері;

-    төлем тапсырма  күні;

-    жеке идентификациялық  код (ИИК) - аударушы мен бенефициардың банктік шотының номері;

-    ақша аударушы  коды (КОд) және бенефициар коды (Кбе) - ол екі символдан тұрады, біріншісі - резиденттік белгісі,  екіншісі экономика секторы;

-    бенефициар - ақша қаражаттарды алушы;

ақша аудару жүнінде клиенттен тапсырма алатын банк аударушының атауы

-    банк бенефициар - ақша қаражаттарды келісім-шарт  негізінде қабылдаушы банк;

-    аударушының  банктік идентификациялық коды (БИК)9

-    филиалдар  арасындағы айналымдар коды (МФО)

-    төлем мақсатының коды - ҚРҮБ нормативті - қүқықтық актілерімен белгіленген үш символдан тұратын, жүзеге асатын төлемдердің кодтык белгісі;

-    бюджеттік  сыныптау коды - салықтардың (төлемдердің)  қайтарылуы жүзеге асатын коды;

-    валюталау  күні - бенефициар банктік шотына ақша қаражаттардың кіріске алыну күні, оны төлемді жүргізуші субъект белгілейді.

Төлем құжатында еш бір  түзетулерге жол берілмейді. Егер олар болатын болса, онда банк бүл  тапсырманы орындаудан бас тартып, үш күн ішінде құжатты клиентке қайтарады.

 

 

Есеп айырысу мен валюталық шотгар операцияларын есепке алудың сызбасы.¹³

№1 сызба

Ақшалай чектер

Нақты жарнаға хабарландыру

Төлем тапсырмасы

Төлем талап тапсырмасы

г

ғ

1

Банк күшірмесі

т

43

і,432,441 дебеті бойьшша  №2 ведомость   431, 432, 441 кредиті бойынша журнал ордер

г

Бас кітап

г

Қаржылық есеп беру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Ақша қаражаттар қозғалысының есебі.

Ақша қаражаттар қозғалысының есебі №4 БЕС сэйкес жасалынады. Есеп беруді құрудың қажеттілігі ақша қаражаттардың келіп түсуі мен шығуы бойынша ақпарат алуда және қаржылық қызметі жүнінде мэліметке ие болуда жатыр.

Ақша қаражаттар қозғалысы  туралы есебі ақпарат қолданушыларға кәсіпорынның қаржылық жағдайындағы үзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді, шаруашылық субъектінің операционды, инвестициялық және қаржылық қызметі бойынша есепті мерзімде ақша қаражаттардың келіп түсуі мен шығысы туралы мэліметтермен қамтамасыз етеді.

Операционды қызмет - заңды  түлғаның табыс табу мақсатындағы негізгі қызметі, сонымен қатар инвестициялық және қаржылық қызметке жатпайтын басқа да қызмет.

Инвестициялық қызмет - үзақ мерзімді активтерді сатып алу және сату.

Қаржылық қызмет - нэтижесінде  меншіктік капитал мен заемдық  қаражат құрамы мен мүлшерінің үзгеруі  болып табылатын заңды түлғаның қызметі.

Операционды цызметтен түскен ақша қаражаттардың қозғалысын кәсіпорында тікелей және жанама әдістерді қолдану арқылы күрсетеді.

Тікелей әдіс ақша қаражаттардың  келіп түсуі мен төлемдердің  негізгі түрлерін ашып қарастыруды және олар қызметтің қай түріне жататынын анықтауды күздейді.  Бұл  эдіс бойынша қаржы шаруашылық қызметі нэтижесі туралы есеп берудің эр бір бабына түзету жасалынады. Мысалы, өнімді сатудан түскен түсімнен материалдарды сатып алу бойынша төлем ақыларын, тасымалдау шығындарын, материалды сатып алуға алынған несие үшін пайыздарды төлемін, бюджетке төлемдер сомасын азайтып тастайды.

Тікелей эдісті қолданған  кезде операционды қызмет нәтижесінде  ақша қаражаттардың келіп түсуі  мен шығысы өнімді, жұмысты, қызметті сатудан түскен түсімнен, алынған аванстан, проценттен, дивидендтен, роялти және басқа да табыстардан; жабдықтаушы мен мердігерлер алдындағы қарызды үтеуден, берілген аванстардан, еңбек ақы, бюджеттік мекемелерге және бюджеттен тыс қорларға төлемдерінен тұрады.

Жанама эдіс - бүл тэсілді  қолданған кезде таза табыс немесе зиян ағымдағы активтер мен міндеттемелер, қаржылық емес операциялар, сонымен  қатар алдыңғы есеп беру мерзімімен салыстырғандағы табыстар мен шығыстар үзгерісіне түзетіледі.

Тәсіл баланстағы және қаржы - шаруашылық қызметінің нәтижесі бойынша есеп берудегі ақпаратқа негізделіп қолданылады. Бұнда қаржы -шаруашылық қызмет нәтижесі бойынша есеп берудегі әр бір бап түзетілмейді, есепті мерзімде алдыңғы есеп беру мерзімімен салыстырғандағы үзгерістер сомасына тек таза табыс (зиян) қана түзетіледі.

 

Таза табыс (зиян) түзетулері

Таза табысты түзететін  операциялар

Түзетуді жүргізу операциялары

Негізгі құралдар мен  материалды емес активтерге тозуды есептеу

Есептелген амортизация  сомасы таза табыс (зиян) сомасына қосылады, себебі олар ешқандай шығынға әкелген жоқ

Ағымдағы активтер сомаларының  үзгерісі: дебиторлық борыш, қорлар, болашақ  кезең шығындары, басқа да ағымдағы активтер және т.б.

Ағымдағы активтердің артуы  есепті кезең мерзімінде ақша қаражаттар ағымын түмендетеді де олардың шығысын үлғайтады және керісінше ағымдағы активтердің азайуы ақша қаражаттар ағымын үлғайтып, олардың келіп түсуін білдіреді________

Ағымдағы міндеттемелер (қысқы  мерзімді банк несиелерін қоспағанда) кредиторлық қарыз, салық төлемдері және басқа да ағымдағы міндеттемелер сомаларының үзгерісі

Ағымдағы міндеттемелер сомасының  үлғайуы ақша қаражаттардың ағымын үлғайтады және олардың түсімін  білдіреді; ағымдағы міндеттемелердің азайуы ақша қаражаттар ағымын азайтып, олардың шығысын білдіреді.

Инвестщиялъщ және қаржылъщ цызмет.

Инвестициялық қызмет - ү_зақ мерзімді активтерді алу және сату, үтелетін несиелерді беру және алу. Инвестициялық  қызметке жататындар:

-    материалды  емес активтерді, негізгі  қүралдарды  басқа да ұзақ мерзімді активтерді  сатып алуға кеткен ақша қаражаттардың  шығысы;

-    қаржы   инвестициялярын   сатып   алу;   басқа   кәсіпорындарға   заемдар үсыну; басқа да төлемдер.

Инвестициялық қызмет бухгалтерлік баланста ү_зақ мерзімді активтерді енгізетін бөлімшеде күрсетіледі. Бүған, сонымен қатар қаржылық ивестицияларға әсер ететін опреацияляр да жатады, олар бухгалтерлік баланстың - ағымдағы активтер бөлімшесінде күрсетіледі. Акцияларды, негізгі құралдарды үткізумен байланысты табыстар немесе шығындар күрсетілген жағдайда ғана инвестициялық қызмет ақша қаражаттары қозғалысы туралы есебінде үз орнын табады.

Қаржылық қызмет - нәтижесінде  үзіндік капитал мен заемдық  қаражаттардың құрамы мен мүлшері үзгерген қызмет.

Оған жататындар:

-    акция   және   басқа   да   құнды   қағаздарды   шығарудан   түскен   ақша қаражаттары,   банктік   және  банктік  емес   кредиттерді   алу,   басқа  да түсімдер;

-    банктік   және   банктік   емес   ақша   қаражаттардың   шығысталуы,   үз акционерлерден акцияларды сатып алу, дивидендтерді түлеу, басқа да төлемдер.

Кәсіпорын ақшалай емес инвестициялық және қаржылық операцияларды  жүзеге асыру мүмкін. Оларға:

-    материалды  емес активтерді, негізгі қүралдарды  ұзақ мерзімді несие есебінен сатып алу;

-    кредиторларға   акция  мен  басқа да  құнды   қағаздарды   беру  арқылы кредиторлық  қарызды үтеу;

-    басқа кәсіпорындардың акциясын оларға эквивалентті дайын өнім мен сатып алынған тауарларға айырбастау арқылы иемдену т.б.

Ақша қаражаттар қозғалысы  туралы есебін жасағанда арнайы үңделген таблицалар қолданылады, оларда келесі ақпарат келтірілген (ақша қаражаттар қозғалысын есептеудің жанама эдісі)

-    алдыңғы жыл  және есеп беру жылы бойынша  баланстар, олар әр бір бап  бойынша   мэліметтерге   салыстыру   жүргізіп,   эр   қайсысы   бойынша ауытқуды (+;-) табуға мүмкіндік береді;

-    қаржы шаруашылық  қызметінің нәтижесі бойынша  алдыңғы жыл мен есепті жылдың  есеп берулері, бүлар табыс пен  шығыстың, сонымен қатар есепті  жыл соңындағы бүлінбеген пайданың (зиян) барлық баптары бойынша мэліметтерді салыстыруға мүмкіндік береді.

Мәліметтерді салыстыру  арқылы ақша қаражаттардың келіп  түсуі немесе шығысын арттыратын не кемітетін сомалар қызметтің  қай түріне жататынын (операционды, инвестициялық, қаржылық) анықтауға болады.  Бұл  мэліметтер үңделген кестеге жалпыланып, есеп беруге сэйкес түзетулер енгізуге мүмкіндік туғызады.

Операционды қызметтің  нэтижесіндегі ақша қаражаттардың  қозғалысын тікелей эдіспен анықтаған  кезде, олардың қозғалысына эсер еткен, тікелей келіп түсуі мен шығысымен байланысты операцияларды айқындайды, яғни ақша қаражаттар есебі бойынша шоттар корреспонденциясындағы операциялар және ақшалай емес операциялар болған жағдайда, олар біріктіріліп есеп беруде бір жолда күрсетіледі.  Бұл  кезде қызмет түрі бойынша операцияларды алдын - ала бүліп алу қажет (операционды, инвестициялық, қаржылық).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ-НЫҢ  ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

2.1   «Қазақтелеком»  АҚ-ның құрылуы және басқару  құрылымы,

ұйым қызметінің тиімділігі

 

«Қазақтелеком» акционерлік  қоғамының  Жарғысы Қазақстан  Республикасының қолданыстағы заңнамасына, "Қазақтелеком" акционерлік қоғамының  корпоративтік басқару кодексіне  сәйкес жаңа редакцияда әзірленді және бұдан әрі Қоғам деп аталатын "Қазақтелеком" акционерлік қоғамын ұйымдастыру мен іс-әрекеттерінің құқықтық негіздерін белгілейді.

Қазақстан Республикасының  заңнамасы бойынша Қоғам заңды  тұлға болып табылады, өзінің дербес балансы бар, өзінің атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иелене және атқара алады, сотта талапкер және жауапкер бола алады. Қоғам өз қызметін жүзеге  асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын, негізгі мақсаты акционерлерінің мүддесі үшін табыс  табуды көздейтін коммерциялық ұйым болып табылады.

Қоғам Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1994 жылғы 17 маусымдағы  № 666 қаулысына сәйкес құрылған және Ұлттық компания мәртебесіне ие. Қоғамның осы тармақта көрсетілген құқықтық мәртебесінің шеңберінде құқықтары  мен міндеттерін атқару ерекшеліктері  Қазақстан Республикасының заңнамасымен және Қоғам Жарғысымен белгіленеді.