Акционерлік қоғамның нарықта алатын орны мен мәні

3. Егер   Қазақстан   Республикасы  бекіткен   халықаралық   шартта  осы      Заңдағыдан   өзгеше   ережелер   белгіленсе,  халықаралық   шарттың       ережелері   қолданылады.

     Жалпы  акционрлік  қоғамның   заңдық   аспектісі  11  тараудан  және   91 баптардан   тұрады.  Олардың  негізгілеріне  тоқтала  кеткен   жөн.

     Мысалы: Бірінші  тараудың  төртінші  бабында:  Өз   капиталының   мөлшері тиісті    қаржы  жылына  арналған   республикалық   бюджет   туралы  Қазақстан  Республикасының   заңында  белгіленген   айлық  есептік  көрсеткіштің  кемінде  1000,000  еселенген   мөлшеріндей   болатын   және  акционерлердің  саны  бес  жүз  және  одан  да  көп  қоғам  халықаралық  акционерлік  қоғам деп  танылады.   Бұнда  халықтық   акционерлік   қоғам    туралы   көрсетіліп белгіленген.

  Екінші   тараудың  алтыншы  бабына  сәйкес,  қоғам   өз  құрылтайшылары  жиналысының    шешімі  бойынша  құрылады.  Қоғамды  бір   құрылтайшы  құрған  жағдайда   қоғамды  құру  туралы   шешімді   ондай   тұлға  жеке  дара   қабылдайды. 

     Қоғам   осы  Заңда  және  Қазақстан   Республикасының   өзге  де  заң  актілеріне   белгіленген   тәртіппен  бар  заңды  тұлғаны   қайта   ұйымдастыру  арқылы  құрылуы  мүмкін.   Мұнда  құрылтай  жиналысы, яғни  жалғыз   құрылтайшы  туралы.

     Үшінші   тараудың   оныншы  баптарына  сәйкес, қоғамның жарғылық  капиталының ең төменгі мөлшері  тиісті қаржы жылына арналған  республикалық бюджет  туралы  Қазақстан Республикасының  заңында  белгіленген  айлық есептік  көрсеткіштің 50000  еселенген мөлшерінде болады.

    Осы  баптың бірінші бөлігінде  қоғамның жарғылық капиталының  ең төменгі мөлшері бойынша  белгіленген талаптар өз қызметін  инвестициялық жекешелендіру қоры  ретінде  жүзеге  асыратын қоғамға  қолданылмайды.   Мұнда  қоғамның  жарғылық капиталының ең төменгі  мөлшері  көрсетілген.

Төртінші тараудың  он сегізінші бабына сәикес, яғни қоғамның акцияларын орналастыру, мұнда қоғам өз акцияларын олардың шығаруын мемлекеттік тіркеуден кейін орналастыруға құқылы.

    Акцияларды орналастыру аукциондар, жазылым арқылы жүзеге асырылады.

Халықтық акционерлік қоғамның  өз акцияларын жазылым арқылы орналастыруға құқығы жоқ.

Бесінші тараудың отыз тоғызыншы бабына сәйкес, яғни  акционерлердің жалпы жиналысына қатысуға  құқығы бар акционерлердің  тізімі. Мұнда акционерлердің жалпы жиналысына қатысуға құқығы бар акционерлердің тізімін қоғам акциаларын ұстаушылардың тізіліміндегі  деректер  негізінде қоғамның  тіркеушісі  жасайды. Аталған тізімді  жасау күні жалпы жиналысты өткізу  туралы  шешім  қабылданған  күннен  ерте  белгіленбеуі  керек .

Акционерлердің  тізіміне  енгізілуге  тиісті  мәліметтерді  уәкілетті орган  белгілейді.

 Алтыншы  тараудың  алпыс бесінші бабына  сәйкес  яғни  қоғамның лауазымды  адамының  аффилиирленген  тұлғасы .  Мұнда  қоғамның  лауазымды  адамы  болып  табылатын  жеке  адамның  жақсы  туысы (ата- анасы, ерлі – зайыптылар, аға – інісі, апа – сіңілісі, ұлы, қызы,) сондай  – ақ  жекжаты болып келетін  жеке  адам.

  Жетінші  тараудың  жетпісінші  бабына  сәйкес,  яғни  қоғамның ірі  мәміле  жасасуы  туралы. Мұнда  шешімді  деректорлар кеңесі  қабылдайды. Қоғамның ірі мәміле  жасасу  туралы  шешімін  бекітуді  акционерлердің  жалпы  жиналысы  жүзеге  асырылыды.

  Акционерлердің  жалпы  жиналысына  ірі  мәмілені  жасасу  туралы  шешімді  бекітуге  қажетті  ақпаратты ( құжаттардың  қосымшаларымен бірге ) атқарушы  орган  табыс  етеді . 

Сондай –ақ    акционерлік  қоғамның  көптеген  заңдық  аспектілерінің  жағдаяттары  бар.  Бұл  заңдық  аспектілерді  қортындылай  келе  осы  заң  акционерлік  қоғамның   құқықтық  жағдайын,  құрылуы,  қызмет,  қайта  ұйымдастырылу  және  таратылу  тәртібін:  акционерлердің  құқықтары  мен  міндеттерін,  сондай – ақ  олардың  құқықтарымен  мүдделерін  қорғау  жөніндегі  шараларды :  акционерлік  қоғам  органдарының  құзіретін,  құрылу  және  жұмыс  істеу  тәртібін: оның  лауазымды  адамдарының  өкілеттігін,  сайлау  тәртібін  және  жауапкершілігін  белгілейді.  

 

 

 

1.3  Акционерлік қоғамның қаржылық  ұйымдастыру ерекшеліктері.

                                                                                     

Қазіргі нарықтық экономикада шаруашылық субъектілер арасынан акционерлік қоғамдар маңызды орынға ие.Акционерлік қоғамдар өздерін шаруашылық  субъектілердің өзіндік және ерекше түрі ретінде көрсетеді.Фкционерлік қоғамдар қосымша құн жасайды,ірі капитал қорын жинақтайды,қарыздың жоғары деңгейін болдырмауға тырысады,үлкен табысқа ие және жетекші қаржылық технологияларды қолданады.

Ірі акционерлік қоғамдар экономиканың корпаративті секторын құрайды.Олар нарықтық жағдайда бизнесті ұйымдаструдың әр түрлі және қазіргі заманғы талаптарға сай технологияларды қолданады.

Сонымен қатар,ірі акциоенрлік қоғамдардың қаржыларының жинтығы түріндегі корпоративті қаржылар – компания мен экономиканың басқа да қатысушылары арасындағы қаржылық нысанындағы әр түрлі ішкі және сыртқы қарым- қатынастарын білдіреді.Олар компанияның табыстарын құру,бөлу және пайдалану процесінде пайда болады.Акционерлік қоғам қаржылары ақша қатынастарының ауқымдылығымен және әртүрлігімен ерекшеленеді.

Басқа бизнес ұйымдармен салыстырғанда акционерлік қоғамның айырықша белгілері – олар меншік иелеріне тәуелсіз қызмет етеді,сонымен қатар,жаупкершілігі шектеулі серіктестікпен немесе жеке кәсіпкерлікпен салыстырғанда маңызды артықшылықтары бар. Акционерлік қоғам меншік иелеріне жауапкершілігі шектеулі емес өз атынан ақшалай нысанда капитал тарту құқығына ие.Акционерлік қоғам меншігінің бір бөлігіне құқығы акционерлік капиталдағы үлесімен расталады,мұндағы әр акция иеленушіге акцияның жалпы мөлшерніе сәйкес мүлік бөлігі тиесілі.

Келесі бір артықшылығы – акцияларды өзге тұлғаларға беруге болады.Сонымен қатар,акция иегері өз акция пакетін басқа инвесторларға сатып,акционерлік қоғамнан шыққанымен АҚ өз қызметін тоқтатпайды.

Сонымен,бизнесті ұйымдастру нысаны ретінде АҚ-ң негізгі артықшылықтары болып келесілер табылады:меншік құқығын иелену және жаңа акция пакеттерін эмиссиялау көмегімен салыстырмалы түрде аз уақытта қосымша ақша ресурстарын алу.Бұл екі артықшылық индустриалды дамыған елдерді корпаративтік қаржыландыруда маңызды рөл атқаратын қаржы нарығында іске асырылады.

Мамандардың бағалауы бойынша,бүгінгі таңда 150  мемлекеттегі 180 мың бөлімшелерін қоса алғанда акционерлік қоғам құрылым белгілеріне ие 40 мыңға жуық салааралық бірлестіктер бар.Олар дамыған мемлекетердің саудасы мен өнеркәсіптік өнімдердің 50 %, «ноу-хау»,технологияжаңа техникаға барлық лицензиялар мен патенттердің 80 % жуығы бақылауда.

АҚ қаржыларын ұйымдастыру қағидаларына келесілер жатады:

● шаруашылық қызметті өзін-өзі реттеуі;

● өзін-өзі қаржыландру және өзін-өзі өтеу;

● айналым қорларын қалыптастыратын көздердің меншікті және тартылған болып бөлінуі;

● ақшалай ресурстардың болуы.

Шаруашылық қызметті өзін-өзі реттеу қағидасының мәні – акционерлік қоғамдарға өндірістік және ғылыми техникалық дамуы туралы шешімдерді қабылдауға және оны іске асыруға қолда бар материалдық,еңбек және қаржылық ресурстар тұрғысынан дербестік беру.АҚ тікелей өз қызметін жоспарлайды және өндірілетін өнімге деген сұранысына байланысты даму перспективасын анықтайды.

Жедел және ағымдағы жоспарлардың негізін өнімді тұтынушылар мен материалдық шикізаттарды жеткізушілермен жасалған келісім-шарттар құрайды.

Қосымша – қаржы ресурстарды тарту үшін акционерлік қоғамдар бағалы қағаздарды (облигация,акция) шығарады және қор  биржалардың қызметіне қатысады.

Өзін-өзі өтеу қағидасы – акционерлік қоғамның дамуына жұмсалған қаражаттар пайда және басқа меншікті қаржылық ресурстар есебінен өтелуі тиіс.Бұл қаражаттар акционерлік қоғамның меншікті капиталының минималды нормативтік экономикалық тиімділігін қамтамасыз етуге қажет.Қаржыландру жай және ұдайы өндірістегі меншікті көздерінің және бюджет есебінен жүргізіледі және бюджет жүйесіне салық төленеді.

Өзін-өзі қаржыландру қағидасы келісім- шарттағы міндеттемелерді,несиелік-есеп айырысу жне салықты төлеу ережелердің орындалуы үшін АҚ-ң материалдық жауапкершілігін күшейтуге мақсатталған.

Айналым капиталының қорлану көздерінің меншікті және тартылған болып бөлінуі  экономиканың арнайы салаларында өндірісті ұйымдастру және технологиялық ерекшеліктер мен анықталады.

Маусымдық сипаттағы өндіріс салаларында айналым қорларының тартылған көздерінің үлесі басым,ал ауыр өнеркәсіп,көлік,коммуникация салаларында меншікті айналым қорлары басым.

Қаржы резервтерін құру қағидасы нарықтық конъюктура жағдайында АҚ-ң серіктестіктері алдындағы өз міндеттемелерін өтемеу жауапкершіліктерін реттейтін тұрақты қызметін қамтамасыз ету үшін қажет.

АҚ-ғы қаржы резервтері таза пайдадан заңды негізде құрылады,ал басқа ШЖС-де олардың жинақталуы құрылтайшылық құжаттарда белгіленеді.

Іс жүзінде  бұл қағидалардың іске асырылуы қаржы саясатын жасау және ШЖС-ң қаржысын басқару жүйесін ұйымдастру арқылы жүргізіледі.Ол үшін төмендегідей жағдайларды ескерген жөн:

● қызмет саласы (коммерциялық және коммерциялық емес)

●  қызмет түрі (бағыты) – экспорт,импорт;

● салалық ерекшелігі (өнеркәсіп,құрылыс,көлік,байланыс,ауыл шаруашылығы);

● кәсіпкерлік қызметтің ұйымдық-құқықтық нысандары.

Бұл қағидаларды орындау акционерлік қоғамның табыстылығын және қаржылық тұрақтылығын іс- жүзінде арттырады.

Акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанына сәйкес қаржылық қатынастардың ерекшеліктері.

АҚ – ң  ұйымдық-құқықтық нысаны,олардың қаржылық ерекщеліктерін көрсетеді.АҚ-ң қаржысын заманға сай ұйымдық-құқықтық нысанының жалпы және негізгі ерекшеліктерін айқын көрсету өте қажетті.Іс жүзінде АҚ  қаржылық ерекшеліктерді ескермесе,онда ол жеке меншікті иеленушілердің,әкімшіліктердің,жұмысшылардың арасында келіспеушілікке алып келуі мүмкін.АҚ-ң ұйымдық-құқықтық нысаны өзінің жарғылық капиталында көрсетіледі,ал ол өз кезегінде заңнама талаптарына сәйкес келуі керек.

Акционерлік қоғам қаржысының ұйымдастырылуы келесідей негізде жүргізіледі:

    Біріншіден – акционерлік  қоғамдарды заңды тұлға деп  тану белгілері:

1. мүліктің жекешеленуі,бухгалтерлік баланстың болуы;
2. осы мүлкімен,міндеттемелері бойынша жауапкершілік;
3. Банкте есеп шотының болуы;
4. өз атынан қатынасқа түсуі;

    Екіншіден – акционерлік  қоғам қаржысының ұйымдастырылу  қағидасы:

1. дербестік;
2. өзін - өзі қаржыландыру;
3. қаржылық қызметінің нәтижесіне қызығушылық;
4. қаржылық қызметінің нәтижесіне жауапкершілік;
5. қаржылық қызметті бақылау.

   Үшіншіден -  акционерлік  қоғамның қаржылық ресурстарының  қалыптасу көздері:

1. амортизациялық төлем;
2. басқада заңды қаражат көздері (заңды тұлғаның және жеке тұлғаның ерікті ақысыз жарна төлемі)
3. шығарылған облигациялардан алынатын  қаражат;
4. Акционерлік қоғамдардың жабық және ашық түріне акцияларды шығару арқылы және үйлестру арқылы жұмылдыратын қаражаттар;
5. Серіктестікке қатысушылардың қосымша пай жарнасын төлеу;
6. Қаржылық қызметтерден және шаруашылық іс-әрекеттердің барлық түрлерінен пайда;

Акционерлік қоғам заңды және жеке тұлға акционерлерін біріктіреді.Акционерлік қоғамдардың акционерлердің құқықтарын қорғау АҚ-ның қаржылық қызметінің негізгі жағдайы болып табылады.АҚ-ның мүліктері тапқан табыстардан құралады,оны ашық түрде сатып немесе жабық түрінде тіркелу арқылы және басқа да құралу көздерінен көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. АКЦИОНЕРЛІК  ҚОҒАМНЫҢ ҚАРЖЫЛАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДА  КЕЗДЕСЕТІН МӘСЕЛЕЛЕР 

 

     Жалпы  акционерлік  қоғамның   қазіргі  нарықтағы   мәселелері   шетелдік  инвестицияларымен  тығыз  байланыста  болып  келеді .  Мысалы:  шетелдік  акционерлік  қоғамды  және  еліміздегі  банк  аралық  акционерлік  қоғамның  мәселелері  жеткілікті  деуге  болады  яғни  « Каз Мун ГаЗ » « БТА  »  «Қаржылық  компания  REAL- INVEST. Кz » сонымен  қатар  Қазақстан  Республикасы  бойынша  акционерлік  қоғамның  « Қазахтелеком »  және  тағыда  басқа  акционерлік  қоғам  бар.

   Аталған   компаниялардың  ішінде  болып  жатқан  проблемалары  елімізде  болып  жатыр, мысалы.: « Каз Мун  ГаЗ »  бұл  акционерлік  қоғам  80% шетелдің    компаниясы  болғанымен  елімізге  11%   және  12%   түрінде  шикі заттарын  ұлғайтып  сатуда. Бұл  мәселе   Республика  басшылығының  айтуы бойынша  екі  жарым  жылға  созылмақ  елімміздегі  акционерлік  қоғамның  тағы  бір  түрі  бұл  « Қазахтелеком  »  болып  отыр .