Мемлекеттің кіріс жүйесіндегі кедендік төлемдерінің мәні, түрлері және алу ерекшеліктері

Әкелінетін баждар  өзгерісі ішкі өндіріске әсер етеді, өйткені баждар  тауар импортын реттейді.

Баждардың төмендеуі шетел компанияларының отандық өндірушілерге әсерін тигізеді және отандық өндірушілерді ішкі нарықтан ығыстырады.

Осының нәтижесінде отандық тауар өндірушілердің бәсекелестігін және тиімділігін жоғарлатады, соның нәтижесінде шығарылатын тауар сапасының жақсаруы байқалады.

Осы мәселелерді қарастырғанда, дұрыс шешім қабылдаған жөн, бір жағынан ішкі нарықта бәсекелестік жағдайды дамыту соның нәтижесінде отандық тауар өндірушілердің өндірісін жақсарту, ал екінші жағынан отандық тауар өндірушілерді ішкі наоықтан ығыстырмау мәселесі жатыр.

Қазақстан егемендігін алғаннан кейін әлемдік қауымдастыққа ену  жолында. Қазіргі жағдайда дүниежүзілік  ұйымдарға қатысу бірден-бір егеменді мемлекет үшін маңызды атрибут болып табылады.

Халықаралық ұйымдардың қызметіне Қазақстанның өркениетті   мемлекетті құру үшін қатысуы және алға қойған реформаларды орындау үшін алға қойған бірінші кезектегі мақсаты болып табылады.

Еуропаға интеграция жолында  Қазақстан шаралар қолданып жатыр. Олар: Қазақстан Республикасы және Еуропалық Одақ елдерінің арасындағы сауда-саттық қатынасы біртіндеп және жалпы тауар айналымының өсу тенденциясын байқауға болады. Бұндай жағдайдың болуы екі жақтың бір-біріне экономикалық жағымды сауда саттық ортаны құруы болып табылады және антидемпингтік шараларды, бәсекелестікті және экономикалық сауда келісімдерінің басқа да аспектілері жатады. 1992 жылдан бастап Қазақстан Дүниежүзілік Сауда Ұйымын бақылау статусы бар. Қазақстан Дүниежүзілік Сауда Ұйымы арқылы глобальдік әлемдік сауда жүйесіне енуін саяси деп есептеуге болады.

Ал Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше елдердің артықшалықтары мен  пайдаларын құрастырғанда мынадай логикалық ерекшеліктерге байланысты:

• Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарына мүше  елдердің жағымды нарықта көбірек нақты пайдалану режімі;
• Дүниежүзілік сауда механизмін  құқықтық үлгіде қатысу;
• Дүниежүзілік құқықтың жүйенің әртүрлі дискриминалданған және басқа заңсыз қызметтердің қорғалуы Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше партнерлардан;
• Дүниежүзілік Сауда Ұйымдары жұмыс бөлімдерін және көп жақтылық әлемдік сауда либерализациясы келіссөздерде құқ даусы;
• Сыртқы экономикалық с аясатқа байланысты барлық керекті  ақпараттар және Дүниежүзілік Сауда Ұйымына қатысу елдер өкіметінің бағыттары, соның ішінде  әлемдік нарықта Қазақстан мүдделеріне әсер ететіндер;
• Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарында квалификацияланған консультация алу  және Қазақстан Республикасының сыртқы сауда проблемаларын қарастыруға мүмкіншілік;
• Дамушы елдер шеңберінде анықталынған жеңілдіктер және техникалық көмек алуға мүмкіншілік.

Сонымен қатар Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарына қатысу тек қана құқ бермейді, сонымен қатар анықталған міндеттер қояды:

• нарықтық экономикаға өту;
• сыртқы экономикалық қатынастарды тек қана экономикалық әдістермен шешу;
• Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарына кірген кезде белгіленген кедендік баждардың көлемін өсірмеу;
• екі жақты тауар айналымын  жоспарлаудан бас тарту ол Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарының  негізгі принциптеріне қайшы келеді.
• басқа елдер берген жеңілдіктер, сыртқы экономикалық заңдылықтардың өзгеруі, сыртқы сауда жағдайы, сыртқы экономикалық саясат және экономика жүйесін басқару туралы Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарына ақпарат ұсыну керек;
• Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарының мүшелік салымдарын төлеу;

Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарына ену артықшылықтары болып Қазақстан Республикасының толық мүшесі ретінде  халықаралық көмекке жүгіну, перспективалық сыртқы нарықтарға экспорттық тауарлардың нәтижелі өтуі. Және батыс елдердің жиі қолданатын антидемпингтік саясаттарға шек қою.

Бірақ, Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарының негізгі талаптарына сай әрбір елдің керекті спецификалық ерекшеліктерін еске алу керек.

Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарына енгенне кейін осы халықаралық ұйым талаптарды айтып отырады және болашақтағы импорттық баждарға төмендетілу байқалады. Бірақ төмендетілу біркелкі  орындалуы керек. Өйткені отандық  тауар өндірушілерге шетел фирмалары жағынан қатаң бәсекелестікті және баждардың төмен болуы біраз ауыртпалық түсіреді. Сонымен қатар отандық өндірушілердің ұйымдық-техникалық артта қалуы  байқалмау керек. Осы әдісті негізінен мынадай жағдайда  сақтау қажет, отандық тауар өндірушілерді  кейбір тауар түрлерін қорғау үшін  уақтыша әкелінетін баждарды көтергенде туындайды. Осы қорғаныс жиі болуды жібермеу керек.

Кедендік әкелінетін баждардың уақытша мінезін айта келе уақытын белгілеу керек.

Кедендік баждарды қайта қарастыру мемлекетке сыртқы экономикалық қызметтердің табыстары өзгереді. Фискалдық бағалауда баждарды қайта қарастырусыз болмайды. Мемлекет алдын ала әкелінетін баждар оның табысына қалай әсер ететіндігін білу керек. Өкінішке орай, кедендік органдар жұмысының сапасын бағалағанда фискалдық келу маңызды  рол атқарады, бірақ ол өтелмейді. Кедендік органдар акциз, қосымша құн салығы  және кедендік баждар алымдарының толық жиналуына жауап бермейді.

Кедендік баж ставкаларының төмендеуі бюджет тапшылығын туғызбауы мүмкін, өйткені, сыртқы тауар айналымы арқылы толықтырылады. Осындай өсу сыртқы және ішкі факторлардың қиын комплексі арқылы реттелінеді. Бірақ олар кедендік органдар  жұиысыгның сапасына  байланыссыз болып табылады.

Қазақстан Дүниежүзілік Сауда Ұйымдарына  кірген кезде импорттық кедендік баждар ставкалары да төмендейді,  сонымен қатар отандық тауар өндірушілер ішкі нарықта позициясын ұстанғанмен  елдің технологиялық және өндірістік  қауіпсіздігі халықаралық  деңгейге сай емес. Сондықтан енетін баждардың төмендеуі импорттың ұлғаюымен компенсацияланбайды, және осындай импорт көлемі елдің мүддесіне сай емес.

Ұлттық бағалар динамикасына және деңгейіне әкелінетін баждар әсер етеді. Мынандай ой кең тараған, ұлттық бағалар деңгейі баждар деңгейіне тікелей әсер етеді, олардың  арасында тікелей пропорционалды байланыс бар: баждардың төмендеуі – ішкі бағалардың төмендеуіне әкеледі, ал жоғарлауы олардың өсуіне әкеледі.

Кедендік тарифтерге келетін болсақ, олар ұзақ меорзімді перспективаларда  ешқандай роль атқармайды, бірақ сауда либерализациясына байланысты олар табыс көздерінің қысқа мерзімді  жоспарында негізгі рөлде болуы мүмкін. сол уақытта импорт тарифтерінің құрылымы көптеген критерийлерге сай болуы керек:

• тарифтер тым жоғары болмау керек, өйткені контрабанда пайда болуына алып келеді, ал егер тым төмен болса, онда отандық тауар өндірушілерге зиян әкеледі.
• тариф деңгейі басқа салықтар түрлерімен сай келуі керек, өйткені керекті бюджет табысының жалпы көлемі әрбір салықтың қосқан үлесін  анықтау үшін керек.
• табыс қажеттілігін қысқа мерзімде қанағаттандыру  үшін бюджет дефицитін  бақылау және басқа салықтарға тәуелді болмауды  қамтамасыз ету және тарифтерді ақырындап төмендету.

Қазақстан экономикасын сауықтырудың негізгі факторы және оның дүниежүзілік қоғамға кіруі Орталық-Азия  мемлекеттерімен тығыз байланысты. Саяси географиялық орналасуы, жалпы шекарасы сонымен қатар бай табиғи –шикізат ресурстарының болуы, өндірісті  дамытуға, бірегей кәсіпорындарды  ұйымдастыруға жәенк АПК-мен қарым-қатынаста  болу.

Аумақтық қауымдастықтардың бір жағынан артықшылықтары, ал екінші жағынан кемшіліктері бар. Егер ішкі  эффектілер тиімді болса, онда мүше емес елдердің қарым-қатынасы баяу эффективті болып табылады. Көрші елдерге бәсекелестік нарықты ашу біздің отандық тауар өндірушілерге тиімсіз болып табылады.

Бәсекелестер отандық тауар өндірушілерді жойып жіберуі мүмкін.

Мұнай, газ және энергетикалық ағымдарды тиімді бақылау дұрыс жүргізу үлкен экономикалық табысқа әкеледі. Қазақстан Республикасы мұнай және мұнай өнімдерінің импорттайтын ірі әкелушісі болғандықтан  кеден органдарында құрылымында арнайы бақылау мекеме құрылды. Сонымен бірге энергетикалық посттардың жеке дара құрылымдары  және энергетикалық өнімдерге ағынына кедендік бақылау деңгейінің жоғары қамтамасыз етілуі бюджет түсімдерін ұлғайтты. Халықаралық сауда арқасында  қазіргі таңда Қазақстан Республикасында экономикалық өсу байқалады. Қазақстан Республикасында экспорттық орталықтанған мемлекеттік жүйесі арқылы реттеу осы аралықта шығаруды ынталандырмайтын қаржылық-несиелік механизм болуы кеерк. Экспорттық операциялары сақтандыру  және ішкі  нарықта ұызмет ететін жағымды жағдайларға  экспорттық несие беру. Сонымен қатар экспортты ынталандырудың қаржылық шаралар-салықтық жеңілдіктер, тікеелй субсидиялар, экспортерларға өнімді және жартылай фабрикаттарды шығару кезінде кедендік жеңілдіктер.

Сонымен қатар біркелкі автоматизацияланған ақпараттық  жүйені енгізген  кезде статистикалық және кезендік рәсімдеулердің ақпараттық  ағымын  процедураларды  жүргізу шығындарын кішірейтпейді.

Челночный бизнесті толық кедендік бақылауға жақын арада алу керек. Осы бизнес соңғы кезде кең ауқымды  болып табылады.

Челночный бизнеске бақылаусыз қарым-қатынас мемлекет қазынасын  көптеген қаржылық қаражаттардан шектеп  тұр, сонымен қатар өндірістік және тамақ тауарларынан нарық ісініп тұр.

 

III. Қазіргі кездегі кедендік төлемдерді алу ерекшеліктері

 

3.1. Банк карточкасы арқылы  кедендік төлемдерді 

 

Қазақстан Республикасының барлық ірі кеден бекеттерінде Халық банкі төлем карточкалары арқылы кедендік төлемақы жүргізу.  
 
Кеден төлемдерін іске асыру кезінде сіз, әдетте, бірқатар кедергіге тап боласыз:  
 
— жүргізілген төлемақы расталуы үшін бірнеше күнге дейін күтуге тура келеді;  
— төлем жасалғаннан кейін қалған ақша сомасын басқа мақсатта

пайдалануға болмайды.

Халық банкінің төлем карточкасы арқылы өз бизнесіңізді дамыту үшін барынша жұмылып қызмет істей аласыз. Бұл үшін ұйымның сенім білдірілген тұлғасының атына Банктен төлем карточкасын ашсаңыз жеткілікті, әрі қарай ол кедендік төлемдермен айналысатын болады.  
 
Cіз үшін тиімділіг қандай:

 
Қауіпсіздік. Карточкаі қаншалықты шағын ғана болса да, карт-шоттағы ақшаны жоғалту қаупі жоқ, бұл мүмкін емес.

 
Уақыт үнемделеді. Төлем тікелей кеден бекетінің өзінде жүргізіледі. Ақы төленгеннен кейін берілетін чек кедендік төлемнің құжаттық растамасы болып табылады. Қажет болған жағдайда (валюта бағамындағы айырмашылыққа байланысты) жетіспейтін сома төлемін кедендік ресімдеу процесін бұзбай-ақ жалғастыруға болады.

 
Ақшаға бақылау жасай аласыз. Банктен берілетін үзінді бойынша ақшаның барлық қозғалысын қадағалауға мүмкіндік беріледі. Сонымен қатар сіз кеден төлемдері бойынша карточкалық операцияларға шектеу қоя аласыз.

 
Ақшаны пайдалану икемдігі. Кедендік төлем жүргізілгеннен кейін қалған ақшаны тауарлар мен қызметтерге ақы төлеу үшін пайдалануға болады. Мұнымен қатар, карточка көмегімен сіз қолма-қол ақша алуыңызға да болады.

 
Кредит лимитін белгілеу. Сіздің белгілі бір лимит шеңберінде кредит желісін ашу мүмкіндігіңіз бар.

ҚКБ карточкасы арқылы кедендік төлемдерді төлеу  Қазкоммерцбанк жаңа қызметті сыртқыэкономикалық қызметтерге қатысушылар үшін ұсынады.Енді Қазкоммерцбанктің VISA немесе MasterCard төлем карточкаларының иелері болып табылатын компания немесе жеке тұлға оны Қазақстан Республикасының кеден бекеттерінде кедендік төлемдер ретінде пайдалана алады. Кеден бекеттерінде қандай қызметтерге төлеуге болады? ҚР кеден бекеттерінде карточка иелері мына қызмет түрлеріне төлем жасай алады: Кедендік жүк декларациясын ресімдегені үшін алым (кеден процедурасы); Кеден бажын (экспорттық-импорттық); ҚҚС; Қорғаныс бажын (тауар түріне байланысты); Акциз (тауар түріне байланысты) және басқ. Бұл қызметтің артықшылықтары мен ерекшеліктері неде? Төлем кеден бекетінде жасалады; ПОС-терминал берген чек төлемді растау болып табылады, бұл бірден кеден жүгін ресімдеуге кірісуге мүмкіндік береді; Жетпей қалған соманы кедендік ресімдеуді  үзбей-ақ, жылдам қосымша төлеу мүмкіндігі;· Кеден алымдарын артық төлеу болмайды; Уақытша сақтау қоймалары мен көлік және басқ. жалға алу мерзімі қысқарады. Төлем қалай жүзеге асырлады? Кеден инспекторы төлем түрін көрсете отырып, төлеуші  мен декларант туралы қажетті ақпаратты компьютерге енгізеді. Одан кейін төлеушінің төлем карточкасын ПОС-терминалдың есептеу қондырғысынан өткізеді. Авторландыру сұратуына оң жауап алған жағдайда: Банк төлеушінің карточкалық шотындағы сұратумен көрсетілген ақшасын шектейді; ПОС - терминал  төлем түрлерін бөле отырып (ҚҚС, кедендік төлемдер және т.б.) төлем  жүргізілгені туралы деректері көрсетілген чек береді. чек ПОС – терминалмен бірге төлеу фактісін растайды және одан әрі кедендік ресімдеуге көшуге мүмкіндік береді. Кедендік төлемдерді  қайда төлеуге болады? Қазіргі уақытта ҚР 96 кеден бекетінде  ПОС – терминалдар орнатылған. Қазкоммерцбанктің клиенттері кедендік төлемдерді ПОС-терминал деректері арқылы жүзеге асыра алады. Аталған қызмет қанша тұрады? Аталған қызметті ұсыну үшін Қазкоммерцбанк пен Халық банкі арасында ҚКБ клиенттері кеден төлемдерін төлеу мүмкіндігі келісілген шартқа отырды. Осыған байланысты біржолғы тәртіпте карточка иелерінен ұсталатын тарифтер бекітілді.

3.2. Кеден рәсімдерін оңайлату, олардың  ашықтығын қамтамасыз ету  жөніндегі  шаралар

 

Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасының кеден органдары заңнамалық және нормативтік базаны нығайтуға, кедендік бақылауды жетілдіруге, осы күнгі ақпараттық  технологияларды енгізуге және кедендік инфрақұрылымды дамытуға бастапқы назар аударып отыр.

2003 жылғы 1 мамырдан бастап  құқықтық  нормаларды біріктіруге және  жүйелендіруге, халықаралық кеден  кеңістігіне ықпалдасу мақсатында  кеден рәсімдерін үйлестіруге  және оңайлатуға  мүмкіндік берген  Кеден кодексі қолданысқа енгізілді. Оны дамыту үшін Үкіметтің  11 қаулысы, 38 ведомстволық және басқа министрліктермен бірлескен нормативтік құқықтық  кесімдер қабылданды.

Үкімет қаулысымен Қазақстан Республикасының  кеден қызметін дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілді.

2004 жылдың басынан бастап республиканың сыртқы сауда  статистикасы дербес жүргізіледі және кеден  шекарасында радиациялық  бақылау  жүзеге асырылады.

Кеден рәсімдерін оңайлату, олардың ашықтығын қамтамасыз ету жөнінде шаралар  қабылдануда. Барлық аумақтық бөлімшелерде  рәсімдеудің  бүкіл кезеңінде жүк кедендік  декларациялардың (ЖКД) қозғалысын  қадағалауға мүмкіндік беретін  көзбен көріп қадағалау мониторларымен жарақтандырылған кедендік рәсімдеу орталықтары құрылды.

Алдын ала және кезеңдік декларациялау жүзеге асырылады, бұл – жүктердің кеден  шекарасы арқылы өту уақытын қысқартады, сыртқы экономикалық қызметке (СЭҚ) қатысушылар үшін  неғұрлым қолайлы  жағдайлар жасайды.

Ең адал кәсіпкерлерге сертификаттар берілді, бұл оларға «жасыл дәлізді» пайдалануға құқық береді.

Астана, Алматы, Атырау, Қарағанды, Шымкент қалаларының әуежайларында кедендік тексеру  маңызды  емес уақыт ішінде жаңа технологиялық схема  бойынша жүргізіледі.

2003 жылдың соңында елдің кеден  қызметінің Ақпараттық бекеті  ашылды.

Бір қатар шет елдердің жаңа  ақпараттық технологияларды енгізу жөніндегі тәжірибесі зерделенді және осының негізінгде «KTNET», «Самсунг» компанияларымен және біздің республика мамандарының қатысуымен «Электронды Үкіметтің» құрамдас бөлігі ретінде «электронды кеден» құру бағдарламасы әзірленді. Оны іске асыру СЭҚ-қа қатысушыларға қызмет көрсету  уақытын қысқартады, «адам факторының» әсерін азайтады.

Ең жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологиялар  қолданысқа енгізілді: тауарлардың жеткізілуін бақылаудың автоматтандырылған жүйесі (ТЖБАЖ), контейнерлік скайнерлеу кешені («ТС-SCAN»),  «Янтарь» радиоактивті материалдарды стационарлық анықтау жүйесі, «Wed-декларант» электронды декларациялау кешені, олар сыртқы сауда рәсімдерді жеделдетуге  және айқындылығын қамтамасыз  етуге, кедендік бақылаудың тиімділігін жоғарылатуға ықпал етеді.