Гендік инженерия

Дамыған елдерде азық-түлік  сапасын бақылау оның шығаруына  дейін жүзеге асады., ал дамушы елдерде  – шыққаннан кейін.

Трансгенді өнімдердің шығуына  тыйым салудан жеңілген кей ұйымдар  енді оларға арнайы маркировка берілуін талап етіп отыр. ТМД елдерінде  биоқауіпсіздік туралы заң қабылдауды – «Гендік-инженерия әрекеті  аумағында мемлекеттік бақылау  жүгізу туралы».

Қазақстанда гендік-инженерия  өнімдері мен препараттарын маркілеу жөніндегі келісім шартқа қол  қойды.

Генетикалық модифицирленген  микроорганизмдерді қолдануға байланысты қатерді бағалау. Барлық микроорганизмдар адам үшін патогендік көзқарас тұрғысынан төрт қатерлі топқа бөлінеді:

1 қауіп тобы: адам ауруын  қоздырмайтындар

2 қауіп тобы: олар мен  кім жұмыс жасап отырғандарда  ауру тудырады. Алайда микробтра  жалпы алғанда азконтагиозды  (мысалы, E. coli, Mycoplasma pneumoniae, адам папилома  вирусы).

3 қауіп тобы: адамда ауру  тудырады және олармен жұмыс  жасушаларға да қауіп тудырады. Қоғамда тарап кету қауіпі  бар, бірақ алдын алу шаралары  да бар.(Bacillus anthracis, Mycobacterium leprae, АИВ)

4 қауіп тобы: олармен жұмыс  жасушаларда ауру тударады, қоғамда  тарап кету қауіпі бар, алдын  алу шаралары жоқ. (мысалы –  геморрагиялық безгек вирусы). 2-4 топтары патогендік микроорганизмдар  біріктіреді. Топтың нөмірі қауіп  түрін анықтайды және қорғаныс  шараларын да қамтамасыз етеді. Бұл деңгей үшін GLP ( Good Laboratory Practice) ережелер міндетті. Мщдифицирленген генетикалық микроорганизмдерді ұстау деңгейін анықтау үшін « Генетикалық модификацияны халықаралық бақылау камитетінің ережелері» (1993) бар

 

3.Гендік- модифицирленген өнімдердің адам денсаулығына әсері

ГМО-мен күрес әлем елдерінде қарқынды түрде жүргізілуде. Табысы ұлғайған халық экологиялық таза азық-түлікті пайдаланғанды жөн санайды. Еуропада азық-түлікте ГМО 0,9 пайыздан, Жапонияда 5 пайыздан, ал АҚШ-та 10 пайыздан артық болмасын деген заң бар Кей мемлекеттер ГМО-дан бас тартып, ГМ-мәдениетінен азат аймақ құруға талпынуда. Бүгінгі күні әлемнің 35 мемлекетінде 1300 ГМО-дан азат аймақ бар. Еуропалық мемлекеттердің гендік-модифицерленген қоспалардан бас тартуына ауылшаруашылығы өнімдерінің генетикалық ластануы, экономикалық шығындар мен ГМ-өнімдерінің адам өміріне қауіптілігі түрткі болып отыр. Көршілес Украина да гендік қоспаларға тосқауыл қоюды көздейді. Тіпті «Украина аумағын гендік модифицерленген организмдерден азат деп жариялау туралы» заң жобасы дайындалған. Ал Ресейде кез келген азық-түлікті өндіруші немесе сырттан әкелуші компания құрамындағы ГМО қоспасы жөнінде ақпарат беруге міндетті. ГМО-ны бақылайтын заң Ресейде 10 жыл бойы жүзеге асып келеді. Мамандардың айтуынша, бүгінде Ресейде бірде-бір ГМ-өсімдік коммерциялық мақсатта өндірілмейді. Сондай-ақ елде қауіпсіздікті бақылауға жүргізілген зерттеулер 15 ГМО қоспасы бар өнімді тағам ретінде қолдануға рұқсат беріп отыр. Бүгінде Ресей өнімдеріне «Без ГМО» деген жазуы бар қағаздар жабыстырылған. 2008 жылы БҰҰ мен Әлемдік банк тұңғыш рет гендік модифицерленген технология саласындағы ірі бизнеске тосқауыл қоюды қолға алды. Жер шарының 400-ге жуық ғалымы жасаған баяндамада әлемде өндірілетін азық-түлік жер шарындағы адамдарды түгелдей қамти алады. Қазірде азық-түлік шамадан тыс өндірілуде делінген. БҰҰ ауылшаруашылығында гендік модифицерленген технологияны пайдалану әлемдегі ашаршылықпен күреске ықпал етпейді әрі адам өмірі мен жер шарының болашағына қауіп төндіреді деген қорытындыға келді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                            Қорытынды

 

 

Гендік инженерия медицина, ауылшаруашылығы салаларында пайдалануға  өте тиімді. Ғалымдардың пайымдауынша, гендік инженерия халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету жағдайын жақсарта түседі әрі климаттық жағдайы нашар  аумақтарда егіннің мол шығуына  әсер етіп, ауылшаруашылығына пайдаланылатын химикаттар мен су қажеттілігін азайта түседі. Сол себепті әлемнің түкпір-түкпірінде азық-түлікті молынан өндіру үшін гендік-модифицерленген организмдерді  қосады.Бірақ бұл ол өнімдерді зиянсыз деген сөз емес.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                      Пайдаланылған әдебиеттер

 

1.Медициналық және ветеринарлық биотехнология. ОӘК.

 

2.Ж.Ж. Жатқанбаев. «Биотехнология» Алматы 2009ж.

 

3.ОӘК «Молекулалық биотехнология» Алматы-2009ж.

         С. Ж. Стамбеков, В. Л. Петухов.  «Молекулалық биология»                            

 

4.А. Ж. Сейтембетова, С. С. Лиходий. «Биологиялық химия» Алматы  «Білім»-1994ж.