Қазақстан Республикасының «Техникалық реттеу туралы» Заңы, оның мазмұны мен атқаратын қызметі

                                  Кіріспе 
 
Халықаралық бағалау стандарты қазіргі уақытта барлық елде бар және оның құрамына көп елдердің ұлттық стандарты кіреді. Қазіргі стандарттар мен жетекшіліктер қолдану және атқару бойынша коллективтік ойды өсіреді, бағалаушылардың тәжірибелер мен профессионалдық талқылаулары 40-тан астам мемлекеттерде бар. 
Стандарттау дегеніміз тұтынушыға ең жақсы өнімді жеткілікті мөлшерде және анағұрлым қолайлы бағамен ұсыну үшін өнімнің ең жақсы сапасы мен өндірістің ең жақсы тәсілінің үйлесуі болып табылады. Сонымен қатар стандарттау барлық сұраныс жасайтын жақтарына пайда келтіретін белгілі саладағы іс-әрекеттерді ретке келтіру мақсатында белгіленіп қолданылатын ережелер жинағы болып табылады.  
  Стандарттардан басқа, сонымен қатар стандарттау бойынша ұсыныстар, стандарттаудың ережелері нормативтік құжаттар болып табылады.Қазақстан Республикасының заңына сәйкес міндетті сертификаттауға жататын өнімдердің нормативтік құжаттарына ерекше талап қойылады.

  Стандарттау бәсекелестік, жаңалық енгізу, сауда тосқауылдарын жою, сауданы кеңейту, тұтынушылардың мүддесін қорғау, қоршаған ортаны қорғау және т.б. сияқты мемлекеттік саясат бағыттарын түйінді қуаттау факторы болып табылады.  
«Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы республикадағы жалпы өнімнің және процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құқықтық негіздерін белгілейді және осыған сай «стандарттау» термині: «өнімдерге, қызмет көрсетулерге және процестерге қойылатын талаптарды реттеудің оңтайлы деңгейіне нақты іс жүзіндегі және әлеуетті мәселелерге қатысты жалпылама, бірнеше рет және өз еркімен пайдалануға арналған ережелерді белгілеу арқылы қол жеткізуге бағытталған іс-қимыл» деп айқындалады. 
Нарықтық экономика жағдайында басты тауар сапа болып табылады. Сапаны қамтамасыз ету, жетілдіру және оны басқару мақсатында біздің елімізде бір қатар заңдар әрекет етеді, «Техникалық реттеу туралы», «Өлшем бірлікті қамтамасыз ету туралы», «Сәйкессіздік саласындағы аккредиттеу туралы», «Тұтынушы құқығын қорғау туралы». Дүние жүзі экономикасының талаптары, ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарын кең ендіру өнім сапасын анықтайтын, өндіріс сапа жүйесін, қоршаған ортаны басқару мүмкіндіктері пәндерін оқыту көлемі мен деңгейін жоғарылату қажеттігін анықтады.  
Стандарттаудың мақсаты – әр саладағы нақты да, нормаланған потенциалды міндеттерді шешу үшін белгіленген ұсыныстар, талаптар, ережелер, нормаларды кең әрі бірнеше рет қолдану арқылы ретке келтіруді жоғарғы сатыға жеткізу болып табылады. Сонымен қатар стандарттау мақсатына халық денсаулығын және жұмыс істейтіндердің еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету жатады..

   Стандарт - нормативтік құжат,ол белгілі бір саланы оптималды дәрежеде ретке келтіруге бағытталған, уәкілетті ұйыммен бекітілген келісім бойынша дайындалған нормативтік құжат. Стандарт ғылыми зерттеудің нәтижесі және техникалық жетістіктерге, тәжірбиеге негізделуі тиіс.

Стандарттаудан басқа  стандарттау ережелері, стандарттау  бойынша нұсқаулықтар да нормативтік  құжатқа кіреді.

Қазақстан Республикасының  заңына сәйкес міндетті сертификаттауға  жататын өнімнің нормативтік  құжатына көп көңіл бөлінеді.

Стандарттау құжаттары  нұсқаушылық  түрде беріледі, олардың орындалуы  ерікті. Нарықтық экономиканың қағидаларының  бірінде көрсетілгендей - барынша  шектеулерді азайтып, еркін таңдау мүмкіндігі.

Административті басқарудың жоқтығы өндірушілерге  қосымша  міндеттер жүктейді. Сол себептен  өндірісте қолдану үшін және өндірістер мен ассоциациялар бірлестіктері  ішінде қолдану үшін өз стандарттарын  шығарады. Өндірістер шаруашылық қызметтерін  өздері реттеуге мүмкіндік алады. Оны  өз бизнесінің қызығушылығын ескере отырып жасайды және стандарттар  шығару үшін өзінің нормативтік құжаттар мен стандарттарын құрастыра  білулері қажет.

Ерікті стандарттау толықтай қадағалаусыздықты немесе хаосты білдірмейді. Өндірісі дамыған көптеген елдерде  бұл жүйе бұрыннан қолданып жүр, мысалы АҚШ-та. Нарықтық қағидаларға негізделген  стандарттау административті стандарттаудан әлдеқайда қатаң. Нарық заңдары  өндірушілерге стандарт талаптарынан ауытқып, өнімнің тұтынушылық  қасиеттерін  төмендетуіне жол бермейді, ал ауытқыған  жағдайда компания міндетті түрде қаржылық дағдарысқа ұшырайды.

Негізін қалаушы стандарт -белгілі бір сала үшін жалпы және басқарушы ережелерден тұратын нормативті құжат. Әдетте ол стандарт немесе әдістемелік құжат ретінде қолданылады, соның негізінде басқа стандарт жасалынуы мүмкін. Мысал ретінде ҚР СТ 1.0-2003 - Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жүйесін көрсете аламыз.                                                                                                           Терминдік стандарт - құрамына терминдердің түсіндірмесі және олардың қолданысы туралы нормативтік құжат.

Өнімнің, қызметтің, бақылау әдісінің стандарттарыәдістемелерді, ережелерді, үрдістерді түрлі бақылау әдістері мен солармен байланысты іс-әрекеттерді анықтайтын нормативтік құжат.

Өнімге  стандарт өнімінің функционалдық қызметіне сәйкестігін растап, соны қамтамасыз ететін талаптардан құралатын нормативтік құжат.

Үрдіске стандарт (қызметке)- үрдіске қатысып, талаптардан тұратын (мысалы: техникалық өндіріс) немесе қызметке (мысалы: автокөлік саласында қызмет көрсету, банктік қызмет көрсету, білім беру) қойылған талаптар бейнеленген нормативтік құжаттар.

Ашық  мәнді стандарт келісімшарттық  қатынастарда нақтыланатын  көрсеткіштер тізімінен тұратын нормативтік құжат.

Әдістемелік ережелер құрамына нормативтік құжатқа сәйкес келуге мүмкіндік беретін әдістемелер, үрдісті іске асыру жолы, операциялар кіретін нормативтік құжаттар.

Бейнелеуші  ережелер- құрылымды суреттеуші, шикізат материалдарының құрамы мен бұйымның бөліктерінің өлшемдерін, бұйым бөліктерін анықтаушы нормативтік құжат.

Қазақстанның стандарттау  жүйесі халықаралық ережелер мен  нормаларға және халықаралық тәжірбиеге барынша сәйкестендірілген.

Қазақстанда стандарттау  жөніндегі нормативтік құжаттар ҚР “Техникалық реттеу туралы”  заңымен бекітілген, олар:

1. ҚР  СТ- Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары.
2. Мемлекеттік техникалық экономикалық ақпараттар жіктегіштері - ТЭА МЖ.
3. Мемлекет аралық ТМД елдерінің стандарттары – ГОСТ, негізінен ол КСРО стандарттары, бірақ әлі күнге дейін қолданылады, егер Қазақстан Республикасының заңымен, ғылыми- техникалық саласына қайшы келмеген жағдайда.
4. Құқықтық нормаға сай қолданылатын халықаралық аймақтық, ұлттық стандарттар, техникалық экономика жіктегіштері, техникалық шарттар, ережелер және стандарттау бойынша нұсқаулар.
5. Стандарттау жөніндегі нұсқаулықтар.
6. Ұйымдық стандарттар, оған өндіріс стандарттары кіреді және ғылыми-техникалық, инженерлік қауымдастықтар стандарттары да кіреді.

Мемлекеттік стандарттар  құрамына өнімге, жұмысқа, қызметке қойылатын  талаптар көрсетіледі. Міндетті талаптар уақыт өте келе техникалық регламетке өтеді.

Міндетті талаптарға төмендегілер жатады:

• өнім, қызмет,үрдістің адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігі және де өндірістік қауіпсіздік пен тазалық нормалары;
• техникалық сәйкестілігі және бұйымдардың өзара алмастырушылық қасиеті;
• бақылау әдістері мен белгілеулердің бірегейлігі.

Нұсқаулық талаптарға кіретіндер:

• өнімнің көрсеткіштерінің негізгі тұтынушылық қасиеті мен оларды бақылау әдістері;
• орамаға қойылатын талаптар, тасымалдау, сақтау және жоюға қойылатын талаптар;
• эксплуатация мен өндіруге қатысты нормалар мен ережелер;
• техникалық құжатты толтыру ережелері.

Фирманың стандарттары ішкі өндірісте қолдану үшін жасалады. Ол стандарт келесілерді регламенттейді.

• ұйымның құрушы бөлігінің іс-әрекеттері;
• өндірісті бақылау;
• шығарылған өнім сапасы;
• өнімді өндіру үрдісіне қойылатын жалпы техникалық нормалар

Әлеуметтік бірлестіктер стандарты (ғылыми-техникалық қауымдастық, инженерлік қауымдастық, тағы басқа) тек  жаңа өнімге, қызметке, үрдіске, сынақ  түрлеріне, өндірісті бақылау әдістеріне жасалынады. Нормативті құжатты қолданғанда  екі негізгі түрін қолдану  ұсынылады:

• өзіндік сәйкес саласында тікелей қолдану;
• оны басқа нормативті құжатқа енгізу.

Қазақстан Республикасының  мемлекеттік стандарттау жүйесі

Қазақстан Республикасында мемлекетік стандарттау жүйесі енгізілген, ол стандарттаудың ұйымдастырушылық, әдістемелік, тәжірбиелік негіздерін анықтайды.

Негізгі мақсаттары:

1. Техникалық прогрессті жылдамдату, қоғамдық өндірістің тиімділігін жоғарылату, еңбек өнімділігін жоғарлату.
2. Сапаны жақсартып оптималды дәрежеде қамтамасыз ету.
3. Өнімді жобалау мен өндірудегі мамандандыруды жоғарлатып жағдай жасау.
4. Өнімге қойылатын талаптардың ел қауіпсіздігімен үйлесуін қамтамасыз ету.
5. Жоғары сапалы тауарды экспорттау аясын кеңейтуді қамтамасыз ету.
6. Өндіріс қорын рационалды қолданып, ресурстарды үнемдеу.
7. Халықаралық бірлестікті дамыту.
8. Денсаулықты сақтауды қамтамасыз ету.

Бұл мақсатқа жету үшін стандарттауға  келесі міндеттер қойылады.

1. Материалдарды, шикізатты, жартылай фабрикаттарды т.б кешенді стандарттау арқылы дайын өнімнің сапа көрсеткіштеріне  талаптар бекіту.
2. Жобалау, өндіру, қолдану сатысында қазіргі уақытқа сай  сапалы өнім  алу үшін стандарттар жүйесін енгізу.
3. Өнім сапа көрсеткішінің, бақылау мен сынаудың ортақ жүйесін анықтау және қолдануына сәйкес бұйымдардың сенімділік деңгейін қамтамасыз ету.
4. Өнімді жобалау мен өндіру сатысында оның сапасын оптималдау үшін және көптүрлі болмау үшін нормалар мен талаптарды орнату.
5. Унификациялауды дамыту.
6. Өлшеу сенімділігі мен ортақтығын қамтамасыз ету.
7. Ортақ құжаттама жүйесін орнату.
8. Ең негізгі ғылым мен техниканың салаларында ортақ терминдер мен белгілеулер енгізу.
9. Еңбек қауіпсіздік жүйесін орнату.
10. Табиғатты қорғау мен табиғи ресурстарды қолдануды жақсартатын стандарттау жүйесін енгізу.

Стандарттау жүйесі әрдайым  ұйымдастырушылық, қаржылық, кадрлық  іс-шаралар нәтижесіне жетіліп отырады. Мемлекеттік стандарттау жүйесінің  максималды деңгейі Қазақстан Республикасының экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру керек, бәсекеге қабілеттілікті дамытуға үлес тигізіп, ел азаматтарының қызығушылығын қорғап, саудаға сапасыз шетелдік тауардың енуіне жол бермеуі тиіс.

Қазақстан Республикасының  «Техникалық реттеу туралы» Заңы, оның мазмұны мен атқаратын қызметі

2004 жылы қараша айында  Республикада “Техникалық реттеу  туралы” заң қабылданып 2005 ж. 9 маусымында  күшіне енді. Бұл заңда еліміздегі  стандарттау саясатын жаңаша  жүргізу стратегиясы құқықтық  негізде бекітілген. Бұл заңның  енуімен ескі басқару жүйесіндегі  стандарттау толығымен өзгерді.  Стандарттаудың жаңа концепция  бойынша стандартты орындау ерікті  түрде жүргізіледі. Бұл жағдайда  өндірушілер өз қалаулары бойынша  жұмыс жасайды мемлекет өнімнің  жұмысына араласпайды.  Стандарттау  техникалық реттеу үрдістерін  құраушы бөліктерінің маңыздыларының  бірі болып саналады.

Техникалық реттеу бұл  қарама-қайшылықтарды реттеу, ол өнімге үрдіске қатысты міндетті және ерікті талаптарды белгілеумен, қолданумен, орындаумен байланысты. Сонымен қатар сәйкетікті растау, аккредиттеу, белгіленген талаптарды орындалуын мемлекеттік қадағалау  мен бақылау, жұмыстарын жүргізуді  қамтиды.