Кәсіпкерлік

Үлкен кәсіпорындардың шағын кәсіпорындармен салыстырғанда

кәсіпкерлік жетістікке жетуге көп мүмкіндігі бар, өйткені олардың көптеген

артықшылығы бар.

         Ол артықшылықтар мынылар: капиталдың көп шоғырлануы, қымбат тұратын жоғары өнімділікті жаңа құрал-жабдықтардың қолдану мүмкіндігі, кең көлемді маркетингтік зерттеу жүргізу, персоналдардың квалификация деңгейінкөтеру, ішкі мамандану мен қауымдасуды қолдану, қүрал-жабдықтың жүктемесін арттыру. Бұнда кәсіпкерлік ғылыми негізге қойылған, бүл бағытта кең көлемді жұмыс өріс алған.

 

 

2. ҚР-ғы кәсіпкерліктің дамуының құқықты негізі және жолдары (бағыттары)

 

Қазақстандағы экономикалық реформаның жетістіктерінің бірі шағын бизнестің қүрылуы мен дамуы. Кәсіпкерліктің қазіргі нарықтық жүйені қүрастырушы бөлігі және нарықтық механизмінің қүрылуының басты қүрылғысы болып табылатындығын бүгінде қоғам мойындаған тәрізді. Бүл жаңа жүмыс орнын қүруға, нарықты тауарға және қызметке толтыруға, бәсекелестік ортаны қүруға, қоғамда орта класты қүруға негізделген экономикалық және әлеуметтік қызметтердің кең көлемділігімен түсіндіріледі.

Әлемдік практика көрсеткендей шағын бизнес мемлекет дамуына үлкен роль қосады және қазіргі экономикада өз орнын алады. Бірақ кәсіпкерліктің кең көлемде дамуы мемлекет жағынан барлық - мемлекеттік, аумақтық, жергілікті деңгейде әр жақты және белгілі қолдау көрсетуді қажет етеді. Бүл әсіресе Қазақстан үшін өте қажет. Жалпы экономикалық қүлдырау жағдайында әйелдер мен жасөспірімдер арасында Жүмыссыздықтың өсуі, халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі, кең көлемді маркетингтік зерттеу жүргізу, персоналдық мамандық деңгейін көтеру, ішкі көшірмелеу және мамандануды қолдану өте қажетті мәселелер болып табылады. Бүл жерде кәсіпкерлік ғылыми негізге қойылған, осы бағытта кең көлемде жүмыс жасауда, бүл жағдайдан тек қана көпшаралы және икемді мемлекеттік қолдаудың арқасында ғана шығуға болады.

Шағын кәсіпорындар басқару сферасында байланыстың қарапайымдылығы және нарықтық өзгерісіне жайлы және шапшаң әсер етуіне байланысты көптеген жетістіктері бар. Сонымен қатар олар Қазақстанда көптеген нақты қиыншылықтарға кездесуде:

- негізгі капиталдың жоқ немесе  жетіспеушілігі;

- бюрократия, коррупция;

- қылмыстық қүрылымның қысымы;

- мемлекеттік қолдаудың , білім  беру сұрақтарындағы нарықтылықтың  жоқтығы.

Сондықтан жеке кәсіпкерлікке мемлекет тарапынан көмек қажет.

Экономика және сауда Министерствосының мәліметі бойынша 2003 жылы Қазақстанда 117 348 шағын кәсіпкерлік тіркелген. Жұмыс істеушілерінің саны 46 670. Тіркеу мәліметі бойынша өнеркәсіпте-11,6 %; ауыл шаруашылығында-30,4 %; қүрылыста-8,9 %; саудада- 16,3%; жалпы коммерциялық қызметпен-9,7 % кәсіпорын айналысады. Аймақ бойынша шағын кәсіпорындардың көбісі Алматы қаласында-27 817 (23,7 пайызы), Шығыс Қазақстан облысында-13 517 (11,5 пайызы), Ақмола облысында-7941 (6,8 пайызы), Қарағанды облысында-8 575 (7,3 пайызы), Алматы облысында-2 891 (2,5 пайызы) орналасқан.

Статистикалық мәліметтерді талдау, сонымен қатар басқа да материалдарды зерттеу Қазақстанда шағын және орта бизнестің дамуына кедергі келтіретін мәселелердің бар және белгілі екенін көрсетті.

Ғалымдардың негізгі тапсырмасы оларды жоюдың комплексті шараларын жасау. Бұл жерде мемлекеттік орындаушы үкімет органдары қажетті роль атқарады.

Тәжірибеден белгілі, шағын бизнестің дамуына қатысты тиімді шешімдер қабылдау үшін мемлекет органдарына уақытылы және нақты ақпарат жетіспейді. 1995 жылға дейін қарастырып отырған істің жағдайын көрсететін кварталдық статистикалық есеп болды, содан кейін алғашында жарты жылдық еспке, кейіннен жылдық есеп жүйесіне этап бойынша көшу басталды. Қазіргі кезде

осымен байланысты Қазақстанда шағын кәсіпкерліктің дамуы, қүрылуы және оған қажетті мемлекеттік қолдау көрсетуді объективті түрде айқындайтын статистикалық есепті үйымдастыру проблемасы өте қатты.

Шағын және орта бизнесті қолдауға арналған ҚР Президентінің "ҚР-ғы шағын кәсіпкерліктің дамуын" белсендіру және мемлекеттік қолдау шараларын жақсарту және "ҚР-ғы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдауға арналған аймақтық бағдарламаларды жетілдіру туралы" заңдары қабылданды. 1997жылы 19-маусымда Парламент "Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы", "ҚР-сының кейбір заңды актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу", "Индивидуалды кәсіпкерлік туралы" деген заңдар енгізілді.

Шағын кәсіпорынды қаржыландыру мәселесі өте шиеленіскен. Шағын бизнеске өзіндік қорлар жетпейді, біздің банктердің оларға несие бергілері келмейді, ал мысалға, халықаралық қарыз алу негізделген сауатты бизнес-жоспар ұсынылуы қажет. Бүның өзі де қарыз алуға үнемі кепілдік болмайды. Сондықтан бүл мәселені шешуге келесі жағдайлар үсынылады: кәсіпорынның уақытша бос қорын шоғырландыратын қарама-қарсы несиелеу үйымы немесе консорциумын, яғни шағын бизнесті қаржыландыру фондын құру.

             Орнында көмек көрсетуге арналған ҚР- сы реформасы және стратегиялық жоспарлау агентствасы жанынан шағын бизнесті қолдау департамент! үйымдастырылған.

ҚР Президентінің " Шағын кәсіпкерлікті дамуын белсендіру және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы " жарғысы республика аумағындағы кәсіпорындарға, әсіресе өндірістік сферадағы, сонымен қатар жеке және жанүялық қожалықтарға жағымды режим жасауға арналған. Бүл жарғы мемлекеттік органдардың алдына қажетті тапсырмалары бар саяси мәселелерді қояды, ал мазмүны мен маңыздылығы жағынан шағын кәсіпкерлікті дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламалы қүжат болып табылады.

            Қазақстандағы шағын орта кәсіпорындар көптеген қиыншылықтармен кездеседі.

-кредитке қол жетпестік, яғни банк тағайындаған пайыз мөлшелемесі мен инфляция деңгейі арасындағы үлкен айырмашылық;

-нормативті базадағы түрақсыздық (мыс, салық салу саласында);

-өнімге сүраныстың аздығы;

-сатылар қызметі арасындағы  келіспеушілік;

-кәсіпорынның ішкі үйымдасхыру  мәселелері;

Көптеген кәсіпорындарға табысты стратегиялық қызметті анықхауға мүмкіндік жетпейді. Сол себепті көптеген шағын кәсіпорындарда жауапкершілікхі және еңбекті дүрыс бөлмеу, серіктермен және бәсекелесхермен қарым-қатынаста жүмысшылардың кәсіби дайындығының жехкіліксіздігі орын алуда. Көп жағдайда шағын және орта бизнес кәсіпорындары басқа да шаруашылық субъектілерімен хеңеседі, бүл мүлде дүрыс емес.

Біздің республикамызда аз деградацияланған қалалары мен артта қалған аудандарындағы рентабельділігі төмен саладағы шағын бизнеске қолдау көрсету керек, өйткені бұл жедел кәсіпорындар халықты жұмыспен қамтихын әлеуметтік қызмет атқарады.

Сондықтан шағын бизнес мәселесін шешуге жүйелі жақындау ғана, бұл секхордың Қазақстан экономикасында тиісті деңгейге көхерілуіне және республиканың экономикалық өсуіне септігін тигізетін фактор болуына жағдай жасайды. Мұндай жағдайда кез келген кәсіпкер іскер адам бола алады, ал кез келген іскер адам кәсіпкер бола алмайды. Кәсіпкерліктің дамуы осы қызмет аясындағы субъектер болғанда ғана мүмкін. Бүл субъектілер нарықтық қатынастың дамуына ықпал жасайды.

 Кәсіпкерлік субъектілердің  пайда болуы идиологиялық, саяси  және әлеуметтік экономикалық  жағдайдың "кәсікерлік жарылыс" жасаушы нақхы қоғамдық жағдайдың  болуын білдіреді.

Тиімді деңгейде кәсіпкерлік дамуы осы қызметті іске асыру, хек нақхы қоғамдық жағдай-кәсіпкерлік орха болғанда ғана мүмкін. Кәсіпкерлік орха бүл ең алдымен нарық, қахынасхың нарықхық жүйесі, сонымен қахар кәсіпкердің жеке еркі, яғни өз көзқарасы бойынша өхе хиімді, максимум пайдалы шешім қабылдауға мүмкіндік берехін жеке тәуелсіздігі.

Кәсіпкер белсенділіктің негізгі субектісі болып табылады . Бірақ кәсіпкер нгізгі контрагент ретінде тұтынушымен, сонымен қатар сатыушы да болады . Кәсіпкер  әр кезде әр уақытта мемлекетпен байланыста болу керек . Тұтынушы да мемлекетте, жалдамалы жұмысшымен бизнестег серігі сияқты . Кәсіпкерлік белсенділіктің субъектілеріне  категориясына  жатады.

Кесте 1

Кәсіпкерлік қызметтің субъектілері .

Мемлекет

 

 

 

Тұтынушы

 

Серіктес

 

 

Кәсіпкер

 

 

 

Жалдамалы жұмысшы

 

 

 

Мұндай жағдайда кез-келген кәсіпкер іскер адам бола алады , ол кез-келген іскер адам кәсіпкер бола алмайды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Бұл курстық жүмыста студент ғылыми жетекшімен біріге отырып, басты шешілетін мәселелерді анықтап оларға тиісті жауап іздеп, оларды сараптап, реттеп, жинақтап біраз еңбек жазды. Тақырыпта басты өнеркәсіптегі кәсіпкерлік болғандықтан осы мәселе бойынша: түрлері, мақсаты мен міндеті, Қазақстан экономикасындағы ролі туралы жан-жақты талдау жасалған. Ендігі ретте осы тақырыпқа байланысты қорытынды жасалып отыр. Соңғы жылдары Қазақстанда кәсіпкерлік жоғары қарқынмен дамуда. Кәсіпкерлік-пайда алу мақсатымен өз бетінше, өз атынан мүліктік-материалдық жауапкершілігімен, өзі тәуекелдік етіп атқаратын жеке және заңды тұлғалардың саналы қызметі. Бүгінде Қазақстанда кәсіпкерлік түр-түрге бөлініп дамуда. Қызмет түрі бойынша: өндірістік, коммерциялық, қаржылық, консалтингтік болып, шаруашылық етуші субъектілер көлемі бойынша: шағын, ірі, орта болып, меншік сипатына байланысты: жеке және үжымдық, үйымдастырушылық сипатына қарай: жеке және коллективтік болып бөлінеді. Біздің Қазақстан болашағы кәсіпкерлікте деген тезиспен келуіміз дүрыс болмаған болар еді. Қазақстан болашағы біздерде және көбіне-көп ол біздің өндірісті үйымдастырудың тиімді концепциясын жасауымызбен анықталады. Бірақ еліміздің болашағы кәсіпкерлерге де тәуелді. Сондықтан осы экономикалық қызмет формасымен айналысуды үйғарған кәсіпкерлік функцияларды орындауға әркімнің кәсіпқой біліктілігі керек, ал оған алдағы практикадан жинақталған барлық мәліметтерді тиімді игеру, яғни тек қана білім арқылы жетуге болады.

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

1. ҚазМҰҮ «Кәсіпкерлік – ерекше экономикалық құбылыс»                 Е.Б. Жатқанбаева     Алматы 1994
2. «Экономиканы дамыту – кәсіпкерлер қолында»   Ілдебаев Т. Астана ақшамы 2003 1 қараша
3. Кәсіпорын экономикасы      Жолдасбаева
4. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы  Егемен Қазақстан  2004ж 19 наурыз
5. Назарбаев Н. А. «Қазақстан - 2030» Алматы 2002 г.

6. Под ред. Жатканбаева Е. Б. «Малое предпринимательство» , Алматы 2001 г.