Халықтың саны және ұдайы өсуі

www.sBook.su – қазақша рефераттар

Халықтың саны және ұдайы өсуімен танысайық

Дүние жүзі халқының саны: өте тез өсу Географтар мен демографтар жұмыстарында  халық  санағы  деректерін  кеңінен  пайдаланады.  XIX   ғасырдын басынан бері дүние жүзінде осындай 2 мыңнан астам санақ өтті. Қазіргі кезеңіде ондай санақтар көпшілік дамыған елдерде 5 немесе 10 жылда бір рет өтіп.

Адамзат тарихының бүкіл  өн бойына дерлік жердегі халық саны өте баяу жедел өсу жаңа тарих  кезеңінде ғана басталды. Дегенмен, ол ешқашан ХХ ырдың екінші жартысындағыдай тез өсіп көрген жоқ.  Жердегі  халықтың  жыл  сайынғы  абсолют  өсуі  XX  ғасырдың нда   10—15 млн.  адам, орта тұсында 40—50 млн,  адам болса,  біздің (езімізде 75—80 млн. адамға жетті. Бұл өсу ССРО-дан басқа кез келген Еуропалық   мемлекет   тұрғындарының   санынан   әлдеқайда   асып   түседі шілдеде Югославияда туған ұл бала планетаның бес миллиардыншы тұрғыны болды.

Пайда дүние жүзінің әр түрлі топтары мен аймақтарында халық бірдей.   Бұл   оның  ұдайы   өс.уінің  әр   түрлі   сипатта  болуымен   ба'йланысты.

2. Халықтың  ұдайы өсуі туралы ұғым. Халық саны туралы ғылыми теориянь К. Маркс, Ф. Энгельс және В. И. Ленин құрды. Олар еңбек ететін халық қоғамның басты өндіруші күші, бүкіл қоғамдық өндірістің негізі деп қарады Халық табиғатпен (географиялық ортамен) үнемі өзара әрекеттесе отырып оны қайта түлетуде жетекші орын алады. Сонымен бірге халық жасалып. бүкіл материалдық игіліктің басты түтынушысы болып табылады. Мүш сендердің әрқайсыларың-ақ өз бастарыңнан сезесіңдер. Халықтың сапысы әр елде, қала берді бүкіл адамзаттың дамуының маңызды факторларын болатындығы міне осыдан .

Өз кезегінде халық  санының өсуі оның ұдайы өсуінің  сипатымеі байланысты.

Халықтың  ұдайы өсуі (табиғи қозғалысы) деп  адам ұрпағының үздіксі жаңарып және ауысып отыруын қамтаМасыз ететін туу, өлім және табин өсуінің жиынтығын айтады.

Туу, өлім, халықтың табиғи өсуі — тегінде биологиялық процестер. Соғаі қарамастан, оларға адам өмірінің әлеуметтік-экономикалық жағдайлары. сондай-ақ адамдардың қоғамдағы және семьядағы өзара қатынастары щешу әсерін тцгізеді. Өлім деңгейі бәрінен бұрын адам өмірінің материалды жағдайларымен: тамақтануымен, олардың еңбегінің және тұрмысының слпи тарлық-гигиеналық жағдайларымен, денсаулық сақтаудың өркендеуімем байланысты. Туу деңгейі де қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылысымсі адамның тіршілік жағдайларымен байланысты. Бірақ бұл байланыс анағұрлы күрделі жән қарама-қайшылықты, сондықтан ғылымда кеп дау тудырады Әдетте, халықтың әл-ауқаты және мәдениеті өскен сайын, әйелдерді өңдірісм көбірек тартқан сайын, балалардың оқу мерзімі ұлғайып, «баланың бағасы жалпылама артқан сайын туу азаяды. Алайда табыстың өсуі оның жоғарылауына итермелеуі де. мүмкін.

Міне, соғыс  «жаңғырығы» әдетте халықтың ұдайы өсуіне әлденеше ондаған жылдар бойы, оны өзінде толқын түрінде әсер етіп отыратыны осыдан.

3. Халықтың ұдайы өсуінің екі  типі: демографиялық дағдарыс демографиялық жарылыс. Барынша оңайлатылған, жалпыланған түріндс  халықтың ұдайы өсуінің екі типі туралы айтуға болады.

Халықтың  ұдайы өсуінің бірінші типіне туудың, өлімнің және табиғи төмен көрсеткіштері тән. Ол бәрінен бұрын Европаның дамыған капиталиі елдеріне тән. Олардың кейбіреулерінде кеңейтілген ұдайы өсу сақталған үшін барлық семьялардың жартысында екі баладан, жартысында үш баладан болуы керек. Екі бала біраздан кейін ата-аналарының орнын басады, үшіншісі бақытсыз оқиғалардан, аурудан шетінегендердіц шығынын сияқты  болады  және  баласыздардың  жоқ ұрпағының    елдерде дүниеден өткен ұрпақтың орнын басады.  Үшіншісінде,  тіпті табиғи кемуі немесе демографиялық дағдарыс   байқалады.

Мысал. ГФР туудың мұнан бұрын ешбір елде байқалмаған төмен көрсеткішіне (1000 түрғынға 10 адам) ие болып отыр. Ал өлімнің көрсеткіші. ГФР-де 1000 түрғынға 11,5 адамнан келеді. Соның нәтижесінде  жылдардың басынан бері бұл елдің халқы азайып келеді.   

СРО мен Шығыс Европаның  көпшілік елдерінде де халықтың ұдайы типі басым. Бұл елдерде туудың азаюының және көп балалыдан, балалы семьяға көшудің негізгі себебі әйелдердің қоғамдық өндірісте   Істеуінің артуы болып табылады. Дегенмен халықтың жасының айтар, сонымен бірге қызмет көрсету сферасының артта қалуы да еді. Соның нәтижесінде әйелдердің үйде және жұмыста екі жақты бастылығы көбірек бала сүю мүмкіндігімен таласқа түскендей болады,     ұдайы өсуінің екінші типіне туу мен табиғи өсу көрсеткіштерінің  және өте жоғары, ал өлім көрсеткіштерінің біршама төмен болуы тәң. Гюрінен бұрын дамушы елдерге сипатты. 

Тәуелсіздік алғаннан кейін бұл елдер қазіргі медицинаның, санитарияның гигиенаның жетістіктерін бірінші кезекте эпидемиялык аурулармен кеңінен қолдану мүмкіншіліктеріне ие болды.

 Бұл өлімнің айтарлықтай әкеліп соқты. Ал туу болса, кебінесе бұрынғы өте жоғары қалды, табиғи өсудің ең жоғарғы деңгейі Африканың, Оңтүстік-Батыс және Орталық Американың неғұрлым  артта  калған елдеріне тән.

Мысал. 80-жылдардың ортасында  туу  (1000 түрғынға 54 адам)  және өсу  (1000 түрғынға 40 адам)  көрсеткіштері жөнінен Кения «дүние жүзілік чемпионы» болды. Өсу қаркыны мүндай жағдайда елдің халқы әрбір

Жылда екі еселеніп отырады. (Ұлыбританияда мұндай екі еселенуге II» ксрек болар еді  ұдайы  өсуінің  екінші  типі  сонымен  бірге  Қытай,   Монғолия, п.тм, КХДР және Албанияға тән. 

Ұдайы   өсуінің екінші типі елдердегі халықтың мұндай ғажап тез өсуі XX ғасырдын ортасынан бері әдебиетте   демографиялық жарылыс   деген бейнеленген деп аталды. Қазіргі кезде бұл елдерге. Жердегі халықтың бүкіл өсуінің Олар бүкіл дүние жүзіндегі демографиялық жағдайды бірінші кезектв анықтай отырып, халықтың саны мен ұдайы өсуіне шешуші әсер тигізіп отыр және тигізе береді.

4. Демографиялық саясат  — халықтың ұдайы өсуін реттеу. Қазіргі кезде дүние жүзі елдерінің кепшілігі мемлекеттік демографиялық саясат жүргізу арқылы халықтың ұдайы өсуін басқаруға тырысады. Демографиялық саясаі дегеніміз мемлекетке халықтың табиғи қозғалысына (бәрінен бұрын тууына) өзіне жағымды бағытта әсер етуге көмегін тигізетін әкімшілік, экономикалық. үгіт-насихат және басқа шаралар жүйесі.Демографиялық саясаттың бап ең алдымен қандай да болсын бір елдегі демографиялық жағдайға байланыс болатындығы өзінен-өзі түсінікті.

Халықтың ұдайы өсуінің бірінші типіндегі елдерде тууды және халықті табиғи өсуін арттыруға бағытталған демографиялық саясат болып жүреді. Бұл бірінші кезекте ССРО мен Шығыс Европа елдеріне тән. Оларда мұндай саяс.и мемлекеттің әлеуметтік саясатының құрамдас бөлігі ретінде қарастырылнды Бірқатар нақты шаралар жүзеге асырылуда.

Европаның капиталистік елдерінен неғүрлым белсенді демографиялық сая сат жүргізетіні — Франция.   Семья  мөлшерін  жоспарлау  жөнінен  Жапония  ауқымды бағдарламаны жүзеге асыруда.

Ұдайы өсудің екінші типіндегі елдердің көпшілігі соңғы он жылдықтарда туу мен халықтың табиғи өсуін азайтуға бағытталған демографиялық саясатгы жүзеге асыра бастады. Бұл жөнінен дүние жүзінін ең ірі екі мемлекеті — Қытай мен Үндістан ең көп күш жұмсап отыр деуге болады.

1-мысал. Үндістан семьяны  жоспарлаудың үлттық бағдарламасын  ресми мемлекеттік саясат ретінде  дамушы елдердің ішінде бірінші  болып 1951 жыл дыңөзінде-ак қабылдады.  Некеге отыру жасы айтарлықтай  жоғарылатылді.і. халық жаппай әз еркімен үрпақ беру санын кемітуде. «Біз екеуміз — еке умізге екеу» деген ұранмен төрт адамнан тұратын семья насихатталуда. Осы  шаралардың нәтижесінде туу және табиғи өсу біршама азайды, бірак соған қарамастан дүние жүзіндегі нәрестелердің біне жуығы жарык дүниеге Үндістанда келгендер.

2-мысал. ҚХР Қонституциясында  ерлі-зайыптылар бала табуды жоспарлы  түрде жүргізуі керек деп жазылған. Баланы жоспарлы түрде табу 
комитеті құрылған. Некеге отыру жасы ұлғайтылған. Институтта оқу кезінде 
некеге отыруға мүлде рұқсат етілмейді. ҚХР демографиялық саясатыін.мі 
негізгі ұраны «Бір семья — бір бала». Бұл саясаттың жүзеге асырылуы үлкен 
нәтиже беріп те үлгерді. 

www.sBook.su – қазақша рефераттар