Бал өнімдерінің фальсификациясы

Бал өнімдерінің фальсификациясы.

 

Орындаған: Шаблан Аийда ТПП-301

Ара,үй арасы, бал арасы

 

        Жарғанаттылар отрядының өкілі. Қазақстанның барлық облыстарында кездеседі. Ара топталып, үлкен ұя болып тіршілік етеді. Бір ұяда бір ұрғашы Ара. (аналық Ара), бірнеше жүз еркек Ара және ондаған мың (100 мыңға дейін) «жұмысшы» Ара болады. Ұрғашы ара ұяда ұрпақ өсіреді. Ол аралардың ішіндегі ең ірісі, жыл маусымына қарай денесінің ұзындығы 20 – 25 мм, ал салм. 150 – 300 мг-ге жетеді. Тәулігіне 2 – 3 мың, маусымына 200 мың ұрықтандырылған жұмыртқаға дейін (кейде ұрықтандырылмаған жұмыртқа да) салады. Ұрықтанған жұмыртқадан ұрғашы, жұмысшы және аналық Аралар, ал ұрықтандырылмаған жұмыртқадан тек еркек Аралар ғана шығады.

 

          Ара ұясы: балаңқұрттар сол жақта, ал жұмыртқалар оң жақта

           Аналық Ара ұяның анасы болып есептеледі, ол 3 – 5 жыл, кейде 10 жылға дейін өмір сүреді. Күзде салқын түсісімен жұмыртқа салуды тоқтатып, оны қайтадан ақпанның 2-жартысынан бастайды. Еркек Ара денесінің ұзындығы 15 – 17 мм, салмағы 250 мг болады. Ол негізінен ұрғашы Араны ұрықтандырады да, одан кейін өліп қалады. Омартаның негізін қалайтын жұмысшы Аралардың денесінің ұзындығы 12 – 15 мм, салмағы 90 мг болады. Жұмысшы Аралар көбею мүшелері жетілмеген ұрғашы Аралар. Олар жұмыртқадан жаңа шыққан ұрпақты қоректендіреді, балауыз ұяшықтардың тазалығын, ауа алмасуын қадағалайды, тәтті шырын мен гүл тозаңдарын жинайды. Жұмысшы Аралар 7 – 8 ай тіршілік етеді. Ұяда тұратын әрбір Ара өзінің қызметі мен міндеттерін жақсы біледі және оны мүлтіксіз орындайды. Аралардың ішінде дербес тіршілік ететін түрлері де бар. Қазақстанда Іле Алатауының етегінде Араның антофора деген түрі дара тіршілік етеді. Ара ұясынан емдік, тағамдық қасиеті бар бал алынады. Арадан алынатын ара балы, араның уы, перга, аналық сүтше, балауыз және ара желімі (прополис) медицинада және техникада кеңінен қолданылады.

 

         Жоғары калориялы диеталық тағам. Жұмысшы бал арасының гүлді өсімдіктердің шырынынан өңдеп шығарған өнімі, қоймалжың, тәтті сұйық. Ара балы бір шырынды және көп шырынды болып бөлінеді. Бір шырынды бал – тек өсімдіктің бір түрінен ғана жиналған шырын. Оны өсімдіктің түріне (қарақұмық балы, жөке ағаштың балы, т.б.) қарай атайды. Көпшырынды бал – өсімдіктердің бірнеше түрінен жиналған шырын. Мұндай балды табиғи бал беретін өңірлерге байланысты (дала балы, тау балы, бақ балы, т.б.) әр түрлі атайды. Балдың химиялық құрамы шырын жинаған өсімдіктердің түріне, топырағына, ауа райының жағдайына және балдың түрлеріне байланысты болып келеді. Ара балының сапасын негізінен хош иісі, дәмі, түсі, тығыздығы, ылғалдылығы, қоректік және жабысқақтық қасиеттері арқылы ажыратылады. Бал –қуаты жоғары тамақтық азық. Оның 1 кг-ы 3250 кал. қуат береді. Бал адам организмін витаминдермен, белокпен, ферменттермен, т.б. тіршілікке қажетті заттармен байытады. Сондай-ақ балды асқазан, бауыр, бүйрек, жүрек, өкпе, жүйке ауруларын емдеуге және суық тигенде қолданады. Ара балын косметикада, дәрі жасау өндірісінде пайдаланады.

 

Ара балы

Табиғи бал  түрлері.

Өмірде табиғи балды ажырату оңай емес. Қантты бал араны қант шырынымен қо-ректендіру арқылы алынады. Сатушылар оны табиғи бал-ға араластырып сатады. Бұл орайда табиғи, жасанды балды ажыратуға ешқандай анализ көмектеспейді. Жасанды балдың құрамында қант, қант крахмалы, ұн, желім, гипс болады. Оның кейбірін үй жағ-дайында анықтауға мүмкіндік бар. Ол үшін бір стақан қайнаған су аласыз да оған балды араластырасыз (Бір стақан суға жарты стақан бал). Сол кезде тұнбаның төменгі жағында немесе бетінде механикалық қалдықтар шыға келеді. Ол балдың құрамында крахмалдың бар екендігінің айғағы. Гүлдейтін қаншама өсімдіктер бар болса, сонша ма балдың түрлері бар:

 

• Түйебұршақ (донник) ба-лы бірінші сортты балға жатады. Ақ немесе ашық – янтарь түсті болып келетін хош иісі бар балдың бұл түрі глюкоза-ға бай. Түйебұршақ балы ішек ауруларына пайдалы.
• Шайқурай (кипрей) ба-лы мөлдір жасыл сары түсті сұйық бал. Балдың бұл түрін әлсіздікке, жараны қайтаруға пайдаланылады.
• Жөке (липа) балы жақсы сортқа жатады. Сары жасыл түсті балдың бактерияға қар-сы қасиеті бар. Жөке балының тамақ ауруларына пайдасы мол. Сондай-ақ, тыныштандыратын, ұйқыны жақсартатын қасиеті бар.
• Шабындық (луговой) ба-лы бірінші сортты балға жатады. Сары қоңыр немесе алтын түсті балды шабындықта-ғы түрлі гүлдерден алады. Бұл бал арқылы тыныс алу, жүйке, жүрек және ас қорыту жүйесін емдеуге болады.
• Таңқурай (малина) балы ақ түсті болады. Жоғары сорт-қа жататын балдың бұл түрі суық тигенде тұмаудың алдын алу үшін пайдаланылады.
• Қарақұмық (гречишный) балы қою қызыл немесе қоңыр түсті болады. Жоғары сортқа жататын бұл балдың ерекше иісі бар. Қарақұмық балы темірге, магний, мысқа бай бол-ғандықтан, түрлі қан ауруларын емдеуге пайдаланылады. Жүйке жүйесіне де қарақұмық балы бірден-бір ем. Сондай-ақ, тері ауруларын да балдың осы түрімен емдеуге болады

 

Балдың емдік қасиеттері

Емдік қасиеті  ерте кезден белгілі болып, түрлі  ауруларға қарсы әркім өзінше пайдаланып келген суық тигенде, жүрек, бауыр, өкпе, бүйрек, асқазан, ішек, жүйке  ауруы, сондай-ақ қан қысымынң көтерілуі  сияқты дерттерге шипа. Оны көпке  созылып, асқынып кеткен жарақатқа  да жағуға болады. Соған орай балды  кейбір ауруларға қалай пайдалануға  болатыны туралы қысқаша мәлімет  ұсынамыз. Бұл тәсілдерді ата-бабаларымыз  байырғы заманнан пайдаланған.

 

• Суық тигенде. Суық тигенде, тұмауратқан кезде юалды ыстық сүтке немесе лимонның шырынына қосып, науқастан әбден айыққанша ішкен дұрыс. Ол үшін бір стакан ыстық сүтке бір шай қасық бал және сары май қосып ішеді. Ал сүт жақпайтын адамдар үшін бүтін бір лимонның шырынына 100 грамм бал қосып, әбден езілгенше араластырып, сұйықталған соң пайдалануына болады. Оны ішкенде екі-үш күндей жылы жатқан жөн. Жөтелді басу үшін пияздың сөліне бал, сары май не қойдың майын қосып ішкен дұрыс. Сонымен қатар бір литр суға ұнтақталған 500 гр пиязды, 400 гр қантты және 50 гр балды қосып, отқа үш сағаттай қайнатып, суыған соң шыны шөлмекке құйып ауызын мықтап бекітіп қояды. Оны суық тиіп, қатты жөтелген адам күніне 4-5 рет ас қасықпен ішуі керек, сонымен қатар қызарып ауырып тұрған тамқты шайуғ да пайдалы. Сондай-ақ шайнекте қайнап тұрған суға бір ас қасық бал қосып, ауыз бен мұрынды булау тамқтың қызарғанын басады.
• Асқазан, ішек ауырғанда. Асқазан, ішек науқасына шалдыққан, не қышқылы аса көбейіп немесе керісінше азайып кеткен адамдардың да балды ем ретінде пайдаланғаны жөн. Әсіресе, асқазанда жарасы бар науқас тамақтың алдында бір жарым, екі сағат кейін үзбей бал жеп отырса, ауруы бәсеңсіп, жүрек айнуы мен асқазанның қыжылдауы басылады, әрі бал қанның құрамындағы гемоглабинді көбейтеді. Қышқылы аз адамдар бір қасық балды тамақты ішер алдында ғана жесе, ол қорытатын шырынның көбірек бөлінуіне әсер етеді. Ал қышқылы көп адамдар тамақтан 1,5-2 сағат бұрын пайдаланса, асқазан қышқылын азайтады.
• Бал жараға да ем. Бал күйген жерге де пайдалы. Күйікке балды күніне екі рет жағып отыруы керек. Жараға жағатын дәріні 60 гр балға бір шай қасық балық майын қосып, жақсылап араластырып жасайды.
• Жүрек ауырғанда. Бал жүрек ауруы бар адамдарға да таптырмайтын ем. Оны белгілі бір мөлшерде анардың шырынына қосып та ішеді. Қатарынан бір-екі ретүзбей ішкен ауру адамның жағдайы әжептеуір жақсарады. Кеудесі жиі қысылып, жүрек соғуы нашарлаған адамға да бал жақсы көмектеседі.
• Бауыр ауырғанда. Балды бауыр және өт жолы ауыратын адамдар көбірек пайдаланады, оны белгілі бір мөлшерде ақ ірімшікке, сәбізге, лимон шырынына қосып, жеген дұрыс. Кейде тұрыптың ішін үңгіп, оған балды толтырып қойып, 3-4 сағаттан соң дайын болған шырынды өт жолы ауыратын ересек адамға ас қасықпен, ал балаға шай қасықпен, күніне 2-3 рет беру керек. Мұндай әдіс өт жолы мен бүйрекке құм, тас жиналудан сақтайды.

• Бал жинау — ара ұясының жылы маусымдағы гүл шірнесі мен тозаңын жинап, бал өндіруі; табиғи процесс. Аралардың ішінде бал жинауға тек ерекше балауыз бездері бар, “жұмысшы” аралар (қ. Ара) ғана қатысады. Ара өзінің “бал сауытына” (артқы екі аяғында болатын арнайы қуыс) өз салмағының жартысындай шірне (нектар) жинай алады. Олар жинаған шірнесін ұядағы жас араға қалдырып, қайтадан ұшып кетеді. Жас аралар шірнені тор көзшелерге салады, желдетіп, артық ылғалын жояды. Араның сілекей безі шірнедегі қант құрамын өзгертіп, оны балға айналдырады. Көзшелер балға толғаннан кейін, ара оны балауыз қақпақшамен жабады. Мұндай бал ұзақ сақталады. Араның Бал жинауы ара ұясының күйіне, ауа райына, өсімдік түріне және оның омартаға қашықтығына, шірненің бөліну дәрежесіне байланысты. Бір маусымда ара ұясы 100 — 200 кг бал жинайды. Араның Бал жинауы өсімдіктердің жаппай гүлдеуіне тұстас келеді, сондықтан оны үш кезеңге бөлуге болады. Көктемгі жинау—өсімдіктің алғашқы гүлдеу кезеңінде басталады. Ерте көктемде, тал, үйеңкі, алма, алмұрт ағаштары гүлдеген кезде аралар екі аптадай тынымсыз (күніне 5 — 6 кг) бал жинайды. Көктемде жиналған балдың сапасы өте жоғары болады. Жазғы жинау 2—3 аптаға созылады. Бұл кезде бал (күніне 6—7 кг), негізінен, жөке ағашынан жиналады. Өйткені жөке ағашы маусымның аяғы, шілденің басында гүлдейді. Жөкеден алынатын бал қоңыр түсті, хош иісті келеді. Ең көп бал — қарақұмықтан жиналады. Қарақұмық бір айдан артық гүлдеп тұрады. Күн ашық, ылғалды болса, бір ара ұясы маусымына қарақұмықтан 50—60 кг-ға дейін бал жинай алады. Күзде аралар балды аз, негізінен, күнбағыстан (күніне 3 — 4 кг) жинайды. Одан алынатын бал ашық сары түсті, иіссіз болады.

 

Бал жинау

                Балдың құрамын бұрмалау,жалған бал          

Балдың сапасына қойылатын талаптар

Кейде саудаға  табиғи бал емес,оның жасанды ,жалған түрлері түседі.Мұндай балды құрамы бұрмаланған немесе жалған бал деп  атайды.Мұндай бал адамның қатысуыменде қатысынсыз да жасалады.Мысалы,аралардың  қант шырынымен қоректендірілгенде қант балын алады.Қант шырыны гулден алынбағандықтан аралар оны қайта  өңдесе де жалған бал болып табылады.

 

Көрсеткіштің  атануы	Сипаттама және бал үшін көрсеткіштің  маңызы
	Барлық түрінен  қараған мен мақта балынан  басқасынан	Ақ қарағаннан	мақтадан
иісі	Жағымды,әлсізден өткірге дейін бөгде иіссіз		Жағымды,нәзік  мақтаға тән
дәмі	Дәмді,жағымды,бөгде дәмі жоқ
Тозаңды сараптаудың  нәтижесі	-	Ақ қарағанның тозаң түйіршіктері	Мақтаның тозаң  түйіршіктері
Судың салмақ үлесі %	21	21	19
Қанттардың салмақ үлесі %	82	76	86
Сахарозаның салмақ үлесі %	6	10	5
Диастаза саны	7	5	7
Оксиметилфурфурол 1 кг балдағы мг	25	25	25
Оксиметилфурфуролға сапалық реакция	теріс
Механикалық қоспалар	Болмауы тиіс
Ашу белгілері	Болмауы тиіс
Қалайының салмақ үлесі %	0.01	0.01	0.01
Жалпы қышқылдығы 100 г балдағы мл ерітінді NaOH 1 моль/дм	4	4	4
Пестицид қалдықтары
ДДТ	0.05	0.05	0.05
линдан	0.05	0.05	0.05
неорон		0.02	0.02

Экспрес балын-дәрумендірілген  қант шырынынан әртүрлі дәрі-дәрмек қосып алады.Балдың бұл түрі де жалған балға жатқызылады.Құрамында глюкоза, сірне,желатин,крахмал,сахароза сияқты балдың құрамындағы заттарға ұқсас  заттарды кіргізіп жасалған бал да жалған балдарға жатқызылады.Өзінің химиялық құрамынан және қасиеттерінен бұл  балдар табиғи балдан үлкен айырмашылығы болады.Сондықтан, мұндай балды саудаға  шығаруға тыйым салынған.Табиғи гүл  балының жағымды иісі болады,ал жалған балда иіс болмайды.Кейбңр табиғи балда ,мысалы күреңот гүлінен жиналған балда әрең сезілетін хош иіс  болады немесе мүлде болмайды.

 

 

Балдың ұсақ,кесек және май тәрізді түйіршектелуі ,балдың табиғи қалыпты жағдайы.Бал тек  жазда ғана сұйық күйде болады.Сондықтан  түйіршіктелген балға ескірген бал  деп қарамау керек.

Түйіршіктелген балды 40-45 градус С температурада су моншасында  қайтадан сұйылтып алуға болады.Ол өзінің емдік ,диеталық қасиеттерін  жоғалтпайды.

 Соңғы кезде балдың сапасын айыруға химиялық қарындашты жиі пайдаланып жүр.Бұл әдіспен жалған балды табиғи балдан айыру мүмкін емес.Химиялық қарындашпен балдағы суды ғана анықтауға болады.Пісіп жетілген бал химиялық қарындашпен ешқандай химиялық әрекетке түспейді.

 

Балдағы ерімейтін  заттарды оңай анықтайды.Бұл үшін пробиркаға аздаған бал салып ,оған аздап  дистилляцияланған су қосады.Балды  еріткеннен кейін пробирканың түбінде  тұңба қалады.Балдағы крахмалды  анықтау үшін бал ерітіндісіне бірнеше  тамшы йод етітіндісін тамызғанда ерітінді,егер крахмал бар болса,көк  түске боялады.Егер бал құрамында  бор болса,бал ерітіндісіне бір  қышқылды тамызып жіберсе,бөлінген көмір қышқыл газдың әсерінен ерітінді қайнап жатқан тәріздес болып көрінеді.Балда  қант сірнесі бар екендігін анықтау  үшін бал ерітіндісіне азот қышқыл күміс тұзының ерәтәндісін тамызса,тұңбаға  ақ түсті хлорлы күміс тұзының  тұңбасы түзіледі.Таза балда тұңба  болмайды.Балдың табиғи бал екендігіне көз жеткізу үшін зертханада терең  сараптама жасау керек.

 

 

                        Қорытынды