Жыццё і творчая дзейнасць Францыскі Скарыны

Рэферат на тэму

“Жыццё і творчая дзейнасць

 Францыскі Скарыны”

 Сачынскай Кацярыны

Группа 1212      

Францыск Скарына - беларускі гуманіст першай паловы ХVI ст., Вучоны-медык, пісьменнік, перакладчык, мастак, асветнік, першадрукар ўсходніх славян.

Далёка не ўсе дэталі біяграфіі  Скарыны дайшлі да нашых дзён, да гэтага часу засталося яшчэ нямала «белых плям» у жыцці і творчасці  вялікага асветніка. Невядомыя нават  дакладныя даты яго нараджэння і  смерці. Мяркуюць, што нарадзіўся ён паміж 1485 і 1490 гадамі ў Полацку, у  сям'і заможнага полацкага купца  Лукі Скарыны, які вёў гандаль  з Чэхіяй, з Маскоўскай Руссю, з  польскімі і нямецкімі землямі. Ад бацькоў сын пераняў любоў  да роднага Полацку, назва якога  ён пазней заўсёды ўжываў з эпітэтам «слаўны». Першапачатковую адукацыю Францыск атрымаў у доме бацькоў - навучыўся чытаць па Псалтыры і  пісаць кірыліцай. Мяркуюць, што латынь (Францыск ведаў яе бліскуча) ён вывучыў  у школе пры адным з каталіцкіх касцёлаў у Полацку ці Вільні.

Першае сваё вышэйшую адукацыю Скарына, сын полацкага купца, атрымаў у Кракаве. Там ён праслухаў курс «свабодных навук» і быў удастоены вучонай ступені бакалаўра. Скарына атрымаў таксама ступень магістра мастацтваў, якая давала тады права паступаць на самыя прэстыжныя факультэты (медыцынскі і тэалагічны) універсітэтаў Еўропы. Навукоўцы мяркуюць, што пасля Кракаўскага універсітэта, на працягу 1506-1512 гадоў Скарына служыў сакратаром у дацкага караля. Але ў 1512 годзе ён пакінуў гэтую пасаду і адправіўся ў італьянскі горад Падуя, ва ўніверсітэце якога «малады чалавек з вельмі аддаленых краін» (так пра яго кажуць дакументы таго часу) атрымаў ступень "доктара лекарскіх навук», што стала знамянальнай падзеяй не толькі ў жыцця маладога Францыска, але і ў гісторыі культуры Беларусі. Да гэтага часу ў адным з залаў гэтай навучальнай установы, дзе знаходзяцца партрэты знакамітых мужоў еўрапейскай навукі, якія выйшлі з яго сцен, вісіць партрэт выдатнага беларуса працы італьянскага майстра.

Аб перыядзе 1512-1516 ў жыцці Ф. Скарыны нам пакуль нічога не вядома. Сучасныя навукоўцы вылучылі здагадку, што ў гэты час Скарына падарожнічаў па Еўропе, знаёміўся з кнігадрукавання і першымі друкаванымі кнігамі, а таксама сустракаўся са сваімі геніяльнымі сучаснікамі - Леанарда да Вінчы, Мікеланджэла, Рафаэлем. Падставай для гэтага служыць такі факт - на адной з фрэсак Рафаэля намаляваны чалавек, вельмі падобны на аўтапартрэт Скарыны ў выдадзенай ім пазней Бібліі. Цікава, што Рафаэль напісаў яго побач з уласным малюнкам.

З 1517 Скарына жыў у Празе. Тут жа ён пачаў сваё выдавецкая справа і прыступіў да друкавання Біблейскіх кніг.

Першай надрукаванай кнігай стала славянская «Псалтыр», у прадмове да якой паведамляецца: «Я, Францыск Скарына, сын слаўнага Полацка, у лекарскіх навуках доктар, загадаў есми Псалтыр нават надрукаваць рускімі словамі, а славенскім мовай». Выйшаў ён 6 жніўня 1517 года.

Затым амаль кожны месяц выдаваліся ўсе новыя і новыя тамы Бібліі: Кніга Ёва, Выслоўі Саламона, Эклезіяст ... За два гады ў Празе Францыск Скарына выпусціў у свет 23 ілюстраваныя біблейскія кнігі, перакладзеныя ім на зразумелы шырокаму чытачу мову. Кожную з кніг выдавец забяспечыў прадмовай і пасляслоўем, уключыў у Біблію амаль паўсотні ілюстрацый.

Прыкладна ў 1520 годзе ці крыху пазней першадрукар вярнуўся на радзіму і ў Вільні заснаваў першую ўсходнеславянскай друкарню. Тут выйшла «Малая падарожная кніжыца», якая лічыцца першай кнігай, выдадзенай на беларускіх землях (дакладнай даты выхаду кнігі няма). Тут жа ў 1525 годзе быў надрукаваны «Апостал», які апынуўся апошняй кнігай першадрукара - падчас пажару ў Вільні друкарня Францыска загінула. Менавіта з гэтай кнігі праз 40 гадоў пачалі ў Маскве расійскае кнігадрукаванне Іван Фёдараў і Пётр Мсціславец, абодва ураджэнца Беларусі.

Апошнія пятнаццаць гадоў жыцця Францыска Скарыны поўныя нягод і пазбаўленняў: нейкі час ён служыць у прускага герцага Альбрэхта Старэйшага ў Кёнігсбергу, затым вяртаецца ў Вільню, дзе жыве яго сям'я. За даўгі памерлага брата Скарыну саджаюць у познанскую турму. Польскі кароль Жыгімонт I спецыяльнай граматай вызваляе яго ад суда. Прыкладна ў 1535 Францыск Скарына пераязджае ў Прагу, дзе становіцца асабістым доктарам і навукоўцам-садоўнікам караля Фердынанда I Габсбурга, які пазней стане імператарам Свяшчэннай Рымскай імперыі. 1540-ы лічыцца годам смерці вялікага асветніка.

Да з'яўлення вядомай Астрожскай Бібліі выдання Скарыны былі адзінымі надрукаванымі перакладамі Святога  Пісання, выкананымі на тэрыторыях ўсходніх і паўднёвых славян. Гэтыя пераклады  сталі прадметам спадчыну і пераробак - уся ўсходнеславянская выдавецкая дзейнасць у галіне біблейскіх тэкстаў  так ці інакш арыентавалася на Скарыну. Гэта не дзіўна - яго Біблія ў многіх адносінах апярэдзіла падобныя выданьні ў іншых краінах: раней  нямецкай Марціна Лютэра, не кажучы ўжо пра польскіх і расійскіх  выдаўцоў. Характэрна, што Біблія была выдадзена на старабеларускай мове, што ў значнай ступені вызначыла развіццё беларускага друку. Знакамітыя «Статуты Вялікага княства Літоўскага» былі надрукаваныя менавіта на мове Беларусі.

З імем Скарыны звязана таксама прыкметнае ўзрастанне увагі да спадчыны антычнасці. Ён ледзь ці не першым у нашых краях распачаў спробу сінтэзаваць антычнасць і хрысціянства, а таксама прапанаваў адукацыйную праграму, распрацаваную ў Старажытнай Грэцыі - сістэму «Сямі свабодных навук". Пазней яна была ўзятая на ўзбраенне брацкімі школамі Украіны і Беларусі, развіта і ўдасканалена прафесарамі Кіева-Магілянскай акадэміі і нямала садзейнічала збліжэнню айчыннай культуры з культурай Захаду.

Да цяперашніх дзён дайшлі ўсяго чатыры сотні асобнікаў кніг Скарыны. Усе выданні вельмі рэдкія, асабліва віленскія. Рарытэты захоўваюцца ў бібліятэках і кнігасховішчах Мінска, Масквы, Санкт-Пецярбурга, Кіева, Вільнюса, Львова, Лондана, Прагі, Капенгагена, Кракава.

У Беларусі даўно шануюць Францыска Скарыну. Жыццё і творчасць Ф. Скарыны вывучае комплексная навуковая дысцыпліна - скориноведение. Яго біяграфію вывучаюць у школах. Яго імем названы вуліцы ў Мінску, Полацку, Віцебску, Нясвіжы, Оршы, Слуцку і ​​многіх іншых гарадах Беларусі. Імя Ф. Скарыны носіць Гомельскі дзяржаўны універсітэт. Помнікі выдатнаму навукоўцу ўстаноўлены ў Полацку, Мінску, Лідзе, Вільні. Апошні з помнікаў быў зусім нядаўна устаноўлены ў сталіцы Беларусі, побач з уваходам у новую Нацыянальную бібліятэку.

Ва ўсіх школах Полацка уведзены спецыяльны прадмет - «Полацказнаўства», у якім Ф. Скарына займае годнае месца. Мерапрыемствы, прысвечаныя памяці першадрукара, праводзяцца ў горадзе па асобна складзеным плане.

У Беларусі ўведзены спецыяльныя ўзнагароды - медаль Скарыны (1989) і ордэн Скарыны (1995).