Жерді пайдалану құқығы

        ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

С.АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС  ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

                                                                  РЕФЕРАТ

                                                          

                                                               Тақырыбы:Жерді пайдалану құқығы

 

 

                                                                Орындаған:Қабдешова Ақерке

                                                                Тексерген:Буканова З.Ч

                                

 

                                 Өскемен қаласы,2014 жыл

                                

 

                                            Жоспар

1.Жер пайдалану құқығы

2. Жер пайдалану құқығының туындау негіздерінің тізімі

3. Жер пайдалану құқығын беру

4. Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жер пайдалану құқығы — жеке немесе заңды тұлғаның мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін ақылы және ақысыз негізде мерзімсіз (тұрақты) немесе белгілі мерзім шегінде (уақытша) иелену және пайдалану құқығы. Жер пайдалану құқығының субъектілері болып азаматтар мен заңды тұлғалар есептеледі. Қазақстан Республикасының “Жер туралы” Заңына (2001) сәйкес олар төмендегі топтарға бөлінеді: 
1) мемлекеттік және мемлекеттік емес жер пайдаланушылар; 
2) осы елдің азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар; 
3) тұрақты және уақытша жер пайдаланушылар; 
4) бастапқы және кейінгі жер пайдаланушылар; 
5) жеке және заңды тұлғалар. 
Тұрақты Жер пайдалану құқығы тек қана мемлекеттік жер пайдаланушыларға беріледі, ол ешқандай мерзіммен шектелмейді. Оларға кондоминимум  объектілеріндегі мүліктерді шаруашылық жүргізу құқығымен немесе оралымды басқару құқығымен иеленетін, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге асыратын, қорғалатын табиғи аумақтар жерінде жер пайдалануды жүзеге асыратын заңды тұлғалар жатады. Уақытша Жер пайдалану құқығын қысқа мерзімді (5 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болып бөлінеді. Уақытша Жер пайдалану құқығын беру мерзімдері жердің нысаналы мақсатын ескере отырып тағайындалады. Мемлекеттік емес жер пайдаланушыларға Жер пайдалану құқығын беру жер учаскесін жалға беру шартының немесе өтеусіз уақытша жер пайдалану шартының негізінде жүргізіледі. Жер пайдалану құқығын беру, Жер пайдалану құқығын тапсыру, Жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртібімен (мұраға  қалдыру, заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру) ауысуы арқылы Жер пайдалану құқығы пайда болады. Жер пайдалану құқығынан айыру азаматтық құқықтық мәмілелер (сатып алу, сату, сыйға тарту, айырбастау т.б.) негізінде жүзеге асырылады. Жер пайдалану құқығын белгілі бір мерзімге басқа тұлғаға тапсыру жалдау немесе жерді өтеусіз уақытша пайдалану шартының негізінде жүргізіледі. Жалдау — бастапқы жер пайдаланушы өзінің Жер пайдалану құқығын иелігінен шығармай, өзіне тиісті учаскені өкілетті органға хабарлай отырып, басқа тұлғаға уақытша пайдалануға беретін жағдайда, ал өтеусіз уақытша пайдалану — келісімшарт негізінде пайда болады. Кейінгі жер пайдаланушының өз құқықтарын басқа жер пайдаланушыларға беру құқығы жоқ, ол уақытша жер пайдаланушы болып есептеледі. Шетелдіктердің, азаматтығы жоқ адамдардың және шетелдік заңды тұлғалардың, шет ел тұлғалары қатысатын біріккен кәсіпорындардың жер учаскесін жалға алуына болады, бірақ олардың ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін кейінгі жер пайдаланушыға беруге құқығы жоқ.Жер пайдалану құқығы-жер құқығының жерлерді пайдалану мен қорғауға байланысты жер құқығы қатынастарын реттейтін құқықтық нормалардан тұратын институт.  ҚР Жер кодексінің 12-бабының 30- тармағында жер пайдалану құқығының анықтамасы берілген.Оған сәйкес жер пайдалану құқығы –бұл тұлғаның мемлекеттік меншіктегі жер учаскісін ақылы және ақысыз негізінде шектеусіз мерзімге немесе белгілі бір мерзім ішінде иелену және пайдалану құқығы.    Жер учаскесін пайдаланудың пайда болуының негіздері.Жер учаскесін пайдалану құқығының туындауының негізі болып   осындай құқықты,құқықты иеленуші субьектісін және заңды фактіні белгілеу мүмкіндігін көздейтін заң нормасы болып табылады.

Жер пайдалану құқығының  туындау негіздерінің тізімі ҚР Жер  кодексінің 31-бабында берілген.Жерді  пайдалану құқығын табыстау. Жер  пайдалану құқығын табыстау тұлғаға  жер пайдалану құқығын тікелей мемлекеттің беретінін белгілейді.Азаматтарға және заңды тұлғаларға  жер пайдалану құқығын табыстау атқарушы органның жер учаскісіне құқық табыстау жөніндегі құзыретіне сәйкес оның шешімінің негізінде жүргізіледі. Қазақстан Республикасының “Жер туралы” Заңына  сәйкес олар төмендегі топтарға бөлінеді: 
1) мемлекеттік және мемлекеттік емес жер пайдаланушылар; 
2) осы елдің азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар; 
3) тұрақты және уақытша жер пайдаланушылар; 
4) бастапқы және кейінгі жер пайдаланушылар; 
5) жеке және заңды тұлғалар. 
Тұрақты Жер пайдалану құқығы тек қана мемлекеттік жер пайдаланушыларға беріледі, ол ешқандай мерзіммен шектелмейді. Оларға кондаминимум объектілеріндегі мүліктерді шаруашылық жүргізу құқығымен немесе оралымды басқару құқығымен иеленетін, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге асыратын, қорғалатын табиғи аумақтар жерінде жер пайдалануды жүзеге асыратын заңды тұлғалар жатады. Уақытша Жер пайдалану құқығын қысқа мерзімді (5 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болып бөлінеді. Уақытша Жер пайдалану құқығын беру мерзімдері жердің нысаналы мақсатын ескере отырып тағайындалады.Субьектілердің құқықтық жағдайына байланысты жер пайдалану құқығы келесі түрге бөлінеді.

   1.Мемлекеттік және  мемлекеттік емес

   2.ұлттық және шетелдік 

   3.жеке және заңды  тұлғалар

   4.тұрақты және  уақытша,кейінгі және бастапқы.

Уақытша жер пайдалану  құқығы-жер учаскесі азаматтар мен  заңды тұлғаларға уақытша ақылы  жер пайдалану немесе уақытша  ақысыз жер пайдалану құқығы берілуі  мүмкін.

Уақытша ақысыз жер пайдалану-ол мынадай жағдайда берілуі қажет:

1.Мемлкеттік жер пайдаланушыларға

2.Тұрғын халықтың мал  жаюы мен шөп шабуы үшін.

3.Бақша өсіру үшін

4.Қызметтік жер телімі  үшін

5.Ортақ пайдаланылатын  жолдар салу

6.Тозған бүлінген жерлерді  қалпына келтіру  

Уақытша ақылы жер пайдалану  құқығы-Жер учаскесін уақытша  ақылы(қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді )жер пайдалану құқығы азаматтарға  сондай-ақ мемлкеттік емес заңды тұлғаларға,халықаралық  ұйымдарға табысталуы мүмкін.Уақытша  ақылы жер пайдалану құқығы шаруа  қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығ өндірісін жүргізу үшін ҚР-ң азаматтарына және мемлкеттік емес заңды тұлғаларына -49 жылға дейінігі мерзімге ,ал шетелдіктер  мен азаматтығы жоқ тұлғаларға -10 жылға дейінгі мерзімге беріледі. Жер учаскелеріндегі  жер пайдалану құқығының субьектілері-бұл жер құқығы қатынастарының субьектілері-жер құқығы қатынастарының қатысушысы болып табылатын  және оған сәйкес жер пайдалану құқығы саласыда құқықтар мен міндеттерді иеленетін жеке және заңды тұлғалар,мемлекет.Жер пайдалану құқығын беру. Ол тұлғаға жер пайдалану құқығын басқа жер пайдаланушының  беретнін білдіреді. Жер пайдалану құқығын беру азаматтық-құқықтық  мәмілелер негізінде,сондай-ақ ҚР-ң заңдарында көзделген өзге де негіздер бойынша жүргізіледі.Жер пайдалану құқығын иеліктен шығару азаматтық-құқықтық мәмілілер(сату-сатып алу,сыйға тарту,айырбастау,және т.б)негізінде жүргізіледі.    ҚР-ң жер кодексінің 30-бабына сәйкес жер пайдалану құқығының субьектілері келесі түрлерге бөлінеді:1.мемлекеттік және мемлекеттік емес субьектілер. 2.ұлттық және шетелдік субьектілер. 3.жеке және заңды тұлғалар. 4.тұрақты және уақытша субьектілер. 5.бастапқы және кейінгі субьектілер Тұрақты Жер пайдалану құқығы тек қана мемлекеттік жер пайдаланушыларға беріледі, ол ешқандай мерзіммен шектелмейді. Оларға кондоминимум объектілеріндегі мүліктерді шаруашылық жүргізу құқығымен немесе оралымды басқару құқығымен иеленетін, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге асыратын, қорғалатын табиғи аумақтар жерінде жер пайдалануды жүзеге асыратын заңды тұлғалар жатады. Уақытша Жер пайдалану құқығын қысқа мерзімді (5 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болып бөлінеді. Уақытша Жер пайдалану құқығын беру мерзімдері жердің нысаналы мақсатын ескере отырып тағайындалады. Мемлекеттік емес жер пайдаланушыларға Жер пайдалану құқығын беру жер учаскесін жалға беру шартының немесе өтеусіз уақытша жер пайдалану шартының негізінде жүргізіледі. Жер пайдалану құқығын беру, Жер пайдалану құқығын тапсыру, Жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртібімен (мұраға қалдыру, заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру) ауысуы арқылы Жер пайдалану құқығы пайда болады. Жер пайдалану құқығынан айыру азаматтық құқықтық мәмілелер (сатып алу, сату, сыйға тарту, айырбастау, т.б.) негізінде жүзеге асырылады .  Тұрақты Жер пайдалану құқығы тек қана мемлекеттік жер пайдаланушыларға беріледі, ол ешқандай мерзіммен шектелмейді. Оларға кондоминимум объектілеріндегі мүліктерді шаруашылық жүргізу құқығымен немесе оралымды басқару құқығымен иеленетін, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге асыратын, қорғалатын табиғи аумақтар жерінде жер пайдалануды жүзеге асыратын заңды тұлғалар жатады. Уақытша Жер пайдалану құқығын қысқа мерзімді (5 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болып бөлінеді. Уақытша Жер пайдалану құқығын беру мерзімдері жердің нысаналы мақсатын ескере отырып тағайындалады. Мемлекеттік емес жер пайдаланушыларға Жер пайдалану құқығын беру жер учаскесін жалға беру шартының немесе өтеусіз уақытша жер пайдалану шартының негізінде жүргізіледі. Жер пайдалану құқығын беру, Жер пайдалану құқығын тапсыру, Жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртібімен (мұраға қалдыру, заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру) ауысуы арқылы Жер пайдалану құқығы пайда болады. Жер пайдалану құқығынан айыру азаматтық құқықтық мәмілелер (сатып алу, сату, сыйға тарту, айырбастау, т.б.) негізінде жүзеге асырылады .Жер учаскесін алып қою кезінде меншік иелеріне немесе жер пайдаланушыларға келтірілген шығынды, сондай-ақ олардың өтемақы мөлшерін айқындау тараптардың келісімімен белгіленеді. 
Жер учаскесін алып қою немесе оларға уақытша орналасу нәтижесінде суару, құрғату, табиғат қорғау, эрозияға немесе селге қарсы объектілер мен құрылыстардың (жүйелердің) жұмысы жартылай немесе толығымен бұзылатын жағдайда шығындар, жобалау-зерттеу жұмыстарының құнын қоса алғанда, объектілер мен ғимараттарды (жүйелерді) жаңадан салу немесе жұмыс істеп тұрғандарын қайта жаңғарту үшін жасалатын жұмыстың құнына негізделіп айқындалуы мүмкін. 
Жерді пайдалану кезіндегі қолайсыздықтардан (су қоймаларын толтыру кезінде аралдардың пайда болуы, көлік байланыстарының бұзылуы, аумақты коммуникациялармен бөліп тастау және басқалары) туындаған шығындар (шығыстар) жобалау-зерттеу жұмыстарына, бөгеттер, көпірлер, жолдар, кірме жолдар, басқа да құрылыстар салуға, су қоймаларының түбін тазартуға, сондай-ақ қайықтар, катерлер, паромдар мен өзге де көлік құралдарын сатып алуға кеткен біржолғы шығыстардың сомасымен айқындалуы мүмкін. 
Жердің нашарлаған сапасын қалпына келтіру үшін қажетті шығындарды (шығыстарды) айқындау кезінде топырақты зерттеу, агрохимиялық және басқа арнайы тексерулер мен зерттеулерді, сондай-ақ жердің сапасын қалпына келтіруді қамтамасыз ететін іс-шараларды жүргізуге шыққан шығыстар енгізілуі мүмкін. 
Жер учаскесінің меншік иесі немесе жер пайдаланушы меншік құқығының немесе жер пайдалану құқығының тоқтатылуына әкеп соғатын шешіммен келіспеген жағдайда, дау сот тәртібімен шешілгенге дейін ол шешімді жүзеге асыру мүмкін болмайды. Дауды қарау кезінде меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға келтірілген шығындарды өтеудің барлық мәселелері де шешіледі.жер қойнауын зерттеу және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi орган - жер қойнауын геологиялық зерттеу, ұтымды және кешендi пайдалану саласында реттеудi жүзеге асыратын мемлекеттiк орган; 
жер қойнауын қорғау - Қазақстан Республикасының жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңнамасында көзделген, жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде жер қойнауының ластануын болғызбауға және жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операциялардың қоршаған ортаға зиянды әсерiн азайтуға бағытталған iс-шаралар жүйесi; 
жер қойнауын мемлекеттiк геологиялық зерттеу - жер қойнауы жай-күйiнiң мониторингiне, жер қойнауы учаскелерiнiң, сондай-ақ Қазақстан Республикасының жекелеген бөлiктерiнiң және тұтастай бүкiл аумағының геологиялық құрылымын зерттеуге, оларда пайдалы қазбалардың болу перспективаларын iздестiру және iздестiру-бағалау жұмыстарын жүргiзу арқылы анықтауға, жер қойнауын пайдаланудың ақпараттық негiзiн құрайтын мемлекеттiк геологиялық карталар жасауға байланысты жұмыстар (операциялар); 
жер қойнауын пайдаланудың қауiпсiздiгi - жер қойнауын пайдалану операцияларын жүргiзген кезде техникалық, экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету; жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операциялар - жер қойнауын мемлекеттiк геологиялық зерттеуге, барлауға және өндiруге, оның iшiнде жер асты суларын, шипалы балшықты барлауға және өндiруге, жер қойнауын сарқынды суларды ағызу үшiн барлауға байланысты жұмыстар, сондай-ақ барлауға және (немесе) өндiруге байланысты емес, жер асты құрылыстарын салу және (немесе) пайдалану жөнiндегi жұмыстар; 
жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің тізілімі – жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алуды бақылауға және оның мониторингіне, сондай-ақ жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді электрондық сатып алуды өткізуге және олардың тізбесін түзуге арналған мемлекеттік ақпараттық жүйе; 
жер қойнауын пайдалану жөнiндегi ұлттық компания (бұдан әрi - ұлттық компания) - Үкiмет шешiмi бойынша құрылған, мемлекет немесе ұлттық басқарушы холдинг жалғыз акционерi болып табылатын, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген жағдайларда жер қойнауын пайдаланудың белгiлi бiр салаларында қызметтi жүзеге асыратын акционерлiк қоғам; 
жер қойнауын пайдалану құқығы - осы Заңға сәйкес жер қойнауын пайдаланушыға берiлген келiсiм-шарттық аумақ шегiндегi жер қойнауына иелiк ету және оны пайдалану құқығы; 
жер қойнауын пайдалану саласындағы операцияларды жүргiзуге құқықтарды шоғырландыру - бiр елден шыққан бiр тұлғаның немесе тұлғалар тобының Қазақстан Республикасының аумағында жер  қойнауын пайдалану саласындағы операцияларды жүргiзуге арналған келiсiм-шарттарда осындай үлестi иеленуi немесе Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерiне қауiп төндiруi мүмкiн немесе қауiп төндiретiн Қазақстан Республикасындағы жер қойнауын пайдаланушылар болып табылатын ұйымдардың жарғылық капиталында осындай меншiк үлесiн иеленуi; жер қойнауын пайдаланушы - осы Заңға сәйкес жер қойнауын пайдалану жөнiндегі операцияларды жүргізу құқығын иеленушi жеке немесе заңды тұлға.

                         

                       Пайдаланған әдебиеттер

1.Жер құқығы «Жер құқығы»  оқу құралы

2.Интернет желісі сайт  «Ekologiya/zher-yyn-pajdalanu»