Жеке тұлғаның қалыптасуына тікелей ықпал етуші – мұғалім

                Ілияс Жансүгіров атындағы Жетісу Мемлекеттік Университеті

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       СӨЖ

ТАҚЫРЫБЫ: Жеке тұлғаның  қалыптасуына тікелей ықпал етуші – мұғалім.

 

                                                           орындаған: Нұртөлеу Мақпал, БҚ-111

                                                           тексерген:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                           2013 жыл

Жоспар

І.  Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім. Педагогтың кәсіби – құзыреттілігі  — өскелең ұрпақты оқыту мен  тәрбиеле көрсеткіші

ІІІ.Қорытынды

IV. Пайдаланған  әдебиеттер

Кіріспе

Қоғамда болып  жатқан әлеуметтік – экономикалық өзгерістерге сәйкес білім беру мақсаты  мен міндеттері окушыларды әлемдік  даму деңгейіне сәйкес келетін белгілі  бір біліммен қаруландыруды және үлттык, сана – сезімін тәрбиелеуді  көздейді.

Егеменді еліміздің  өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіне — өзі  сенімді, интеллектуалдық деңгейі  биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан  азамат етіп тәрбиелеуде мектептің  алатын орны айрықша. Мектеп — қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады. Тәрбиенің сан – салалы, күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, күнделікті түрмыста кездесетін дағдылар аркылы баланың жан дүниесіне әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы — бастауыш мектеп. Бастауыш саты — білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Келешекте жалпы білім алумен кез – келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Өйткені баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілігінің, белсенділігінін калыптасуы мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш сыныптарда жузеге аспақ. Оқушының рухани күш – куаты мен ерік – жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктерінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті — жеке тұлғаны дамытып, оның алғашкы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, окуға дегеп қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады. Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты түлға - Ұстаз. Тек мықты үстаз ғана осындай ауъір жүкті алып жүре алады. Халқымыз әрқашанда ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары кастерлеп, бағалаған. «Ұстаздық еткен жалыкпас, Үйретуден балаға», «Адамның адамшылығы жаксы ұстаздан болады», деп айтқан ұлы Абай. 
Ал чехтің педагогі Я.А.Коменский: «Мұғалім мәңгі нұрдың кызметшісі, ол барлық ой мен кимыл-әрекетіне ақылдың денін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі», — деп, ұстаздар қауымын жоғары бағалаған. Мектеп табалдырыгын аттаған жас бала ертеңгі ел тұткасы десек, оларды парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу — әрбір ұстаздың борышы. Бүгінгі мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларға халықтык педагогиканың нәрлі қайнарымен сусындату, әрбір оқушы бойына ұлттық мінез – құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейілдік қасиеттерін калыптастыруға, баланың жан дүниесін рухани қазыналармен байытуға, қазақ халқының әдет – ғұрпын, салт – дәстүрін меңгертуге тиіс. 
Алдыңгы қатарлы тәжірибені жетілдіре отырып, оқу үрдісіне жаңа әдіс-тәсілдерді, оқытудың жаңа технологияларын енгізіп, окушылардың жалпы дамуын камтамасыз етуі керек. Мұндай жағдайда мүғалімнің шеберлігі, үйымдастырушылык кабілеті үлкен рөл атқарады. Кіші мектеп окушылары үшін муғалім олардың еліктейтін, үлгі ететін абыройлы жан. Олар ұстазының бүкіл іс – қимылына, жүріс – тұрысына, сөйлеу мәнеріне, адаммен қарым – қатынасына еліктейді. Сондықтан да жауапкершілігі мол, адал да мейірімді, әділ де парасатты, рухани дүниесі бай

 

педагогтар ғана балаға білім мен тәрбие беріп, оның жан дүниесіне әсер ете алады.

 

ІІ. Негізгі бөлім. Педагогтың кәсіби – құзыреттілігі  — өскелең ұрпақты оқыту мен  тәрбие көрсеткіші.

Жоғарыда аталған  міндетті шешу және қазіргі кезде  білім берудің мемлекеттік стандарттарының  жасалуы, оқушылардың стандарт деңгейінен кем емес білім алуының талап  етілуі оқытудың дәстүрлі әдіс — тәсілдерін өзгертіп, озық технологияларды қолдануды, мүғалімдердің әдістемелік даярлықтарына  қойылатын талаптар деңгейін көтеріп, олардың оқытудың жаңаша әдіс —  тәсілдерін, жаңа технологияларын меңгеруін қажет етеді. Ал, жаңа технологияны меңгерудің қажетті шарттарының бірі – мұғалімнің кәсіптік білімін жетілдіду болып табылады. Мұғалімнің өздігінше кәсіби білім көтеруі – жалпы мәдеииет пен кәсіби тілектерін өтеу, танымдық мұддесін қанағаттандыру максатында арнайы жүйелі түрде ұйымдастырылған, жан – жақты, жеке және кәсіби маңызды танымдық қызмет. Бұл мұғалімнің шығармашылық қабілеті мен кәсіби шеберлігінің қалыптасуына тығыз байланысты, оның кәсіби өсуі мен педагогикалық қызметінің қорытындысына тікелей бағытталған көпсатылы қызмет болып табылады. Түптеп келгенде, бул тәрбиеленушілердің жеке тұлға болып қалыптасуына игі әсерін тигізері сөзсіз. Мұғалімнің өз бетімен кәсіби білім жетілдіруге дайын болуы   білім жетілдіру қызметін жүзеге асыру үшін қажетті іс — әрекет пен амалдарды колдана отырып, өз кәсібі мен тәрбиеленушісіне деген эмоционалды бағалау қарым – қатынасын айқындайтын деңгейі арқылы анықталады. Өзі жеке тұлға болып қалыптасқан адам ғана езгеден де соны керіп, дамыта алады. Өзін маман әрі жеке түлға ретіиде көрсете алатын мұғалім еш уақытта өзінің жақсы қасиет, қабілеттерін саналы түрде дамытып, жетілдіруден жалықпайды. Жеке тұлғаның өз «менін» қалай көрсете білуі, оның қаншалықты саналылығын жәие жетілу деңгейін байқатады.       Педагогикалық рефлексия – бұл тек өзіне және өзінің іс — әрекетіне баға беру ғана емес, сонымен бірге педагогикалык, қарым – қатынасқа түскен өзге жандардың да өз — өздерін қалай түсінетіндіктерін байқау, өзін — өзі тану, өзінің әлсіз жақтары мен потенциалдық мүмкіндіктерін аша білу үшін қажет. Өзіндік талдау жасау маңызы мұғалімнің мінсіздікке жетуге ұмтылу факторы ретіндеқаралатындығында. Өзін — өзі тексеру деп мұғалімнің өз іс -әрекеті мен жалпы педагогикалық қызмет құбылыстарын салыстыра отырып, өзінің педагогикалык, қызметіне жасаған талдауын айтуға болады. Өз кызметіне талдау жасап отыру мұғалімге қызмет бабында туындап отыратын қиындықтарды сезініп, оларды шешудің мақсатқа жеткізер кәсіби жолдарын табуына көмектеседі. Қиындықтар мұғалімнің дайындық сипатының жеке ерекшелігіне, оның кәсіби бағыттылығына, сынып пен жеке балалардың ерекшеліктеріне байланысты педагогикалық процестің кез келген   буынында пайда болып отырады. Қиындықтардың туу себептерін анықтай білу — мұғалімге өзінің педагогикалык қызметінің барысында өз білімін жетілдіру мен өзін — өзі тәрбиелеу жолдарын белгілеуге жәрдемдеседі. Педагогтың өз бетімен білім жетілдіру қызметі әр түрлі мазмұндық және функционалдық қурамдас бөліктерден тұрады. Мазмұндық құрамдас бөлікке жалпы мәдениеттілік, пәндік, психологиялық – педагогикалық және әдістемелік жағынан өз білімін көтеруі жатады. Педагогтың жалпы мәдениеттілік білім көтеруі жалпы педагогикалық құндылыққа толы ақпаратты қабылдау, соған ие болуға арналған. Ал, өз білімін психологиялық – педагогикалық жағынан көтеруі — педагогикалық және психологиялық әдебиеттермен тереңірек танысып, оқып үйрену болып табылады. Осы бағытты

 арнайы зерттеу  мен одан алынған нәтижелерге  сүйене отырып, бұл аспектінің  білім көтерудің өте бір әлсіз  буыны екеніне көзіміз жетті. Мұғалімнің әдістемелік жағынан білім көтеруі пәннің оқытылу әдістемесін одан әрі тереңдету, нақтылау, өңдеу, кеңейту болып табылады. Бұл арнайы әдістемелік әдебиетті, оқулықтарды, педагогикалык тәжірибені оқып үйрену арқылы, өз кызметін талдап қорыту арқылы жүзеге асырылады.      Бұл бағыт көптеген мұғалімдерде жиі байқалады, бірақ бар- 
лық жағдайда бірдей алынған ақпарат саналы түрде шығармашылық тұрғыдан өңделмей, сын тұрғысынан талданбай, тек еліктеушілік сипатта қала береді. Кәсіби шеберлігі шыңдалып қалыптасқан муғалім үшін бұл да оның өмірінің кәдімгі үйреншікті тірлігіне айналады. Кәсіби перспективтік өздігінше білім алу — бұл муғалімнің өзінің педагогикалық қызметінің нәтижесін талдау негізінде пайда болған белгілі бір психологиялык, —педагогикалық немесе әдістемелік мәселе төңірегінде ұзақуақыт бойы жұмыс істеуі.Өзектілік тұрғысынан педагогикалық өздігінше білім алу дегеніміз — бұл тез шешім қабылдауды қажет ететін педагогикалық қызметтегі кейбір елеулі, маңызды, бірақ жекелеген қиындықтар-мен жұмыс. Мұғалімнің өз бетінше кәсіби білім алуының мазмұндық компоненттерінің әрқайсысы әртүрлі деңгейде қалыптасқан болып, соның нәтижесінде барлық өзбетінше білім алу қызметі көл деңгейлі білім алу ретінде көрінуі мүмкін. Қазіргі заман талаптарына сай мүгалімдерді даярлауда жаңа мақсат – міндеттер  қойылып отыр. Мұғалімнің кәсіби білім мен біліктілігі жоғары деңгейде болып, окушылардың тұлғалық қасиеттерін дамыту проблемаларын шешуге шығармашылық қабілеттері болуға тиісті. Мүғалімнің кәсіби даярлығын жетілдіруде екі негізгі міндетті орындау кажет:          — бірінші мәселе — ұстаз қызметінде тәрбие беру мәселесі;                                 ―екінші мәселе — дидактикалық даярлығын арттыру;                          

Мақсатты және бағдарламалық — мақсаты тәсілдерді дамьпу педагогикалық оқу орындарының  муғалімнің тәрбиелік міндеттерінің  көбеюі (кәсіби қажетті білім, дағды, мүмкіндіктерінің ауқымын кеңейту) және оқу орын қабырғасында жүрген осы қажетгіліктер ауқымын нақты  игеру мүмкіндіктерінің арасындағы қайшылықтарды жоюға бағытталған. Болашақ мүғалім — тәрбиеші жүмысының, мазмүндық және міндеттік қырларын нақтылау факультет пен мамандық ерекшелігі ескеріліп, кджетгі және сьтомс маліметгерді таңдап алу негізіңде жүргізілу қажет. Негізгі педагогикалық ережелерді ғылыми пайдалану дәрежесін арттыру, педагогикалық қызметті игерудің сапасын жетіддіру де осы мақсатка қызмет етуге тиісті. Дидактикалық дайындық — кәсіби – педагогикалық даярлықтың негізгі жөне маңызды саласы.    Дидактикалық даярлықты қалай түсіну керек? Мұғалімдердің дидактикалық даярлыгына жататындар: олардың оқыту үрдісінің теориясы мен практикасы бойынша игерген білімдері, педагогикалық қызметке деген ынтасы мен мүмкіндіктері. Нақты айтқанда, оқытудың мақсаты мен мазмүны оны үйымдастырудағы қолданатын тиімді әдіс — тәсілдерді жете біліп, іске асырудың жолдарын меңгеруді дидактикалық даярлықты аньгқтайтын белгілер деуге болады. Осыған орай, педагогикалық қызметті атқаруға қажет мұғалімнің бойында мынандай дидактикальгқ қабілеттер болуы қажет: оқыту үрдісін жоспарлай білуі, оны мақсатты турде ұйымдастыра алуы, жүйелі түрде бақылау мен бағалау ісін орындап отыруы.  Мектсптсгі оқыту дидактикалық үрдіс болғандықтан, болашақ мүғалім оның өзіне тән психологиялық, педагогикалық ерекшеліктерін білуі өте қажет. Оқыту үрдісінің басты компоненті — оқытудың мақсаты мен мазмұны. Оқушылардьгң рухани дамуына, ең алдымен, оқытудың ғылыми мазмұны мен гуманитарлық бағыты орасан зор ықпал етеді. Психология, педагогика ғылымдарын

оқыту барысында  болашақ мұғалімдердің дидактикалық білімдері мен дағдыларын арттыру мақсатында педагогикалық қызметтің кәсіби қүрылымы мен оның моделі туралы, сондай – ақ, мектептегі оқушылардын танымдық әрекетін қалыптастырудың психологиялык, және әдістемелік құралдары мен тиімді жолдары туралы жан  жақты білім беру міндеті туындайды. Жас мүғалімдердің қызметіндегі дидактикалық қиындықтар негізінен олардың мынандай іс — әрекетінен байқалады: ұстаздық қызметтің мазмұны мен кқрылымдык, жағына байланыс іс-әрекетінде;    

-  оқушылардың танымдық орекетін қалыптастырудағы іс — әрекетінде;

-  дарынды балалармен, үлгермейтін оқушылармен дара жүмыс істеудугі әрекетінде;                                                                                                                

Жас мұғалімдердің үстаздық қызметке тән іс-әрекеттің негізгі түрлерін (құрамды бөліктерін) жете меңгере алмағандыгын көрсетіп отыр. Оған жатады:                     

- ұстаз қызмегіңцегі мақсат қоя білу ісі;                                                        

- білімнің мазмұнын игеру ісі;                                                                         

- оқушылардың білім алуға деген мүмкіндіктері мен психологиялық ерекшеліктерін анықтау (диагностикалау) ісі;                                                          

-  сабақ өткізудің әдістемелік жагын үйымдастыра білу ісі;                             

-  оқушылармен жақсы қарым — қатынас жасай білу ісі (коммуниактивтік әрекет);                                                                                                                 

-  оқушыларды білімге ынталандыру, қызықтыру іс-эрекеті;                    

-  оқушылардың білім, дағдыларын бақылау жоне бағалау іс — әрекеті.         

Жас мұғалімдердің қызметінде кездесетін дидактикалық қиындықтардың көбірек орын алатындары мыналар:                                                                                   

-  оқыту үрдісінде оқушылардың танымдық әрекетін, логикалық ойлау қабілетін қалыптастырудағы қиындықтар;                                                           

— оқушылардың  оқу өрекетінің дағдыларын қалыптастырудағы киьшдықтар; дарынды балалармен және үлгермейтін оқушылармен жекелеп  жүмыс істеудегі қиыңдықтар.                                                                                 

Мұғалімдері қандай болса, когамы да сондай деген бұлжымас заңдылық ерте уакыттардың өзінде – ақ белгілі болды. Адамзат өркениетінің даму тарихында жақсы мектебі мен мүғалімдері бар мемлекеттер гана алга озып шыққан. Мүғалімнің рөлін томендету кашанда болмасын мемлекетті аздырып, әдет – ғүрыптарды нашарлататын кынжытарлық жагдайлармен аяқталып отырған. Алғашқы талап

— педагогикалық  қабілеттіліктің болуы — оқушылармен  жұмыс жүргізуге бейімділіктен; балаларға сүйіспеншіліктен; олармен  қарым – қатынаста қанағаттанудан керінетін тұлғалық сапа. Мәселен, В.А. Сластенин қабілеттердің мынаңдай негізгі топтарын біліп көрсеткен:1.   Ұйымдастырушшық: мұғалімнің оқушыларды топтастыра алуы, оларды іске араластыру, міндеттерін бөліп беру, жүмысты жоспарлау, атхдрылған істің қорытындысын шыгару және т.б. біліктерінен байқалады. 2.  Дидактикалық: оқу материалын көрнекілік, құрал – жабдықтарды іріктеу және дайындау; оқу материалын үғынықты, анық, мөнерлі, сеніңді жене бірізділікпен баяндау; танымдық қызығушылықтар меи рухани қажетгіліктердің дамуын ынталандыру, оқу — танымдық белсенділігін арттыру және т.б. 3. Рецептивтік: тәрбиеленушілердін рухани әлеміне ене алу, олардың эмоциональдық көңіл – күйін объсктивті бағалау, психика ерекшеліктерін анықтау біліктерінде көрініс береді. 4.   Коммуникативтік: мұғалімнің оқушылармен, олардың ата-аналарымен, әріптестерімен, оқу орнының жетекшілерімен педагогикалық максатқа сөйкес қарым – катынастар орната алу білігінен байқалады.

5.  Супресстивтік: оқушыларға эмоциональды – еріктік ықпал жасаудан көрінеді.  6.  Зерттеуіштік: педагогикалық ситуациялар мен процестерді танып білу және объективті бағалау білігінен көрініс береді. 7.  Ғылыми – танымдық: мұғалімнің педагогика, психология, әдістеме салаларындағы жаңа ғылыми білімдерді меңгеруге қабілеттілігіне саяды. Педагогикалық кабіяеттерді (талант, икемділік, бейімділік) педагогикалық алғышарты деп есептеуге тура келеді, алайда олар тіпті де шешуші кәсіби сапа емес. Мүғалім — ол қашанда ұлы еңбеккер. Гуманизм — бұл мұғалім үшін міндетті сапа, яғни, өсіп жетіліп келе жатқан адамға жер бетіндегі жоғары құндылык, ретінде қарым – қатынас   жасау, бүл қарьш – қатынасты ол нақты істер мен қылықтарында көрсетеді. Мұғалім мамандығында түлғалық сапалар кәсіби сапалардан ажыратылмайды. Кәсіби сапалар арнайы білімдер, біліктер, ойлау жолдарын, әрекет әдістерін игерумен байланысты.Өзінің кәсіби еңбегіне суйіспеншілік — өз ісіне адалдық пен аямай берілтендік, тәрбие нотижелеріне қол жеткізгенге қуану, өзіне, озінің педагогикалық мамандығына ұдайы арттырып отыратын талап қоюшылық деп санаймыз. Өзге мамандықтарға дол осы мұғалімдік секілді соншалықты жоғары талаптар қойылмайды.Сондай – ақ, бастауыш мектеп мүғалімінің жұмысын таддауда мүғалімдік шеберлік деп аталатын интефальды (біріктірілген) сапа алдыңғы орынға шығады. Педагогикалық. шеберліктің анықтамасы көп. Ең жалпы мағынада ол — тәрбиелеу мен оқытуды жоғары және үдайы жетіддіру өнері.   Шеберліктің негізіне мүғалімнің жеке мәдениеті, білімі мен ой — өрісінің педагогикалык, техникамен, сондай-ақ, алдьңғы озық тәжірибемен ұштасып, қорытьлуы алыннған. Шеберлікті меңгеру үшін көп нөрсені білу және істей алу қажет. Теорияны білу, оқу – тәрбие процесінің тиімді технологиясын пайдалана білу, оларды нақты жағдай үшін дүрыс тандау, тиісті деңгей мен сапаны белгілеу, болжау жоне жобалай алу кажет.                                                                 Педагогикалық шеберлікті кұрайтындар аз емес. Ол, ең алдымен, оқу процесін барлык, тіпті жағымсыз жағдайлардың озінде қажетті деңгейдегі торбиелік даму жоне білімге қол жеткізуге болатындай етіп ұйымдастыру білігінен корінеді. В.А.Сластениннің пікірі бойынша, мұғалім профессиограммасы мыналарды қамтиды: 1) қоғамның саяси сапалары;