Шаруашылықтың өндірістік- технологиялық сипаттамасы

1 Шаруашылықтың өндірістік- технологиялық сипаттамасы

 

1.1 Шаруашылық жайлы жалпы мағлұматтар

 

          Ақмола  облысының Ерментау ауданында 1996 жылы «Алиби» шаруа қожалығы  жұмыс істеуде.

Астана қаласына дейінгі ара қашықтығы 85 шақырым, аудан орталығынан 65 шақырымда орналасқан [2].

Шаруашылық негізінен екі ірі саламен мал және егін шаруашылығымен, сонымен қоса күнбағыс пісіріліп, одан май жасап сатылады. Шаруашылық бойынша жалпы жер көлемінің жартысынан астамына егін себіледі, ал қалған жерлер күнбағыс егіліп және малға жайылым ретінде немесе қыстық жем шөп дайындауға қолданылады.

Шаруашылық Республикамыздың шұғыл контененталді аймағында орналасқан. Шаруашылықтың табиғи-климаттық жағдайы құрғақшылық және ыстық. Жазы қысқа уақытқа созылған, ал қысы ұзақ мерзімде өтеді. Көп жылдық мәліметтер бойынша осы территориядағы ауаның орташа температурасы -18°С.

Континентік климаттық көрсеткіштерінің бірі болып ауаның жылдық температурасының амплитудасы болып табылады. Жылдың ең суық айлары қаңтар айының ортасынан ақпан айының он күндігіне  дейін созылады. Он жылдың ішінде қаңтар және ақпан айларының ауа температурасы -18°С. Бірақ осы соңғы 3...4 жылдықта ауа температурасы  -15°С аралығын  көрсетіп жүр. Осы айлардың кейбір күндері ауа температурасы -30°С дейін төмендейді.

Ең ыстық айлар маусым6 шілде және тамыз айының ортасына дейін созылады. Осы айлардың максималды температурасы  +1С. Ауа температурасының тербелуі тек қана жаз бен қыс кезінде ғана емес, тәулік ішінде де байқалады.Бұл континентік ауа райының күрт өзгермелі екенін көрсетеді.

Көктем -тәуліктегі ауа температурасының тез өсуімен6 желдің орташа және үлкен жылдамдықтарымен 5,6 м/сек сипатталады. Бұл кезде күндіз ауа температурасы   +10°С дейін көтеріліп, түнде  -3°С дейін суытып отырады, ардың ең соңғы жаууы 22 наурызда байқалса, ал ең алғашқы суық ұруы 13-17 құркүйек аралығында байқалады одан кейін  күн қайта жылынып күндіз + 8°С, ал түнде-1°С аралықтарында   өзгеріп отырады. Осындай температурада желтоқсан айына шейін созылады  Бірақ осы күндер аралығында 2-3 күнге созылған суықтар болады.

Жауын-шашынның жылдық орташа түсуі 110 мм тең. Атмосфералық жауын-шашын көктем, жаз кезінде түседі. Бұл жалпы жылдық норманың 55 пайызын құрайды.

Сондай-ақ кейбір жылдары табиғаттың қолайсыздығы да болып тұрады. Ол әсіресе күз мезгілдерінде жаңбырдың мол болуы салдарынан егін жинаудың кешіктірілуі мен бидайдың сапасының нашарлауына көп әсерін тигізеді. Сонымен бірге қыстағы қатты желдердің топырақ бетіндегі құнарлы қабаты ұшырап әкетуі де ауыл шаруашылығына пайдаланатын құнарлы егістік жерлердің құнарын азайтып отыр.Егін шаруашылығымен қатар табиғат құбылыстары мал шаруашылығының дамуына да көп кедергі келтіруде. қиыңшылық жайлаған кейбір жылдары мал санының азаюына әкеліп соғады. Бұған басты себеп шөптің шықпау салдарынан.

Шаруашылықтың негізгі бағыты астық шаруашылығы, қосымша салалары-ет, сүт бағытындағы мал шаруашылығы және күнбағыстан май өндеу болып саналады. Шаруашылықта вегетациялық мерзім 185 күнге созылады. Оның табиғи экономикалық жағдайлары және ауыл шаруашылық дақылдарының талаптарын ескере отырып мынандай қорытынды жасауға болады.

Топырақ және өсімдіктер жайлы мағлұмат

Шаруашылықтың  негізінен пайдаланылатын жері күлгің топырақты жерге жатады. Шаруашылық негізінен егін шаруашылығымен мамандалған, қосымша ірі қара малмен айналысады.

Топырақ құрамы күлкін топырақты корбонатты, корбонатты салтақ, орташа құнарлы жерлер болып табылады. Шаруашылықтың солтүстік              бөлігінде жыртуға жарамды егістік жерлер.

           Шаруашылық территориясындағы өсімдіктер  әлемі алуан түрлі. Табиғи түрлердегі шөптердің он бестен аса түрлері өседі.

Мысалы айтатын болсақ жусан, селеу тағы басқа көптеген түрлері өседі. Сонымен қатар денсаулыққа пайдалы емге қажет  шөптер кездеседі. Егіндегі мәдени дақылдардың арасында көптеген арамшөптер ұшырасады [2].

 

1.2 Егін шаруашылығын талдау

 

«Алиби» шаруа қожалығының жері егін шаруашылығымен және мал шаруашылығымен айналасуға қолайлы. «Алиби» шаруашылығында мал шаруашылығына тиімді егістік алқабы, шабындық, жайлымдар кездеседі және май жасау цехі бар. Бұл ауыл шаруашылығына қолайлы болып саналады. Жалпы жердің көлемі 3100 га. жерді шаруашылық алып жатыр. Ал ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жер көлемі 2800 га. Келесі кестеде осы жердің  бөлінуі көрсетілген.

 

1.1-кесте «Алиби» шаруа қожалығының пайдаланатын жерінің құрылымы

        мен құрамы.

Пайдаланылатың жердің аталуы	Барлығы га.	Жалпы көлемі %	А.ш. жері      %
1	2	3	4
Жалпы жер көлемі	3100	100
Барлық а. ш. жері	2800	90,3	100
Оның ішінде    егістік	1900		67,8
Шабындық	700		25
Жайлымық	200		7,2

 

Кестедегі мәліметтерді талдай отырып ауыл шаруашылығы жері жалпы жердің 90,3% құрап отырғанын көреміз.  Шаруашылықтың негізгі айналысатын саласы егін шаруашылығы жерінің 67,8%алып жатыр.Одан кейін көрсеткіш жайылым жер 7,2%құрайды. Яғни шаруашылық қосымша мал шаруашылығымен айналысады [2].

Жердің өз мөлшері, яғни 25%шабындық алып жатыр. Бұл жерде табиғи шөп те табылады.

 

1.2 кесте - Егістік жер көлемінің құрылымы ,  га

 

Көрсеткіштер	2009ж		2010ж		2011ж
	га	%	га	%	га	%
1	2	3	4	5	6	7
Барлық жер көлемі, оның ішінде:	2800	100	2620	100	2800	100
Жыртылған жер	1900	67,8	1780	67,9	1900	67,8
Шабындық	700	25	542	20,6	700	25
Жайылымдық	200	7,2	298	11,5	200	7,2
Жыртылған жер көлемі, барлығы	1900	100	1780	100	1900	100
Бидай	1500	78,9	1380	77,5	1500	78,9
Күнбағыс	250	1361	250	14	250	13,1
Шөп	150	8	150	865	150	8

 

Кейінгі жылдары бұл дақылдар, алдыңғы 2010 жылға қарағанда 2009 және 2011 жылы шаруашылықтағы барлық ауыл шаруашылық жерлерін пайдаланды. Азық түсімі неғұрлым көп болса азық дақылдарының жалпы жинауы соғурлым жоғары болады. Шаруа қожалықта күнбағыс өсіріліп, одан май шығарып, сатып немесе азыққа ауыстырылады. Келесі келтірілген кестеден дақылдардың үш жыл ішіндегі түсімін көреміз.

 

1.3 кесте - Ауыл шаруашылығы дақылдарының үш жыл

                ішіндегі түсімі, ц /га

Дақылдар түрі	2009ж	2010ж	2011ж
Бидай	11,4	10,7	12,8
Күнбағыс	5,1	4,02	5,0
Шөп	6,1	4,3	5,9

 

Бұл кестеден ауыл шаруашылығы дақылдарының ең көп түсімі 2010 және жылы болған, яғни 2011 жылы азайған, бірақ ауыл шаруашылық жерлері бірдей болғанмен, ауа райы қолайсыз болғаннан аз жиналды. Сонымен қатар дақылдарды өсіруге жүргізілетін процестердің көбісі мысалы қар тоқтату, арам шөпке қарсы жүргізілетін операциялар, себу алдындағы өңдеу операциялары жана-жағар майдың және қосалқы бөлшектердің қымбаттығы және жетіспеушілігі себебінен орындалмаған [2].

2010 және 2011  жылы ауа райы қолайлы  болды және технологиялық процестер  қанағаттанарлық дәрежеде орындалған. Ауыл шаруашылығы дақылдарының  үш жыл ішінде түсіміне байланысты жалпы үш жылда жиналған дақылдардың мөлшерін келесі кестеден көреміз.

 

1.4 кесте - Ауыл шаруашылығы дақылдарының жалпы жиналуы,ц

 

Өнімдер түрлері	2009ж	2010ж	2011ж
Бидай	17100	14766	19200
Күнбағыс	1250	1005	1250
Шөп	915	645	885

 

Бұл кестедегі көрсеткіштер алдыңғы кестедегі көрсеткіштерге байланысты, 2011 жылы ауа райы қолайлы болғандықтан және технологиялық операциялар орындалуы себептен астық көп жиналғанынын көреміз. Шаруашылықта жайылым жерлерде дала шөптері өседі, жаз айларында сол шөптермен азықтанады. Жоғарыда талдап өткен  кестелерге қарай отырып шаруашылықтың шығыны көп екені байқауға болады.

 

1.3 «Алиби» шаруа қожалығындағы мал шаруашылығына талдау

«Алиби»  шаруа қожалығында мал шаруашылығымен айналысады. Мал шаруашылығы ет және сүт өндіреді. Шаруашылықта мал шаруашылығымен айналасуға жағдай  жасалынған.

Атап айтқанда жайылым жер, азық дайындауға қолайлы жағдайлар, сиыр қоралар, су көздері жеткілікті. Шаруашылықта барлығы ірі қара малы өсіріледі, оның ішінде сиыр, жылқы бар. Шаруашылықта мал шаруашылығынан түскен өнімдер пайдасы, егін шаруашылығынан түсетін пайдадан кейінгі екінші орында.

Төмендегі келтірілген кестеде шаруашылықтағы мал басының динамикасы келтірілгенін көруге болады [2].

 

1.5 кесте - Мал басының динамикасы, бас

 

Көрсеткіштер	2009ж	2010ж	2011ж
Барлық ірі қара мал	212	215	215
Сиыр	115	105	120
Жылқы	92	96	95

 

 Мысалы: Бұл кестеден көріп отырғандай мал басының соңғы жылдары азайып бара жатқанын көруге болады.

Мысалы: Iрi қара малы 2009 жылы 212 бас болған, ал 2010жылы 215 бас  болған, ал 2011 жылы 215 бас малға көтерілгені көріп отырмыз. Соңғы жылдар қазақстан Республикамыздың президенті ауыл шаруашылығына көңіл бөлуіне байланысты мал басы жоғарлар келеді, бірақ, көп шаруашылықтарда малды жанар жағар майға, керекті құрал жабдықтарға байланысты және қаражаттың жоқтығына байланысты айырбас жасалынған.

Төмендегі кестеден бір бас сиырға және жүз жиырма бас сиырға арналған тәуілік рацион көрсетілген.  

 

1.6 кесте - Бір бас сиырға және жүз жиырма бас сиырға

                  арналған тәуілік рационы

 

Азық түрлері	1 бас сиырға, кг.	110 бас сиырға6 кг.	Азық сақтау орнынан, азық цехына дейінгі қашықтық, км.
1	2	3	4
Пішен	8	960	0,5
Сабан	4	480	0,5
Шөп	5	600	0,5
Барлығы	17	2040	1,5