Автор работы: Пользователь скрыл имя, 02 Апреля 2013 в 18:12, творческая работа
Қазақ тілі білімі — қазақ тілін зерттейтін ғылым саласы. Қазақ тілі білімінің тарихы шартты түрде: а) ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезең, ә) ұлттық тіл білімі қалыптасқан кезең болып екіге бөлінеді. Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезең 19 ғасырдың 2-жартысынан басталады. Қазақ тілінің грамматикалық құрылысы туралы алғашқы мәліметтер Н.И. Ильминскийдің “Материалы к изучению киргиз-казахского наречия” деген еңбегінде ұшырасады. Бұл — қазақ тілінің кейбір ерекшеліктерімен таныстыруға арналған тұңғыш еңбек. Кейін М.А. Терентьевтің “Грамматика турецкая‚ персидская‚ киргизская и узбекская” (1875), П.М
Қазақ тілі білімі — қазақ тілін зерттейтін ғылым саласы. Қазақ тілі білімінің тарихы шартты түрде: а) ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезең, ә) ұлттық тіл білімі қалыптасқан кезең болып екіге бөлінеді. Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезең 19 ғасырдың 2-жартысынан басталады. Қазақ тілінің грамматикалық құрылысы туралы алғашқы мәліметтер Н.И. Ильминскийдің “Материалы к изучению киргиз-казахского наречия” деген еңбегінде ұшырасады. Бұл — қазақ тілінің кейбір ерекшеліктерімен таныстыруға арналған тұңғыш еңбек. Кейін М.А. Терентьевтің “Грамматика турецкая‚ персидская‚ киргизская и узбекская” (1875), П.М. Мелиоранскийдің “Краткая грамматика казах-киргизского языка” (1894‚ 1897)‚ В.В.Катаринскийдің “Грамматика киргизского языка” (1897)‚ т.б. еңбектер жарық көрді. Қазақ тілін таныстыру мақсатын көздегендіктен бұл еңбектерде белгілі бір категориялардың сырын ашу, оның ерекшеліктерін анықтау жағы қарастырылмаған. Олар негізінен қазақ тілінің заңдылықтарын, ерекшеліктерін орыс тілімен салыстырып, сол тілдің негізінде түсіндіруге тырысты. 19 ғ-дың 2-жартысында қазақ тілінің лексикогр. жұмыстары қауырт қолға алынып‚ дами бастады. Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезеңде 40-қа жуық сөздік жарық көрді (А.Е. Алекторов, “Краткий казахско-русский словарь”‚ 1891; “Начальное руководство к изучению арабского‚ персидского и татарского языков с наречиями бухарцев‚ башкир‚ киргизов и жителей Туркестана”‚ 1869; Т.Бокин “Русско-киргизский словарь”‚ 1913; Н.И. Ильминский “Материалы к изучению киргиз-казахского наречия”‚ 1861, т.б.). Орыстардың Ресей империясына қараған халықпен қарым-қатынас жасауына көмектесу мақсатын көздеген бұл сөздіктер қазақтың сөздік құрамын хатқа түсіріп‚ жаңа‚ көне сөздердің мағынасын ашып көрсетті. Ұлттық тіл білімі қалыптаса бастаған кезеңнің өзі а) қуғын-сүргінге дейінгі кезең (1912 — 29); ә) қуғын-сүргіннен кейінгі кезең (1930 — 88) болып екіге бөлінеді. Қазақ тіл білімінің ғылым ретінде қалыптасып, дамуы Ахмет Байтұрсыновтың есімімен тығыз байланысты. Оның қазақ тілі оқулығы ретінде жазған “Тіл — құрал” атты еңбектерінде, мақалалары мен баяндамаларында тіл білімінің өзекті мәселелері сөз болады.
1.Латын әрпіне көшу – қазақ тілін дамыту мен жаңғыртудағы ішкі қажеттілік. Бұл туралы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Алматыдағы резиденциясында әдебиет және өнер қайраткерлеріне президенттік және мемлекеттік стипендияларды тапсыру рәсімінде мәлімдеді, деп хабарлайды Ақорданың баспасөз қызметі.Мемлекет басшысы келешекте қазақ тілін латын алфавитіне көшіру отандық мәдениетті дамытуға орасан септігін тигізетінін атап өтті.«Бұл үдеріс жақсы дайындықпен және ойластырылып жүргізілуі қажет. Осы орайда, XX ғасырда кириллица негізінде қазақ тіліндегі әдеби және ғылыми мұралардың ауқымды қоры әзірленгенін есте сақтағанымыз жөн. Ең маңыздысы, қазақстандықтардың болашақ ұрпағына арналған халықтың осынау қазынасы жоғалып кеткен жоқ. Біз қазақ тілін латын әрпіне көшіру жөнінде мемлекеттік комиссия құрамыз», – деді Нұрсұлтан Назарбаев.Қазақстан Президенті бұл жаңарулар біздің шетелдік серіктестеріміздің назарын аударып отырғанына тоқталып өтті.«Кейбіреулер бұдан Қазақстанның геосаяси артықшылығының өзгеру «айғағын» көргендей болғаны мүлде негізсіз. Оған еш негіз жоқ. Бұл туралы мынаны айта аламын. Латын әрпіне көшу – қазақ тілін дамыту мен жаңғыртудағы ішкі қажеттілік. Қараңғы бөлмеден қара мысық іздеудің қажеті жоқ, оның үстіне, ол онда ешқашан болмаған. 20-40-шы жылдары латын әрпі қолданылғанын еске салып өтпекпін. Бұрынғы КСРО-ның одақтас он бес республикалары ішінен одақтың тарауына дейін үшеуінде ұлттық тіл латын тілі болып келген. Қазақстанның еуразиялық интеграцияға қатысуына келсек – бұл біздің принципті таңдауымыз. Біз дұрыс бағытта алға жылжып келеміз деп есептеймін, экономикалық интеграция бүкіл әлемнің міндеті болып саналады. Біздің дамып келе жатқан экономикамыз жаңа нарықты талап етеді, сондықтан біз саяси емес, экономикалық интеграцияға қадам басып келеміз. Елдің саяси егемендігі мәселесі талқыланбайды», – деді Мемлекет басшысы."Қазақстан-2050" стратегиясында айтылып кеткендей, Қазақстан келесі 10 жыл ішінде қазіргі қолданылып жүрген кириллица әліпбиін латын үлгісіндегі әліпбиге ауыстыру жұмыстары басталатыны мәлім. Ел басымыз Н.Ә.Назарбаев осы мәселе бойынша жасалған мәлімдемесінде :"Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл – ұлт болып шешуге тиіс принципті мәселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз."-деп айтып кеткен. Осындай жаңартуларға қадам басудың негізгі мақсаттарының қатарында қазақ тілінің мәртебесін көтеру мәселесі ерекше аталынады.Қазақ тілін дамыту тек өзіміздің қолымызда және осы стратения арқылы осы дамуға қол созып жатқанымызды аңғаруға болады."Неге латын тіліне көшу керек, неге кириллица әліпбиін қолдана бермеске?" секілді сұрақтар туындауы мүмкін бірақ мәселенің бұл қырларын елбасымыз жіті ойлап қана осы қадамға аяқ басқаны айтпаса да түсінікті. Осы жобаны жүзеге асырудың кейбір қиындықтары арасында Ресей мемлекетімен қарым-қатынастың үзілуін алға тартатындар бар.Бірақ бұл пікірдің дұрыс емес екенін, Қазақ мәдениетінің Ресей Федерациясына байланысты емес екені және бұл бастау олармен деген достықты үзу мақсатында іске асырылмау жайтымен түсіндіруге болады. Екіншіден бұл жоба қазіргі жаһандану саясаты қарсысында өз мәдениетімізді сақтап қалуға деген бірден-бір мүмкіндік ретінде қарастырылады.Өйткені латынға көшу арқылы біз өзімізге туысқан әзірбайжан, өзбек, түрік, түркімен сыяқты елдермен бір әліпби жүйесіне өткен боламыз. Сөйтіп туысқан елдер бірбіріне селбесіп жаһандану дәуірінің мәдени қауіп қатерлеріне қарсы бірге табан тірей алады.Содан соң, қазіргі технологияның қарқынды даму дәуірінде технолгия тілін біліп,ұғыну мәселесі де кеңінен туады.Осы латын әліпбиіне көшу жобасы осы жайттыда қарастырады. Сонымен сөзімізді қорытар болсақ, латын әріптеріне көшу тәуелсіздікке 22 жылдан астам уақыт өткен және халықаралық қауымдастықта беделді орынға ие болған Қазақстанның рухани саладағы тәуелсіздігін айғақтайтын шара болып табылады. Ол сонымен қатар әлемнің технологияда үздік дамыған елдері және туысқан түркі халықтарымен етене араласуына мол мүмкіндік береді. Оның үстіне бұл шара Қазақстанның бүгінгі даму үрдісінің рухани саладағы жалғасы болып табылады. Сондай-ақ ол тәуелсіздікті, әсіресе мәдени саладағы тәуелсіздікті бекемдей түседі. Сондықтан Қазақстан латынға неғұрлым тезірек көшсе, соғырлым ұтымды болмақ.
2. Астанада 5-10 сыныпта оқитын өзге ұлт өкілдерінің арасында «Тіл – тәуелсіздіктің символы» атты VI республикалық қашықтықтан өтетін олимпиада аяқталды. Олимпиаданы Мемлекеттік тілді дамыту қорының қолдауына сүйене отырып Білім және ғылым министрлігінің жанындағы «Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталық өткізді. Айтып өткеніміздей, білім бәйгесіне 5-10 сынып аралығында оқитын өзге ұлт өкілдерінің балалары қатысты. Мемлекеттік тілді үйренуге құлшыныс танытқан оқушылардың талабын шыңдау мақсатында жыл сайын ұйымдастырылатын олимпиада екі кезеңде өтті. Онлайн режимінде өткен бірінші кезеңге 703 оқушы қатысты. Қашықтықтан білімдері тексерілген оқушылардың ең мықтылары екінші кезеңге жолдама алып, білім бәйгесін «Балдәурен» (Щучинск) республикалық оқу-сауықтыру орталығында жалғастырды. Сонымен, 5-сынып оқушыларының арасында Солтүстік Қазақстан облысынан келген Надежда Лукашевич, 6-сынып оқушылары арасында Ақтөбе облысының тұрғыны Артур Ковенский, 7-сынып оқушыларының арасында Павлодар облысынан келген Аида Ахметтайрова, 8-сынып оқушыларының арасында Қызылорда облысының оқушысы Камила Ли, 9-сынып оқушыларының арасында маңғыстаулық Андрей Галустян, 10-сынып оқушылары арасында Павлодар облысынан келген тағы бір оқушы Ляйсан Аминова ең жоғарғы білім көрсеткіштерін көрсетіп, бірінші орынды алды. Олимпиада жеңімпаздарына І, ІІ, ІІІ деңгейлі дипломдар мен ҚР Білім және ғылым министрілігінің құрмет грамоталары берілді. Бұл да ҚР өмір сүріп жатқан өзге ұлт өкілдерінің арасында қазақ тілінің әлеуметтік беделін көтеруге өз септігін тигізуде.
3. Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл – ұлт болып шешуге тиіс принципті мәселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз. Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады.Біз қазақ тілін жаңғыртуды жүргізуге тиіспіз. Тілді заманға сай үйлестіріп, терминология мәселесінен консенсус іздеу керек. Сонымен қатар, әбден орныққан халықаралық және шет тілінен енген сөздерді қазақ тіліне аудару мәселесін біржола шешу қажет. Бұл мәселе оқшауланған қайраткерлердің ортасында шешілмеуге тиіс. Үкімет мұны реттегені жөн. Бүкіл әлемде бірдей қабылданған терминдер бар. Олар кез келген тілді байытады. Біз өмірді өзіміз күрделендіре түсеміз, түсінбестікке бой алдырып, ақыл-ойды сапырылыстырамыз, көнерген сөздердің шырмауынан шықпаймыз. Мұндай мысалдар аз емес.Мен қазіргі тілде жазылған кемінде жүздеген қазіргі кітаптардың тізімін жасап, қазақ тіліне қазіргіше аударуды ұсынамын. Бәлкім, жастар арасында конкурс жариялау керек шығар: өздеріне не нәрсе қызықты әрі пайдалы екенін олар да айтсын.Қазақ тілін дамыту саясаты одан жерінуге, тіпті қазақтардың өздерінің бойды аулағырақ ұстауына ықпал етпеуі керек. Керісінше, тіл Қазақстан халқын біріктіруші болуға тиіс. Бұл үшін тіл саясатын сауатты және дәйекті, қазақстандықтар сөйлесетін бірде-бір тілге қысым жасамай жүргізу керек.Сіздер біздің саясатымыз туралы – 2025 жылға қарай қазақстандықтардың 95 пайызы қазақ тілін білуге тиіс екендігін білесіздер.Бұл үшін қазір барлық жағдай жасалған.Қазірдің өзінде еліміздегі оқушылардың 60 пайыздан астамы мемлекеттік тілде оқиды. Мемлекеттік тіл барлық мектептерде оқытылады. Бұл – егер бала биыл мектепке барса, енді он-он екі жылдан соң жаппай қазақша білетін қазақстандықтардың жаңа ұрпағы қалыптасады деген сөз.Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде.Қазақ тілі 2025 жылға қарай өмірдің барлық саласында үстемдік етіп, кез келген ортада күнделікті қатынас тіліне айналады.
Осылай тәуелсіздігіміз
бүкіл ұлтты ұйыстыратын ең басты
құндылығымыз – туған тіліміздің
мерейін үстем ете түседі.
Қазақ тілінің әлеуметтік беделін көтеру мақсатында Қазақстан Республикасында көптеген үлкен жобалар қолға алынуда. Бұның бірден бір дәлелі ретінде латын әліпбиіне көшу үрдісін, өзге ұлт өкілдерінің арасында қазақ тілінен олимпиадалар,ҚР президентінің 2012 жылғы 12 желоқсандағы жолдауынан,мемлекеттік тілді дамыту қорының қолдауымен өткен түрлі іс-шаралары айғақ.
Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесі үшін күресіп жүрген жандар мен билік жүйесінің арақатынасын бір ізге салу, қазақ тілінің мәртебесін көтеру өз шешімін әлі күтуде. Менің түсінігімде, тіл саясатының басы-қасында тұрған «Ана тілі» қоғамы және мемлекеттік жүйе біреуі – басшы, екіншісі – қосшы болмай, денедегі екі аяқ, екі қол, екі көз сияқты тірлік жасау керек, сонда ғана шығарылған шешім мен орындалар істе нәтиже болмақ.
Тәуелсіздікті баянды
ету үшін тіл саясаты