Мемлекеттік
табиғи қорық қоры - қоршаған ортаның
табиғи эталондар, реликтілері, ғылыми
зерттеулерге, ағарту білім беру ісіне,
туризмге және рекреацияға арналған нысандары
ретінде экологиялык, ғылыми және мәдени
жағынан ерекше құнды, мемлекеттік қорғауға
алынған аумақтарының жиынтығы. Қорықтардың
басты мақсаты - табиғи ландшафтылар эталонын мұндағы тіршілік ететін
өсімдіктер мен жануарлар дүниесімен
коса сақтау, табиғат кешендерінің табиғи
даму заңдылықтарын анықтау. Соңғысы адамның
шаруашылық әрекетінен табиғатта болатын
өзгерістерді болжау үшін аса қажет. Қазақстан
қорықтар саны жөнінен ТМД-ға кіретін республикалар арасында
16-шы орын алады. Дегенмен, республика
жерінің көлеміне шақканда корықтар үлесі
жөнінен 13-ші орында. Бұл Қазақстан секілді
ұлан-байтақ республика үшін қорықтар
көлемінің әлі де болса аз екендігін көрсетеді.
Қазіргі кезде нақты 10 қорық жұмыс істейді.
Қазақстандағы қорықтардың барлық ауданы
1 610 973 га. Бұлар, әрине, Қазақстан табиғатының
алуан түрлі табиғат жағдайларын толық
көрсету үшін жеткіліксіз. Сондықтан болашақта
ғалымдардың, табиғатты қорғау коғамы
өкілд рінің ұсынуымен тағы 15 қорықұйымдастырылмақшы.
Батыс Алтай қорығы
1992 жылы құрылған, ауданы 56 мың гектар. Қорық Шығыс
Қазақстан облысы Глубокое ауданында
орналасқан. Алтай тау жүйесінің қазақстандық
бөлігінің солтүстік-батыс жағын, Холзун, Көксу және Иванов жоталарын қамтиды. Батыс Алтайға
тән өсімдік жамылғысының бірнеше типі
(қылқан жапырақты ормандар, субальпі
және альпі шалғындары) сақталған. Қорықта
жоғары сатыдағы өсімдіктердің 564,
жануар дүниесінің 161 түрі, құстардың 120,
сүтқоректілердің 20, балықтың 5 түрі кездеседі.
Өсімдіктерден марал оты, алтын тамыр, жануарлардан бұлғын, аю, құндыз, сусар, борша және т.б. сирек аңдар
кездеседі.
Үстірт қорығы
Pеспубликадағы ең
жас қорықтың бірі. Ол Маңғыстау облысында 1984 жылы құрылды. Ауданы 223,3 мың гектар республикадағы ең
үлкен бұл қорық Үстірт жерінде орналасқан.
Қорықта сүтқоректінің 227, құстын 11 түрі,
өсімдіктің 261 түрі кездеседі. Климаты
солтүстік шөл зонасына тән: жазы ыстық,
ұзақ, қысы қатаң, жауын- шашын мөлшері
тым аз (жылына 120 мм). Қорыкты ұйым дастырудағы
мақсат Қазақстандағы Қызыл кітапқа тіркелетін
шөл зонасындағы 12 түрлі аң мен құстарды
корғау мен сақтау. Жануарлар арасынан
қорғауға жататыны: жабайы койдың ерекше
түрі - устірт муфлоны және қарақұйрық, ұзын тікенді кірпі, шұбар күзен, төрт жолақты қарашұбар жылан. Құстардан үялайтыны: қарабауыр шіл, кекілік, ителгі, шөл кекілігі. Қорықтың аумағында
бір кезде осы арада кеңінен тараған жыртқыш
ірі мысық қабылан мен құланның санын
қалпына келтіру белгіленді. Өсімдіктен
қорғауға тұратын аса маңыздысы жұмсақ
жемістік (қалдық және монотип бұталар),
иіссіз катрана, үстірт таспасы. Ғалымдар
шөлдің қатаң климат жағдайына бейім жануарлар
мен өсімдіктің өмір сүруін зерттеу үшін
ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізбекші.
Қорғалжың қорығы
Қорғалжың қорығы
1968 жылы құрылған. Қорык Ақмола облысының 259 мың гектар жерін алып жатыр. Оған тың даланың
(38 мың гектар) қол тимеген, түрен түспеген
жерлері, сондай-ақ Қорғалжың және Теңіз (199 мың гектар) көлдері
кіреді. Бұл жерлер дүниежүзілік маңызы
бар су қоймасы мен жайылымдар тізіміне
енгізілген. Қорықтың жануарлар дүниесі
дала зонасына тән. Сүткоректілердің 41
түрі, құстардың 299 түрі, балықтың 14 түрі,
өсімдіктің 343 түрі кездеседі. Олар:суыр, дала алақоржыны, су егеуқұйрығы, қосаяқтар және басқалар. Қорғалжың
көлінің қамыс нуларында қабандар мекендейді.
Құстың 120 түрі үя салады. Көл жиегінің
кара суларында үйрек, қаз және басқа суда
жүзетін құстар сансыз көп. Теңіз көлінде
мыңдаған қоқиқаз ұя салады. Бұл дүние
жүзінде сирек кездесетін, ең солтүстікке
ұя салатын құс. Қорғалжың көлдерінде
үшкір тұмсықты сұқсыр мекендейді, ол
балапандарын суда қалқып жүзіп жүрген
ұяда басады. Содан кейін балапандарды
ұзақ уақыт аркасына салып жүзеді, тіпті
олармен бірге суға да сүңгиді. Теңіз-Қорғалжың
көлдеріне көктем кезінде көптеген су
құстары жиналады. Осының аркасында бұл
қорық дүние жүзіне әйгілі болып отыр.
Ол ЮНЕСКО-ның тізіміне ерекше корғалатын
батпақты-шөлді ландшафт ретінде енген. Қорықта
суда жүзетін құстардың тіршілігін зерттеу
жөнінде үлкен ғылыми-зерттеу жұмыстары
жүргізіліп, мұражайлар, хайуанаттар бағына
арналған материалдар жинастырылады.
Қаратау қорығы
2004 ж. құрылды. Көлемі 34,3 мың гектар. Қорық шөлді ландшафты
зонаның қоңыржай белдеуіндегі таулы
жерде орналасқан. Қорықты құру себебі
- аймақтың эндемикалық өсімдіктерін сақтау
үшін және Қаратау жотасы республикада
саны бойынша көне жерортатеңіздік өсім
дік элементтерінің таралу жағынан бірінші
орын алуында. Қорықта 1500 өсімдік түрін,
жануарлар дүниесінен омырткалылардың
227 түрі, соның ішінде сүтқоректілердің
42 түрі, құстардың 114 түрі, балықтың 3 түрі,
қосмекенділердің 3 түрі, бауырымен жорғалаушылардың
16 түрі кездеседі. Қызыл кітапқа қарақұйрық, арқар,қоңыр тянь- шань аюы, қар барысы, тас сусары кірген. 114 құстың 80-і
ұшатын оның 11 түрі Қазақстанның Қызыл
кітабына енген.