Халықаралық сауда

                                  Халықаралық сауда

            Халықаралық сауда – мемлекеттер және ұлттық шаруашылықтар арасындағы тауар және қызметтердің айырбасы. Ол ерте заманда қалыптасты, бәрақ тек ХХ ғасырда ғана жүниежүзілік рынок формасына ие болды, өйткені оған негізінен өнеркәсібі дамыған елдер ғана қатынасады. Халықаралық сауда қазіргі дүниежүзілік еңбек бөлісіне, әр түрлі елдердің экономикалық даму деңгейіне және олардың табиғи-географиялық жағдайларына сәйкес тауарлардың белгілі бір түрлерін өндіруге маманданудың нәтижесі ретінде көрінеді. 
            Дүниежүзілік сауданың динамикасы мен құрылымы өндіргіш күштердің дамуына, дүниежүзілік өндірістің құрлымына тәуелді. Егер ХІХ ғасырда айырбаста көбінесе шикізат, азық-түлік және жеңіл өнеркәсіп өнімдері ғана болса, қазіргі кезде өнеркәсіп тауарларының үлесі, әсіресе машиналар мен жабдықтардың үлесі елеулі түрде өсті. Соғыстан кейінгң уақытта шикізаттың дүниежүзілік экспорттағы үлесі 3/5-пен 1/3-ке дейін кеміді, ал өнеркәсіп бұйымдарының үлесі 2/3 өсті. Құрастырмалы бұйымдар мен қосымша бөлшектер айырбасы артты, экспорт тез қарқынмен дамыды; мысалға машиналардың түйіндерін құрастыру және басқа да құрал-жабдықтар мен халық тұтынатын техниканы жасау жұмыстарын айтуға болады. 
Казіргі уақытта халықаралық айырбас өндірісіне ғылыымитехникалық жетістіктен айырбасы қосылады (лицензиялар және ноу-хаулар мен сауда жасау), олардың үлесі халықаралық сауданың жалпы айналымының 10%-ін құрайды. Технологиялық күрделі өнімдермен, лицензиялармен сауда-саттық жедел өсіп отыр. Егер 1990 жылы лицензиялардың дүниежүзілік экспорттағы көлемі 2,4-2,7 млрд. доллар болса, 80-жылдардың екінші жартысында бұл сан жылына 17 млрд. доллардан асты.  
Халықаралық сауда объектілерінің қатарына казіргі уақытта жобалау жұмыстары, лизинг (жабдықтарды ұзақ мерзімді жалға алу); инжиниринг (инженерлік-құрылыс жұмыстарын атқару үшін жасалынған келісімдер) жатады.  
Халықаралық сауда "жаңа индустриалды елдер" (Гонконг, Онтүстік Корея, Сингапур, Тайвань) үлкен роль атқара бастады. Бұл елдердің экспорттында өнеркәсіптік тауарлардың алатын орны елеулі және олардың дүниежүзілік экпорттағы үлесі 1960-1985 жылдары 2 еседен асып түсті. Тарихи тұрғыдан алғанда дүниежүзілік рыноктағы бәсекелік күресте ұлттық мүддені қорғаудың әр түрлі мемлекеттік формалары бар. ХV-ХІІІ ғ. ғ. негізгі экономикалық теория ретінде меркантилизм үстем болған кезде мемлекеттер экспортты ынталандыру және импорт тауарларын шектеу шараларын, яғни қатаң протекционизмді қолданады. Ұлттық өнеркәсіп өнімдеріне тиімді жоғары кеден бажын енгізу арқылы белгілі бір тауар түрлерін сатуға, мемлекеттік монополия арқылы ақшалай байлықты арттыруға ұмтылды. 
Бірақ қатаң протекционизм сыртқы сауданы қысқартын, ұлттық экономикалардың оқшаулануына әкеп соқтырды. Сондықтан Ұлыбританиядағы өнеркәсіптік төнкеріс елді еркін сауда (фритредерство) саясатына өтуге мәжбүр етті. "Еркін сауда" саясатының негізін Д. Рикардоның салыстырмалы шығындар теориясы қалады. Осы бағытты ұстанған Ұлыбритания жаңа рыноктарды жаулап алып, дүниежүзілік экономикада жетекші орындарға ие болды. Кейінірек басқа елдер де біртіндеп "еркін сауда" саясатына көше бастады. 
          Дүниежүзілік саудадағы тұрақсыздық экономикалық дағдарыстар ХХ қасырдың басында бірқатар елдерді сауда протекционизмді саясатын қайта өршітуге жетеледі, яғни дүниежүзілік рыноктың еркін дамуынан бас тартуға итермеледі. Мұның өзі бұрыннан қалыптасқан мемлекетаралық сауда қатынастарының бұзылуына әкеп соқты. Қазіргі кездегі протекционизм ішкі рынокты ұлттық компанияларға қолайлы жағдайлар жасауға және оларды шетелдік өндірушілер бәсекесінен қорғауға ұмтылады. Шеттен әкелінетін тауарлар бағасына кеден салығын арттыру арқылы олардың ұсынысы шектеледі , сөйтіп ішкі рыноктағы бәсекенің әлсіреуі нәтижесінде импорттық тауарлардың да, отандық өндіріс өнімдерінің де бағалары шарықтап калықаралық сауда – экономикалық қатынастарды реттеу үшін халықаралық ұйымдар құрылды. . 
 Халықаралық сауданың экономикалық мәні мен маңызы. Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең дамыған 
Халықаралық сауда - еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі 
Ғылыми техникалық прогрестін ықпалымен экономикада жүріп жатқан құрылымдық 
Халықаралық сауданың жедел өсуіне мынадай факторлар әсер етті:  
1. халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдандырудың дамуы;  
2. экономикада жаңа салалардың пайда болуына және негізгі 
3. дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық корпорациялардың белсенді қызметі;  
4. тарифтер сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы 
5. Көптеген елдердің импортына кедергілердің жойылып кеден бажының 
6. Сауда экономикалық интеграция процестері дамып  
7. Сыртқы рынокқа бейімделген экономикасы бар жаңа индустриялды 
Халықаралық сауда- дүние жүзі елдері арасындағы төлемді жиынтық 
Халықаралық сауда - халықаралық тауар ақша қатынастарының сферасы, 
Халықаралық сауданың мәнін ашу үшін оның формаларын қарастыру 
1 Аукциондар және аукциондық сауда;  
2 Биржалық сауда;  
3 Халықаралық көрмелер мен жәрменкелер;  
4 Машиналар мен құрал- жабдықтар арендасы;  
5 Қарама- қарсы сауда;  
6 Шекаралық сауда;  
Аукциондық сауда - нарықтық сауданың түрі, мұнда сатушы 
Аукциондық сауда айналым шығындарын қысқарта отырып, әлемдік бағаларға 
Тауар өндірісінің дамуы халықаралық айырбасқа көптеген тауар массаларын 
Сауда процесінің жетілдірілуі бұл нарықтарды халықаралық биржаларға айналдырды, 
Өндіріс пен нарықтың монополизациялануына байланысты еркін бәсеке кезінде 
Сонымен, биржалық сауда - биржалардың қатысуымен тауарлар мен 
Негізінен биржалар коммерциялық делдалдар болып табылады, олар келісімдерге 
Биржалардың бірнеше түрі бар:  
1 тауар биржасы;  
2 қор биржасы;  
3 еңбек биржасы;  
4 валюта биржасы.  
Тауар биржасы- сапасы жағынан стандартқа толықтай сай келетін 
Мұнда сатуға келісілген тауарлар биржаға әкелінбейді. Бұл тауарлардың 
Қор биржасы- таза іскерлік принципінде жұмыс істейді.  
Валюта биржасы- бұл валюта нарығы.  
Еңбек биржасы- жұмыс күшін жалдау кезінде кәсіпкер мен 
Халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелер - тауар үлгілерін көрсету 
Жәрмеңке- бір орында, белгілі бір мерзімде оқтын- оқтын 
Машиналар мен жабдықтардың арендасы.  
Аренда - бұл жалгерлік шаруашылықты жүргізудің формасы. Мұнда 
Жалгерлікке халық шаруашылығының барлық саласында рұқсат беріледі және 
Жалға берушілер- меншік иелері атынан мүлікті жалға беруге 
Жалгер - заңды құқықтық мекемелер және кәсіпорындар, шетелдік 
Халықаралық саудада аренданың үш түрі қолданылады:  
1. Лизинг- ұзақ мерзімдік аренда (1 жылдан көп 
2. Хайринг- орта мерзімдік аренда (бірнеше айдан 1 
3. Рейтинг- қысқа мерзімдік аренда (бірнеше күннен бірнеше 
Қарама -қарсы сауда- экспортталған тауардың жартылай немесе толық 
Қарама -қарсы сауданың бірнеше түрлері бар:  
1 Бартерлік келісімдер  
2 Қарама- қарсы сатып алу келісімдері  
3 Клирингтік келісімдер  
4 Лицензиялық келісімдер  
5 Компенсациялық келісімдер  
Шекаралық сауда - сауда, төлем және жыл сайынғы 
Дүниежүзілік шаруашылық байланыстардың күрделі жүйесінде халықаралық сауда ерекше 
Осы уақытқа дейін тауарларды шетке шығару халықаралық экономикалық 
Осыған қарамастан халықаралық сауда өзінің масштабы мен функциялары 
Халықаралық сауда - әртүрлі елдердегі тауар өндірушілер арасындағы 
Ғылыми-техникалық революцияның, өнеркәсіптік өндіріс специализациясы мен корпорациясы әсерінен 
Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы дүниежүзілік нарықты құрайды.  
Дүниежүзілік нарық әлемдегі тауар - ақша қатынастарының даму 
Жалпы алғанда дүниежүзілік нарық күрделі түсінік болып табылады.  
Бұл түсінікті терең зерттеу үшін оны екі аспектіде 
- біріншіден, дүниежүзілік нарық абстрактылық түсінік болып табылады, 
- Екіншіден, дүниежүзілік нарық заттық 
   Сыртқы сауда дегеніміз- белгілі бір елдің баска елдермен 
1 Экспорттық операциялар - шетке шығару 
2 Импорттық операциялар - шеттен әкелу 
3 Реэкспорттық операциялар -  
4 Реимпорттық операциялар -  
Сыртқы сауданың дамуын анықтайтын факторлар:  
1 Теңгенің тұрақтылығы  
2 Инфляцияның денгейінің төмендеуі  
3 Өндірістің құлдырауының тежелуі, макроэкономикалық ахуалдың барынша 
4 Экспорт өнімдерінің тұрақты түрде ұлғаюы.  
Сыртқы саудада негізгі операцияларды бірнеше субьекттер қамтамасыз етеді. 
Брокер - сауда делдалы, ол сату-сатып алу келісімдеріне 
Брокер бір реттік тапсырма негізінде және өз клиенттерінің 
Брокердің негізгі артықшылығы - келіссөз жүргізу барысында брокер 
Брокер делдалдықпен қатар басқа қосымша қызметтерді де көрсетеді, 
Диллер- өз атынан және өз есебінен тауарларды кайта 
Диллердің пайдасы тауарларды сатқан және сатып алған бағалардың 
Коммивояжер - бұл сауда өкілеттілігін жүзеге асыратын сауда 
Коммивояжер касіпорынмен жедел немесе жедел емес еңбек келісімдері 
Комиссинер - сауда келісіміндегі делдал; белгілі мөлшердегі сыйлық 
Тауар нарығында тауарды сату кезінде комиссионер оның меншік 
Бонус - бұл көрсетілген комиссиялық қызметтер үшін төленетін 
алынған ) тауарлардың құнына 
• Тауарлардың күйіне қатысты;  
• Оған деген сұранысқа;  
• Сату каналдарына ( дүкен 
• Комиссиялық келісімдерге деген сұраныс пен 
• Комиссионерлер арасындағы бәсеке деңгейіне.  
Бонустың нақты мөлшері мен есептеу жолдары комиссиялық келісімдерде 
Консорциум - бірнеше банк немесе өнеркәсіп касіпорындарының арасындағы 
19 ғасырдың аяғында және 20 ғасырдың басында қосымша 
Консорциум ұйымы қатысушылар арасындағы келіссөз арқылы ашылады.  
Консорциумға кіретін қатысушылар өзінің зандылық және шаруашылық еркіндігін 
Консорциум лидері басқа мүшелердің оған берген өкілеттілігі шегінде 
Консорциум тапсырыс беруші адам алдында бірлескен жауапкершілікте болады.  
Консорциумға қатысушы көп жағдайда өзінің тапсырыстағы 10% үлесі 
Сауда үйі- күрделі кұбылыс болып табылады. Сондықтан оның 
• Тауар өндірісі сферасына белсенді түрде 
• Өндіріс кооперациясын ұйымдастыру;  
• Несие - каржы операцияларына қатысуы.  
Дүние жүзінде қызмет ететін сауда үйлерінің негізгі мақсаттарына 
• Делдалдық операцияларды концентрациялау есебінен сыртқы 
• Дүниежүзілік тауар нарықтарының өзгермелі конъюктурасына 
• Өндірісті ұйымдастыру және бәсекелестік қабілеті 
• Ұсақ және орташа фирмаларды біріктіру 
• Айналым шығындарын,  
Сауда үйлері акционерлік коғам және жауапкершілігі шектеулі серіктестік 
Сауда үйлері және басқа шаруашылық субьектілері арасындағы байланыстын 
Сауда үйлері өз қызметін белгілі бір тауар тобы 
2. Брокерлік фирма, ол өз есебінен немесе белгілі 
Көптеген сауда үйлері сонымен бірге саудагерлерден тапсырма алады 
Бас жабдықтаушы - өнеркәсіптік, инфрақұрылымдық және басқа да 
Субжабдықтаушылардың тапсырмаларды орындаған - орындамағанына карамастан, тапсырыс беруші 
Халықаралық сауда әр ел экономикасы үшін маңызды бір 
    
    Халықаралық сауда шарттары

Халықаралық сауда шарттары / Халықаралық сауда талаптары — 1) ұлт аралық компаниялар, халықаралық ұйымдар мен қаржы институттары ынталылық танытқан табиғи және әлеуметтік факторлардың, ұлттық нарық ғұрыптары мен дәстүрлерінің, Келісімдер мен нормалардың кешені; 2) елдің сыртқы саудасының экспорттық және импорттық бағасы серпінінің көрсеткіші. Елдің әлемдік шаруашылыққа бірігуі экономикалық кеңістікке сүйене- мұнда халықаралық сауда шарттары және елдің шаруашылық қызметінің шарттары ұрлым қолайлы болады. Осыған орай Қазақстанның ТМД елдерімен, жақын көршілермен және стратегиялық әріптестермен бірігуі оның саясаты мен сыртқы экономикалық қызметінде басты аумақ алады- бұл қызмет дайын өнім нарығын кеңейтуге, ТМД аумағында қалған көлік-коммуникациялық инфрақұрылымның атқарымын қамтамасыз етуге, шикізат ресурстарына қол жеткізуге, Қазақстан капиталының таяу шет елдерге тиімді жұмсалымын ынталандыруға бағытталған.^[1]