Бүйрек шаншуы кезіндегі мейірбикенің әрекет ету алгоритімі

МЕББМ  ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ                                                                   НУО  КАЗАХСТАНСКО-

              МЕДИЦИНАЛЫҚ                                                                               РОССИЙСКИЙ МЕДИЦИНСКИЙ

УНИВЕРСИТЕТІ                                                                                       УНИВЕРСИТЕТ

 

 

Кафедра: Ішкі аурулар пропедевтикасы

 

 

 

Тақырыбы: Бүйрек шаншуы кезіндегі  мейірбикенің әрекет ету алгоритімі

Мамандық: 051301 - «Жалпы медицина»

 

Пән: Клиникаға кіріспе

 

Тексерген: Дүйсенбаева  Ш.А.

Орындаған: Орынбасарова Н.Қ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы, 2013

Жоспар

 

І. Кіріспе 

ІІ. Негізгі бөлім.

1. Бүйрек шаншу ұстамасы жөніндегі  түсінік. Даму себебі.

2. Бүйрек шаншу ұстамасының клиникалық көрінісі.

3. Бүйрек шаншу ұстамасы кезіндегі  дәрігерге дейінгі жедел көмекті  көрсету.

 ІІІ.Қорытынды.

ІV.Пайдаланылған әдебиет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І. Кіріспе

Бүйрек және зәр  шығару жүйесі аурулары әр топтағы  халықтар арасында кеңінен таралған, осы аурулармен ауыратын науқастарды  бақылау мен күтімдеудің ерекшелігін  білу мейірбикелер үшін қажетті. Бұл  аурулар науқастың өмір сапасын  көрнекті төмендетеді, ал олардың айрықша  симптомдары (зәр бөлудің бұзылысы, ісінулер, бүйрек шаншуы), басқа физикалық  зақымдалулар, күшті стресс факторларымен  анықталады, ол науқастардың жайсыз физикалық  жағдайын тудырып, басқа аурулардың ағымын ауырлатуы мүмкін. Зәр шығару жүйесі ауруларында жұғымдалу, улану  факторлары патогендік рөл ойнайтыны  белгілі, сондықтан бөлімде жағымды  психологиялық климат қалыптастыру науқастың тез жазылуында негіз  болып табылады.  
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. Негізгі бөлім.

1. Бүйрек шаншу ұстамасы жөніндегі  түсінік. Даму себебі.

Бүйрекке Тас Байлану (urolіthіasіs), уролитиаз — жиі кездесетін несеп тас ауруының бірі. Бұл ауруды кейде қазақтар тынжытас деп те атайды. Бүйрекке тас байлану адаморганизмінде минералды тұздар мен су алмасуының және ішкі секреция бездерінің (қалқанша без, гипофиз, бүйрек үсті безі) қызметінің бұзылуы, бүйрек түтікшелерінің қабынуы, бүйрек пен қуық арасындағы түтіктің тарылуы салдарынан болады. Көбіне 20 — 50 жас арасында кездеседі. Аурудың алғашқы белгісінде науқас адамның бүйрек тұсынан шаншу қадалып, сыздап ауырады. Кейін шаншу күшейіп, науқас мазасызданады. Шаншу кіндікке, бүйрек пен қуық арасындағы түтікше бойымен шапқа да берілуі мүмкін. Бұл кезде науқас адам лоқсып құсады, іші кебеді (парез). Несепке қан араласады (гематурия), егер несепте ауру тудыратын микробтар болса, дененің қызуы көтеріліп, зәрде ірің болады (пиурия). Науқас адамның кіші дәретке отыруы жиілеп, қуық ашиды. Кейде несепағар түтікшесіне кішкентай түйіршік тастардың тұрып қалуынан зәр жүрмей қалады (анурия). Бұл — науқас адамның өміріне тікелей қауіпті. Бүйрекке тас байлануды рентген сәулесін қолдану, несепті лабораторияда тексеру арқылы анықтайды. Ауруды емдеу үшін бүйректегі тастың мөлшері мен оның қай жерде орналасқанын біліп алады. Бүйректегі ұсақ түйіршік тасты арнайы дәрі-дәрмектермен (но-шпа, папаверин, баралгин), физиотерапиялық әдістермен және көп мөлшерде су ішкізу арқылы түсіреді. Егер қуықтан тасты арнайы мед. ілмекпен алып тастауға келмесе, онда хирургиялық операция жасайды. Соңғы кезде бүйрек тасын толқынды сәулемен уату (литотрипсия) жолымен түсіру кеңінен қолданылуда. Сондай-ақ, арнайы курорттар мен санаторийлерде емделудің де пайдасы бар.

 

2. Бүйрек шаншу ұстамасының клиникалық көрінісі. 

Клиникалық көрінісі: артериялық гипертензия, протеинурия, гипопротеинезия, анемия, холестеринемия. Гипертензия механизмінде ренинангиотензин әсерінен дамитын ишемия орын алады. Бүйрек ісініп, үлкейіп, қабына симай қысылады, бұл ишемияны күшейтеді. Созылмалы қабыну процесі эритропоэтин тапшылығына әкеліп, анемия дамиды. Сондықтан аурулар түсі ақ сарыланып ісініп тұрады. 
Бара-бара каналшалар жетіспеушілігі қосылады, реабсорбция нашарлайды, осыдан полиурия басталады, изостенурия, гипоальбуминемия дамиды. Ауруда никтурия байқалады, дене горизонтальды жатқанда бүйрек қан айналысы жақсарып, несеп жасау күшейеді. 
Терминалдық фазасында бүйректер қызметінің созылмалы жетіспеушілігінің белгілер көрінеді. Полиурия, олигоурияға ауысады. Қанда азот қалдықтары көбейеді (азотемия). Созылмалы нефритте қабыну процестерімен бірге каналшалар қабырғаларында дистрофиялық өзгерістер жүреді. Осылай нефротикалық синдром дамиды. 
Нефротикалық синдром: Ол аурулар немоенклатурасына ВОЗ бойынша 1968 жылы енгізілді. Дистрофиялық процестері басым болып келетін бүйрек ауруын «нефроз» деп ерте кезден білген, оны Р.Брайттың классикалық еңбектерінен кездестіруге болады. Бұл ауру бүйректерге белок-липоидтық алмасуының бұзылуымен бірлесе жүреді. Пайда болуына қарай біріншілік және екіншілік түрлері бар. 
Біріншілік түрлері гломерулонефритте, дипондтық нефрозда болады. Екіншілік түрлері коллагенса, қантты диабет, созылмалы септикалық эндроардит, токсаплазмоз, жүрек жетіспеушілігі, трансплантациялық бүйректер симптом жиынтығы сияқты аурулар асқынуынан болады. Нерротикалық симдром еңбек тәжірибесінде милоидозда, жылан шаққан жағдайларда табылады. 
Бұл синдром әрқашан бүйректерде аутоиммундық процестермен байланысты, өзгеріс негізінен-каналшаларда болады, бірақ, бара-бара шумақтар да өзгереді. 
Клиникалық көріністері: массивті протеинурия, гипоальбуминемия, диспротеинемия, гиперлипидемия, ісіну, олигоурия. Нефротикалық синдромда каналшалар аппаратында екіншілік жарақат дамиды, ол протеинурияны үдетеді. Гипопротеинемия ісік генезінде басшылық орын алады, қанның онкотикалық қысымы төмендейді. Гиповолемия дамиды, ол волумрефлекс арқылы антидиуретикалық гормонның шығуын шақырады, осылай олигоурия пайда болады. 
Нефротикалық синдромның өршіп дамуы бүйректерде дәнекер тканнің өсуіне, оның екіншілік бүрісуіне әкеледі және бүйрек жетіспеушілігі дамиды.Бүйрек жетіспеушілігі.Жедел түрі. Пайда болуына қарай пререналды, реналды және постреналды болып бөлінеді. Пререналды түрінің пайда болуы біріншіден қан көлемінің азаюымен байланысты, сондықтан қан төгілгеннен кейін, шокта, жүрек жетіспеушілігінде болады. 
Реналдық түрінің себебі: 1) нефротоксикалық әсерлерден, мысалы, ауыр металдар тұздарымен, органикалық еріткіштермен уланғанда; 2) бүйректердің инфекциялы-токсикалық аурулары (сепсис); 3) бүйректер қабынуы; 4) нефрондардың тығындалуы мысалы, гемолиз көбейгенде гемоглобиндер жиналады немесе ұзақ жаншылу болғанда, миоглобиндер нефронға жиналып ұсталады: 5) реноваскулярлық бұзылыстар-бүйректер тамырларында тромбоз және эмболия. 
Постреналдық жедел бүйректер жетіспеушілігі бүйректен шығатын несеп жолдарының бітелуінен болады. Несеп тасы аурулары, ісік ауруы немесе қуықтан шығу жолдың бітелуі, ол простата аденомасында немесе гипертрофиясында дамиды. 
Бүйрек жетіспеушілігінің барлық түрлерінің патогенезінде бүйрек қан айналысының нашарлауы жалпы себеп болады. 
Жедел бүйрек жетіспеушілігінің постреналдық түрінде несеп жолында қысым көтеріледі, ол қысым жоғары өршіп, нефрондарға дейін жетеді, бүйректер ішінде қысым көбейіп, оның ұлпасы сығылады. Сүзілу процесі төмендейді, каналшаларда реабсорбция күшейеді. Бүйрек қанайналысы нашарлап ренин-ангиотензин механизмі ісікке қосылады. 
Жедел бүйректер жетіспеушілігі қолайлы өткен жағдайда төрт клиникалық кезеңі болады: 1) бастапқы көріністері: 2) олигоурия: 3) диурез қалпына келуі: 4) сауығу. Егер екінші кезеңі үдеп асқынса, уремия, дамиды. 
Бүйрек жетіспеуішілігінің созылмалы түрі — ұзаққа созылған бүйректер ауруларының және несеп шығару жолдарының бұзылыстарының нәтижесі. Көптеген нефрондардың үдей бұзылуы олардың дәнекер тканьмен алмасуымен байланысты (нефросклерозбен) дамиды. Қалған нефрондар гипертрофияланады, бүйректер жетіспеушісінің басқа даму жолы болуы мүмкін-нефрондар саны қалыпты бірақ олардан сүзілу жылдамдығы төмендеп кетеді. Осы екі механизм қосылып кетуі де болып тұрады. 
Созылмалы бүйректер жетіспеушілігінде реабсорбция бұзылғандықтан полиурия байқалады, изостенурия болады. Бүйректердің концентрациялау қабілеті төмендейді, никтурия дамиды. Фосфаттардың несеппен шығуы азаяды. Тканьдерде натрии көп ұсталады, клетка аралық су мөлшері көбейеді. Аурулардың жартысында дерлік артериялық гипертензия дамиды, себебі ангиотензин II жасалады және возодилятаторлық әсері бар простогландиндер жетіспейді. Гипертензия нефросклероз шақырады. Анемия дамиды. 
Уремия — қанда несеп құрамының көбеюі. Жедел және созылмалы бүйректер жетіспеушілігінің қолайсыз аяқталуының нәтижесі болады. Азотемия мөлшері жоғарлайды. (қалыпты жағдайда 20-40 мг%), ол негізінен мочевинадан, несеп қышқылынан, креатининнен тұрады. Органикалық қышқылдардың бүйрек арқылы шығуы азаюынан газсыз ацидоз дамиды. Фосфордың шығуы тоқталады, осыдан салыстырмалы гипокальциемия болады, бірақта, иондалған кальции көп болғандықтан құрысу дамымайды. Қанда қош иісті қосындылар-фенол, индол, скатол, индикан мөлшері жоғарылайды, уремиялық энцефалопатия және кардиомиопатия дамиды. 
Азоты бар қосындылар ішек-қарын тізбегінен, тыныс жолдарынан және тері бетінен бөлініп шығады сондықтан жалпы тітіркену болады. Кілегей қабықтарда тітіркену уремиялық қабынуға әкеледі (гастрит, энтероколит, плеврит, перекардит). Мочевинаның бактериялар әсерінен ауыз ішінде ыдырауы ерекше иіс шығарады, ураттар мен мочевинаның термен шығуы теріні тітіркендіріп қышытады. 
Азотемия деңгейі 200 мг% аса бастауы гемодиализ жасау қажеттілігін көрсетеді. Оны жасанды бүйрек аппараты арқылы жасайды. Ауру қаны жартылай өткізгіштік қабырғалары бар түтік арқылы өтеді. Түтік сыртынан диализдеуші сұйықпен жуылып тұрады. Диализдеуші сұйық-түрлі тұздар және глюкоза ерітіндісінен тұру қажет. Ең бір ем басқа сау адамның бүйрегін алып салу керек. Жедел бүйрек жетіспеушілігінде науқасты жасанды бүйрекке бүйрек жұмысы қалпына келгенше қосу қажет. 
Перитониалдық үзіп-үзіп қайталап жасалған диализ белгілі бір клиникалық түзеліс береді. Бұл әдісте диализдеуші мембрана қызметін іш перде атқарады. Оны жасау үшін 30-50 литрдей стерильді диализдеуші ерітінді керек. Іш құрсақты қарама-қарсы жағынан тесіп біреуінен жіберіп, екіншісінен шығарып алып отырады.

 

3. Бүйрек шаншу ұстамасы кезіндегі  дәрігерге дейінгі жедел көмекті  көрсету.

Мейірбикелік үрдіс 5 басқыштан  тұрады: 

1. Мейірбикелік зерттеу (әңгімелесу, сенімді байланыс орнату, негізгі шағымдары, объективті симптомдар)
2. Басты мәселені белгілеу (мейірбикелік диагноз);
3. Мейірбикелік қатысу жоспары;
4. Жоспарды жүзеге асыру;
5. Мейірбикелік жұмыстың өнімділігінің жалпы бағасы.

  Қазіргі физиологиялық диагноздан басқа қашанда потенцияльды диагнозы болу керек: іштің немесе бел аймағының ауырсыну сезімі, онда сипатына орналасуына көңіл бөлу керек; ісінудің ерекшелігі мен зәр бөлудің бұзылысын бақылаған жөн.  
  Физиологиялық диагноздан басқа мейірбике науқаста рухани-психологиялық және қоғамдық мәселелердің бар жоқтығын анықтау керек (жолдастарының мәселесі) бейімделу мәселесі, аурумен байланысы (қуыққа катетеризация жасағанда – жалған ұялу сезімі, бүйрек шаншуындағы – қорқыныш, қайталай дертінің қозуын тудыруы мүмкін), жұмысқа қабілеті төмендеумен, өлімнен қорқу.Ұқыптылықпен мейірбикелік зерттеуде мейірбике науқастың медициналық мәселесін анықтап, мейірбикелік диагнозды қоюы керек:  

• Ауырсыну сезімі
• Зәр бөлудің бұзылысы
• Ісіну
• Бастың ауырсыну сезімі мен айналуы, жүрек тұсының шаншуы, көз көруінің нашарлауы

Бұдан сырт рухани, психологиялық, қоғамдық мәселелерін анықтау керек. 
Науқастың барлық мәселелерінің арасынан мейірбике науқаспен келісе отырып, алғашқы күтім жоспарын таңдауы керек. Мысалы. Алғашқы анықталған мәселе (диагноз) – бүйрек қызметінің жеткіліксіздігіне байланысты науқас терінің қышуын бастан кешіреді. Мейірбике қысқамерзімді мақсат қояды: 15-20 минут ішінде науқастың жағдайын жеңілдету, жайлы жағдай жасау, теріні дымқылмен ысқылап, сосын теріге жансыздандырғыш жағу.  
Ұзақ мерзімдік мақсаты: Науқасты белок, ащы, экстракт шектелген диетаға отырғызу. Науқасқа ұйықтар алдында дәрігер тағайындаған ұйықтататын дәріні ішуден бұрын, мүмкіндігінше көп сұйықтық ішуді ұсыну.  
Мейірбике белгілеген жоспарын ұқыптылықпен орындап, өзінің әрекетін жұмыс күнделік дәптеріне жазып отыру керек.  

  Бүйрек және зәр шығару жүйесі мүшелерінің аурулары бар науқастарды зерттеуде барлық ерекше шағымдарға, аурудың барысына, операция, тұқым қуалаушылық науқастың мәселелеріне көңіл бөлу керек. Бүйрек және зәр шығару жүйесі ауруларының диагностикасы мен дұрыс емдеу стратегиясын таңдау дәрігер барлық уақытта байқай алмайтын, науқаста әрдайым көріне бермейтін белгілі симптомдардың анықталуына байлаысты. Мұндай жағдайда мейірбикенің рөлі көрнекті жоғарылайды. Бұдан сырт ол науқасты зерттеуге қалай дайындау керектігін білу керек. Мейірбике науқасты әртүрлі зерттеуге дайындауға тікелей қатысуы, қуық катетрлеуді, зәрді зерттеуге жинай алуы керек. Мейірбикенің міндетіне медициналық құжаттарды толтыру, науқасты зерттеу жасау орнына апарулар кіреді.  
Бүйрек және зәр шығару жүйесі ауруларымен ауыраты науқастарда келесі мәселелер болуы мүмкін:  

1. Орынды тамақтану қағидасын білмеушілік.
2. Үйлесімді тамақтану қағидасын білмеушілік.
3. Диеталық тамақтану қағидасын білмеушілік.
4. Өздігінен тамақ немесе сұйықтық қабылдай алмаушылық
5. Зәрді ұстай алмай қалудан қорқушылық
6. Зәр жинау аспабын қолдануға байланысты ыңғайсыздық 
7. Ойылу даму мүмкіндігі

     Мейірбикелер өз жұмысын науқасты зерттеп, бүйрек және зәр шығару жүйесі ауруларының симптомдарын анықтап, мейірбикелік диагноз қоюдан бастайды. 
Бүйрек және зәр шығару жүйесі мүшелерінің аурулары бар науқастарды зерттеуде барлық ерекше шағымдарға, аурудың барысына, операция, тұқым қуалаушылық науқастың мәселелеріне көңіл бөлу керек. Бүйрек және зәр шығару жүйесі ауруларының диагностикасы мен дұрыс емдеу стратегиясын таңдау дәрігер барлық уақытта байқай алмайтын, науқаста әрдайым көріне бермейтін белгілі симптомдардың анықталуына байланысты. Мұндай жағдайда мейірбикенің рөлі көрнекті жоғарылайды: ол ауру ағымын бірінші болып байқайды және оны емдеу дәрігеріне бірінші баяндауы керек. Бұдан сырт ол науқасты зерттеуге қалай дайындау керектігін білу керек.  
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ.Қорытынды.

Бүйректердің негізгі қызметтері су-тұз тепе-теңдігін қамтамасыз ету және белгілі бір заттарды, соның ішінде азот күлдерін ағзадан шығару болып табылады. Бұлардан басқа олар қышқылды-сілтілік гомеостазды ұстауға, артериялық қысымды реттеуге, эригропоэзге, гемокоагуляцияға қатысады. 
Бүйректердің қышқылдық-сілтілік тепе-теңдікке қатысуы, оларда жүретін ацидо және аммониогенез процесстеріне байланысты, ацидогенез дегеніміз каналшалар клеткаларында бос Н иондарының жасалуы және олардың канал ішіне бөлініп шығуы болады. Карбон-гидраздардың қатысуымен реакция жүреді, ол СО2 + Н2О + -> Н2СО3 -► Н+ + НСО3-. Бикорбонат анионы НСО3 реабсорбцияға түседі, бұл процесс реттеліп тұрады. Алкалозға қарай ығысу болса, реабсорбция қаналады да несеп сілтілік реакция алады. Сутегі ионын шығару механизмінің ең бір бастысы екі қатынасты фосфаттардың (Na2НРО4) қышқылдық қасиеті бар бір қатынасты фосфаттарға (Ма2НРО4) ауысуы арқылы болады. 
Аммониогенез-бүйректерде жүретін аммони (NH4) және аммиак жасалу процессі. Оларды шығару (әсіресе алмониді) несепке қышқылдық реакция береді. 
Бүйректердің қыртыстық қабатындағы юкстогломерулярлық аппаратта ренин жасалады, ол қалыпты жағдайда артериялық қысымды бір шамада ұстап тұрады. 
Сонымен бірге бүйректерде тамыр кеңіткіш (вазодилятаторлар) заттар да жасалады — олар простогландиндер. Олардың ішінде тек тромбаксан А2 ғана вазопрессорлық әсері бар. Бүйректерде простогландиндер милық затында жасалады. Простогландиндер мен рениндер тепе-теңдігі артериялық қысымның бір мөлшерін ұстап тұрады. 
Юкстогломерулярлық аппарат эритроциттерді жасауды қабілеттендіріп тұратын этиропоэтиндер синтезделетін жер. Бүйректер урокинзасы плазмогенді ынталандырады, соның арқасында фибринолитикалық жүйені күшейтеді. Сондықтан бүйректердің кейбір жарақатында геморрагиялық көріністер тууы мүмкін. 
Бүйректер каналшарының қабырғалары арқылы керек емес заттар (ксенобиотиктер) бөлініп шығады. Мысалы, аитибиатиктер деградациясының заттары, несеп қышқылы, иодталған рентгенконтрастық заттар каналшалар арқылы секрецияланады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІV.Пайдаланылған әдебиет.

1. Ішкі ағза ауруларының пропедевтикасы : Оку құралы / Айтбембет, Бегалы Нурманулы. - Алматы : Кітап, 2005. - 568 с
2. Пропедевтика внутренних болезней : учебник / Н. А. Мухин, В. С. Моисеев. - М. : ГЭОТАР-Медиа, 2009. - 848 с
3. Ішкі аурулар пропедевтикасы пәнінің клиникалық дәрістері : оқу құралы / Қ. Ж. Ахметов. - [б. м.], 2009. - 210 с
4. Терапиядағы мейірбике ісі – Астана «Фолиант», 2007