Медицинадағы халықаралық құқық

 

Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті

Әлеуметтік медицина және қоғамдық денсаулық сақтауды ұйымдастыру кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Медицинадағы  халықаралық құқық

Тұрғын Қ.М

302 ҚДС

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Халықаралық  құқықтың тиімділігі оның нормаларының  қолданылуы аясында жеткен нақты нәтижелермен  анықталады. Ойдағыдай нәтижелерге жету үшін мемлекет құқықтық және ұйымдастырушылық сипатта әртүрлі шараларды қабылдайды. Адам құқығын қорғау және қамтамасыздандыру мемлекет құзыретіне(компетенция) кірмейтінін нақтылай отырып, біз оның ішкі құзыретінің рөлін ескеруіміз керек, өйткені тек мемлекетте ғана екі құқық жүйесінің арасын(мемлекеттік және халықаралық) ажырауын болдырмайтын шаралар құрылады.

Қазіргі кезде, халықаралық-құқықтық нормалардың заңды түрде бекітілуі және мойындалуы ғана маңызды емес, сонымен қатар мемлекет өмірінде фактілі түрде олардың іске асырылуы да маңызды.

Пациенттер құқығы аясында негізгі халықаралық стандарттар болып саналады:

1. Пациенттер құқығының Еуропалық хартиясы.
2. Адам құқығын және негізгі бостандықтарын қорғау туралы Еуропалық конвенция.
3. Адам құқықтары туралы Халықаралық билль.

Пациенттер құқығының Еуропалық хартиясы 15.12.2002 ж. Брюссельде(Бельгия) бекітілген.

Бұл құжатты  құрастырушылардың пікірі бойынша, ЕО(Еуропалық Одақ) елдерінің денсаулық сақтау ұлттық жүйесінің пациенттер, тұтынушылар, олардың туыстары, тұрғындар  арасында қорғалмаған топтар және қарапайым адамдардың құқықтарына қауіп төніп тұрғанын алға қоюы бұл құжатты құрудың  ресми  мәлімделген   себебі  болып табылады.

Жалпыға қол жетімді медициналық қызмет көрсету құқығы декларациясына қарамастан, осы құқықтың жүзеге асырылуына күмән  тудыратын факторлар бар.

ЕО-тың әртүрлі елдеріндегі пациенттерді  құқықпен қамтамасыз етудің айырмашылықтарына қарамастан, пациенттер мен азаматтар құқығының қорғалу деңгейін күшейту, сондай-ақ  денсаулық сақтау  ұлттық жүйесінің осы бағытта  үйлесуі  пациенттер құқығының  Еуропалық хартиясын құрудағы  мақсаты болды. ЕО-тың жалғасып келе жатқан кеңею процесін және азаматтардың осы аумақтағы еркін жүріп-тұруын назарға ала  отырып, бұл маңызды міндет болып табылады.

Пациенттер құқығының Еуропалық хартиясының  Ι  бөлімінде оның «жіберілу нүктесі» болып толықтай ЕО-пен де, жеке мемлекеттермен де шектеле алмайтын, тартып алынбайтын жалпыға ортақ  бірқатар құқықтар жарияланған  негізгі құқықтар Еуропалық хартиясы екені нақты көрсетілген болатын. Бұл құқықтар тұлғаның азаматтығынан тәуелді емес және адам ретінде әркімге тиісті.

Негізгі құқықтар Еуропалық хартиясының 35 бабында денсаулықты  қорғау құқығы «алдын алу медициналық қызметінің көрсетілуіне қолжетімділік құқығы және ұлттық заңнамамен және тәжірибемен бекітілген шарттарға сәйкес медициналық көмекті қолдану құқығы» ретінде ресми мәлімденеді. Сонымен қатар   ЕО «адам денсаулығын қорғаудың жоғары деңгейіне» кепілдік беруі қажет екені көрсетілген. Бұл түсінікке тек денсаулық сақтау ғана емес , сондай-ақ жеке тұлғалық  және әлеуметтік игіліктер де кіреді. Сондай-ақ  ұлттық үкімет үшін  ориентир қалыптастырылуда: «минимальды кепілдендірілген стандарттар» деңгейінде тоқтап қалмау, сондай-ақ  жеке әр елдің   мүмкіндіктерінен тәуелсіз одан да жоғары деңгейге ұмтылу.

35 баптан басқа, негізгі  құқықтар Еуропалық  хартиясы  пациенттер құқығына тікелей немесе жанама қатысты, және тағы да басқа жағдайларды қамтиды:

• адам құндылығын бұзуға жол бермеу(1 бап) және өмір сүру құқығы(2 бап);
• жеке  қолсұғылмаушылық  құқығы (3 б.);
• қауіпсіздікке құқығы(6 б.);
• жеке бас мағлұматтарының қорғалуына құқығы (8 б.);
• дискриминациядан еркіндік құқығы(21 б.);
• мәдениет, діндік және тілдік әр түрлілікке құқығы(22 б.);
• бала құқығы(24 б.);
• егде жастағы адамдар құқығы(25 б.);
• еңбектің  әділ шарттарына құқығы(31 б.);
• әлеуметтік қорғалуға  және әлеуметтік көмекке құқығы(34 б.);
• қоршаған ортаны қорғау құқығы(37 б.);
• тұтынушыны қорғау  құқығы(38 б.);
• қозғалу және тұратын орнын таңдау еркіндігі(45 б.).

Пациенттер құқығы Еуропалық  хартиясының  жағдайы   негізгі құқықтар Еуропалық хартиясынан тыс, Бүкіл дүниежүзілік  Денсаулық сақтау Ұйымы(БДҰ) және Еуропа Кеңесімен шығарылған  бірқатар халықаралық құжаттар және декларациялармен байланысты. БДҰ құжаттарының ішінде дәл осы сұрақ төңірегінде маңыздылары:

• Еуропадағы пациенттерді құқықпен қамтамасыз ету саласындағы саясат туралы Декларация(Амстердам, Голландия, 1994);
• Денсаулық сақтауды реформалау хартиясы(Любляна, Словения,1996);
• ХХΙ ғасырдағы денсаулықты нығайту басымдылықтары туралы Декларация(Джакарта, Индонезия,1997).

Пациенттердің құқығы Еуропалық хартиясының  ΙΙ бөлімінде жоғарыда  атап өтілген негізгі құқықтардың  денсаулық сақтау саласында, яғни қазіргі орын алып тұрған жағдайда нақтылық, қолдануға жарамдылық және мақсатқа сәйкестігін қамтамасыз етуге шақыратын пациенттердің  14 құқығы жарияланған:

1. Алдын алу шараларына құқығы.

Әркім де  аурудың алдын алу мақсатында соған сәйкес  қызметтерге құқылы.

Денсаулық  сақтау қызметі тұрғындарды ағарту, ауру қаупіне душар болған  тұрғындардың әртүрлі топтары үшін кезекті тегін медициналық процедуралармен қамтамасыз ету, және ғылыми зерттеулер мен техникалық инновациялардың нәтижелерін кеңінен тарату жолы арқылы  бұл мақсатты көздеуге міндетті.

2. Қолжетімділік құқығы.

Әркім  де денсаулық  жағдайына қажетті  медициналық  қызметке қол жеткізуге  құқылы. Медициналық  қызметтер қаржылық ресурстары, тұрғылықты жері, ауру түрі немесе көмекке жүгінген уақыты сияқты белгілері бойынша дискриминациясыз  бәріне  тең  қолжетімділік құқығына   кепілдік беруі қажет.

Емделуге мұқтаж, бірақ оның құнын төлей алмайтын адам тегін медициналық қызмет алуға құқығы бар.

Кез келген адам үлкен не кіші стационарға немесе клиникаға түскеніне қарамастан тиісті қызметті  алуға  құқығы бар.

Кез келген адам тұрғылықты жеріне байланысты міндетті  тіркемесіз (тұруға рұқсатнама)  шұғыл  немесе қажетті амбулаторлы және стационарлы көмек алуға құқығы бар.

Кең таралған ауруы бар тұлға сияқты сирек кездесетін дертпен ауыратын науқас та  қажетті ем және медициналық дәрі-дәрмектер алуға тең құқылы.

3. Ақпарат алу құқығы.

Әркім де  өзінің денсаулығының жағдайы, медициналық қызметтер және осы қызметтерді алу жолдары, сондай-ақ  ғылыми зерттеулер және техникалық прогрес нәтижелеріндегі  мүмкіндіктер туралы кез келген түрдегі ақпараттарды алуға құқығы бар.

Медициналық қызметтер, мекемелер және мамандар пациенттердің   діндік, этникалық және тілдік ерекшеліктерін ескере отырып, олардың қажеттілігіне сәйкес ақпараттар беруі керек.

Медициналық қызметтер бюрократиялық  кедергілерді  жою арқылы барлық ақпараттарды оңай қолжетімді ету, медқызметкерлерді оқыту, ақпарат материалдарын  дайындау және тарату сияқты міндеттерді орындауы қажет.

Пациент өзінің клиникалық карта және медициналық  жазбаларымен танысуға, олардың фотокөшірмелерін түсіруге, олардың мазмұны туралы сұрақтар қоюға және жіберілген  дәлсіздіктер мен   қателіктерді   түзеуді талап етуге құқығы бар.

Пациент  стационарда  «куратор»/тәлімгер/ күшімен қамтамасыз етуге болатын, тұрақты түрде  толық  ақпарат алып отыру құқығына ие.

Кез келген адам  ғылыми зерттеулер, фармакологиялық емдеу және технологиялық  инновациялар туралы ақпараттарды тікелей алуға құқығы бар. Бұндай ақпараттар нақтылық,  сенімділік және айқындылық критерийлеріне  сәйкес  келгенде ғана көпшілік және жеке дерекнамалардан түсуі мүмкін.

4. Келісу құқығы.

Әркім  де өзінің денсаулығына қатысты шешім қабылдауда белсенді болуға мүмкіндік беретін кез келген түрдегі ақпарат алуға құқылы; бұл ақпаратты алу кез келген процедура мен емдеуді жүргізуде, ғылыми зерттеулерге қатысуды  қоса  алғанда  міндетті алғашқы шарт болып табылады.

Медициналық мекемелер және мамандар пациентке емдеу әдісіне немесе алдағы операцияға қатысты, соның ішінде, мүмкін болатын қауіп-қатерлер, жайсыздық, жанама әсерлер және баламалар(альтернативалар) туралы мағлұматтарды қоса алғанда барлық ақпараттарды беруге міндетті. Пациенттің  өзінің денсаулық жағдайын ескере отырып, емдеу әдісін таңдауға қатысты шешім қабылдауда белсенді  қатысуы  үшін бұндай ақпараттар  алдын ала (24 сағаттан кем емес) берілуі қажет.

Медициналық  мекемелер және мамандар пациентке ақпаратты оған белгілі  тілде  және  бұл салада маман болып табылмайтын кісіге де   түсінікті қалыбында    беруі  керек.

Ақпаратталған келісімге заңды өкілі қатысуы қажет болған жағдайдың барлығында да, пациент – кәмелетке  толмаған не айналада болып жатқанды түсінуге қабілетсіз немесе өзінің еркін білдіре алмайтын ересек болса да, оған қатысты шешім қабылдауға мүмкіндігінше қатысуы қажет. Осының негізінде пациенттің  ақпаратталған келісімін алу абзал.

Пациенттің емдеуден не медициналық араласудан бас тартуға және емдеу процесінде оны жалғастырудан бас  тартып, бастапқы шешімін өзгертуге құқығы бар.

Пациенттің  өзінің денсаулық жағдайы туралы ақпарат алудан бас тартуға құқығы бар.

5.    Таңдау еркіндігіне құқығы.

Әркім де әртүрлі медициналық  процедуралар және мекемелер(мамандар) арасында  адекватты ақпарат негізінде таңдау жасау еркіндігіне құқығы бар.

Пациент қандай диагностикалық тексеру және емдеу түрінің жүретінін,  қандай алғашқы көмек дәрігеріне, қандай  маманға және қандай стационарға қаралатынын шешуге құқығы бар. Денсаулық сақтау қызметтері  пациентке белгілі бір емдеу түрлерін, және олардың әрекеттерінің нәтижелерін  ұсынатын әртүрлі медициналық орталықтар және дәрігерлер жайлы  ақпаратты жеткізе отырып, бұл құқықты кепілдендіруге міндетті. Бұл құқықты жүзеге асыруға  кедергі жасайтын  кез келген қиындықтардың  көзін  жойған абзал. Өз дәрігеріне сене алмайтын пациент басқа дәрігер таңдауға құқығы бар.

6. Құпиялылық  және бейресмилік (жекешелік)құқығы. 

Әркім де өзінің  денсаулық  жағдайы және тағайындалатын  диагностикалық не терапевтикалық процедуралары туралы ақпаратты қоса  алғанда, жеке мағлұматтарының  құпия сақталуына құқылы, сондай – ақ  диагностикалық тексеру кезінде, медициналық мамандарға қаралуында және толықтай  медициналық  және  хирургиялық  араласуында  өзінің құпиялылығын сақтауға құқығы бар.

Қандай да бір тұлғаның  денсаулық  жағдайы туралы ақпарат және барлық  мәліметтер, сондай-ақ жүргізілген медициналық  және хирургиялық араласулар бейресми қарастырылуы керек және тиянақты түрде қорғалуы керек.

Әр тұлғаның  жекешелік(бейресмилік) құқығын  белгілі  бір тұлғалардың қатысуы міндетті(егерде  пациент рұқсат етпесе немесе басқа нәрсені өтінбесе) болып табылатын медициналық және хирургиялық процедуралардың (диагностикалық тексерулер, медициналық мамандардың қаралуында, дәрі-дәрмектерді қолдануда және т.б.) жүргізілуінде де  құрметтеген абзал.

7. Пациенттер уақытының  құрметтелуіне  құқығы.     

Әркім де кешіктірусіз, белгіленген мерзімнен  күнібұрын қажетті емді  қабылдауға  құқығы бар. Бұл құқық емдеудің  әрбір кезеңіне тиісті.

Медициналық қызметтер нақты стандарттар негізінде және клиникалық  жағдайдың тығыздығына байланысты қызметтерді  алудың  белгіленген уақытын қоюға  міндетті болып табылады. Медициналық  қызметтер дереу пациентті  кезекке тіркей отырып, әрине, кезек болған жағдайда , әрқайсысына қызметтің  қолжетімділігіне кепілдік беруі қажет.