Семей орманы Мемлекеттік орман табиғи резерваты

Азоттық табиғи балансына орман үлкен роль атқарады. Жапырақ, бұтақ, ағаш қалдықтары жере түсіп, бактериамен байланысып пайдалы заттқа айналады. Фотосинтез қызметі кезінде ағаштар, шөптесін өсімдіктер мен басқа өсімдіктер активті химиялық қоспаларды бөліп шығарады. Ғалымдардың зерттеулері бойынша химиялық заттардың 300 түрі орман ауасында әр түрлі ароматтық қоспалар, эфирді майлар және тағы басқалар.

Орман активті түрде химиялық және атмосфералық ластаушыларды әсіресе газ тәрізділрді қылқан жапырақтылар жақсы сіңіріп алады.Осымен қоса қайын, қызыл тал, жөке ағашы жақсы сіңіреді.

Орман саябақтары таза ауа резерватының бірі болып саналады және желде, шаңнан сақтайды.

Қазіргі кездегі өндірістін қарқынды өсуі, урбанизациялау салдарынан қала аумағындағы ауаның ластануы адамдарды орманға демалуға, серуендеуге, табиғи зоналарға баруға итермелеиді. Орманның адам денсаулығына оте үлкен үлесін тиізеді, жүректін жұмысына, тыныс алу мүшелеріне, мый қабатының зақымдануынан қорғайды, сонымен бірге қал жағдайы, жұмысқа қабілеттігін артады.

Орманның гидрологиялық маңызы бар және жел, су эрозиясынан қорғайды. Орман жэне де шөлдену процесінен де қорғайды. Ауыл шаруашылығы да орман қорын қорғап, қадағалап, өсіріп жатады. Ал орман шаруашылығында дайындау көлемін қадағалап отырады. Өйткені жаңсызағаш кесу жүмыстары қарқынды жүруде. 4 кестеде орман дайыидаудын жүмысыныц санын жэне көлемі көрсетілген. Қазіргі кезде өзен, бөген, каналдар маңындағы ағаштар қоры азайған.

3-кесте.

Орман шаруашылығы, орман дайындаудағы өнім (жұмыс, қызм) көлемі.

Ағымдағы бағада,мың тг		2003		2004		2005		2006	2007
1		2		3		4		5	6
Қазақстан Республикасы		575338		695991		1058719		1100070	2020700
Ақмола		83239		77723		62829		75628	79051
Ақтөбе		722		735		4065		4412	2493
Алматы		30300		38119		86293		49308	21671
Атырау		452		1202		404		590	1416
Батыс Қазақстан		6911		5223		10269		15673	26966
Жамбыл		13493		17203		34053		36004	51245
Қарағанды		-		44696		5211		6321	8373
Қостанай	125522		207323		173608		166880		134961
Қызылорда	1844		1973		13836		9485		5156
Маңғыстау	-		-		2924		5487		287
Оңтүстік Қазақстан	2251		3818		33525		19474		26908
Павлодар	30660		51374		60917		63183		198196
Солтүстік Қазақстан	68263		76671		62863		150505		138098
Шығыс Қазақстан	211681		214627		242529		229*758		197541
Астана қаласы	-		23673		44389		498418		516512
Алматы қаласы	-		202235		224083		629920		658265

          3  «Семей орманы» Мемлекеттік орман табиғи резерватының жалпы сипаттамасы

«Семей орманы» Мемлекеттік орман табиғи резерватының Семей филиалы және Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылық Министірлігінің аң аулау шаруашылығы Шығыс Қазақстан облысының Семей Маслихатына бағынатын территорияда орналасқан.

Семей филиалының аумағы 105688 га Қорта келе кестеде орман шаруашылығы, орман дайындаудағы өнім жұмыс, қызмет көлемі жылдар бойғы  жалпы Қазақстан Республикасы бойынша  көреткіштері 2020700 көлемде. 2007 жылдың 6-шы ақпан Ауыл - шаруашылық Министрлігінің Орман және Аң аулау шаруашылығы Комитеті мен Республика аралық Мемлекеттік қазыналық өндірісі «Қазақ орманды қалпына келтіру кәсіпорны» келісімшарты негізінде филиалдың барлық территориясында орманды қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді.

Орманды қалпына келтіру жұмыстары филиалдың барлық  территориясында 1986 жылғы орманды қалпына келтіру нұсқауының талабына сәйкес және бірінші орманды қалпына келтіру кеңесінін хаттамасын, 2003 жылғы түсірілген аэрофото суреттерді қолдану арқылы жүзеге асырылды.

«Қазақ орманды қалпына келтіру кәсіпорны» орманды қалпына келтіру жұмыстарының жобасын одан ары тереңдетіп жобалау мақсатында «Семей орманы» Мемлекеттік орман табиғи резерваты орман шаруашылығын ұйымдастыру және жүргізудің негізгі ережелерін жасады.

     3.1 Орман қорының құрылымы.1997 жылдың 15-ші шілдесіндегі № 162.1 «Ерекше қорғауға алынған табиғи территориялар» туралы Қазақстан Республикасының заңына сәйкес Ертістің керемет ленталық борын сақтау және қалпына келтіру мақсатында 2003 жылдың 22-ші қаңтарындағы № 73 Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес бұрыңғы Беген, Бородулиха, Бөкебай, Даллонь, Жаңа Семей, Жарма, Канонерка, Морозов, Новошульба, Семей орманы және хайуанаттар әлемін қорғау Мемлекеттік Мекемесі Комитеті бірігу арқылы «Семей орманы» Мемлекеттік орман табиғи резерваты атты Мемлекеттік Мекеме құрылды. Семей мемлекеттік орман және хайуанаттар әлемін қорғау мекемесі «Семей орманы» Мемлекеттік орман табиғи резерваты құрамына бес орман шаруашылығының филиалы ретінде құрамына кірді.

2004 жылы № 122, 15.06.2004 ж. Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы Министрлігі орман және аң шаруашылығы Комитетінің бұйрығына сәйкес  Жаңа Семей филиалынан Ертіс орман шаруашылығының Семей филиалының құрамына берілді. Қазіргі кезде Семей филиалы алты орман шарушылықтан тұрады.

                  3.2  Территорияда орманды өсіру және экологиялық шарттары.Филиалдың территориясына қарағай, қайын дала орманының Ертіс Объ провинциясы және Семей қарағайлы орманы және Ертіс қарағайлы ленталық қарағайлы орманы кіреді.

Ертіс орман шаруашылығы Ертіс атаулы орманы Семей терек және тал орманының орман өсіру ауданы провинциясына жатады.

Семей регионының климаты суық конинентальді, қыста қары аз, жазы ыстық және құрғақ ауа райымен сипатталады.

 Филиалдың территориясы геоморфологиялық қатынаста Ертіс ойпатына жатады, ал құмды және әлсіз құмды жазық болып сипатталады. Топырақтың өсімтал жамылғысының ерекшелігі жергілікті жердің рельефімен тығыз байланысты. Территорияның көпшілік орнында ленталық қайың ормандары алып жатыр. Төмеңгі жағында ырғай мен қайың араласып кездеседі. Жазық жағында аз гумусты топырақта құмдауыт жерде өсетін өсімдіктер топтамасы бар. Кей жерлерде шабындық өсімдіктер топтамасы кең тараған. Ал суға жақын орналасқан жерлерде әртүрлі шөпті дәнді дақылды жайылымдар кездеседі. Ертіс орманының орта жағы көлдің көптігінен рельефтің бөлінген ауыр құрамымен

сипатталады. Мезорельефтің төменгі элементінде саз батпақты шабындық жерлер кездеседі. Ағаштардан (терек, тал), бұталар (тал, жимолость татарская, раушан жемістері және тағы басқа) дәнді-дақылдар мен әртүрлі шөптер (ежа, вейник, канареечник, чина, вероника және тағы басқа).

Жалпы филиалдың орналасу ауданының орман өсіру шарттары қатаң. Жазда өсімдіктің ылғалын бұзатын құрғақ жел көп соғады. Қыста боран, ашық жерлерде қарды ұшырып әкетеді. Соның негізінде топырақтың көп бөлігі үсіп кетеді. Үсіп кеткендіктен тамыр құрамының өзгеруіне әкеп соғады. Ал жазғы уақыттағы найзағайлардың әсерінен, әсіресе ұзақ құрғақшылықтан кейін орман өрттері болып жатады.

Орман шаруашылығын жандандыруда бұл ауданда қатал климаттың және жағдайы нашар шарттары  нәтижесінде қиындықтар көп.

3.3 МОТР «Семей орманы» филиалдары жайлы мәліметтер

(орман қорының 01.07.03 жылдағы есебі бойынша)

МОТР «Семей орманы» мекемесі Семей қаласында Красный-Кордон

поселкесінде, Тұқтыбаева 19 көшесінде құрылған аймақта 3 қала орналасқан

–  Шар,  Семей,  Аякөз.           Қарағайлы орман мен алқабы     орналасқан.

Семей жерінің Бородулиха және Бесқарағай территориясында орналасқан

Семей,  Жанасемей,  Долон,  Букебай,  Бородулиха,  Новошульба,  Канонер, Морозов,  Бөген,  Жарма  және орман қорғау мемлекеттік мекемелері кіреді.                                                                                                       

 

Филиалдардың атауы	Алаң, мың, га		Әкімшілік
	барлығы	орман жамылғысы
1	2	3	4
Беген	75,6	26,4	Бесқарағай
Бородулиха	50,5	31,7	Бородулиха
Букебай	64,7	45,5	Бесқарағай
Долон	96,3	44,7	Бесқарағай
Жанасемей	87,8	32,7	Бесқарағай
Жарма	8,5	8,5	Абай
Канонер	45,9	30,3	Бесқарағай
Морозов	30,5	12,8	Бесқарағай
Новошульбы	45,5	35,5	Бородулиха
Семей	95,8	60,6	Семей

4-кесте

МОТР «Семей орманы» филиалдары жайлы мәліметтер

 

Орманды жерлер 91,4 % құрайды, ал ормансыз жерлер 8,686. Орманды жерлердің көлеміндегі шабындық жерлер және орман жолақтары.          Орманды қорғау орман шаруашылық шараларының маңыздысы. Оның негізгі мақсаты өртке қарсы шараларды, қажетті шараларды жасау, ағаштарды кесу, зиянкестерден қорғау мекемелер мен өткізілетін шаралар кешені.

Орман шаруашылығын жандандыруда бұл ауданда қатал климаттың және жағдайы нашар шарттары  нәтижесінде қиындықтар көп

 

 

 

5-кесте

Резерват жерлерінің пайдалану категориясы бойынша бөлінуі

Пайдалану категориясының түрлері		Алаң, га	%
1		2	3
1. Орманды жерлер
Орман жамылғысы, барлығы оның ішінде орман мәдениеті		385423 63480	58,5 9,6
1.2 Тағамдық және басқа мақсаттағы алқаптар		3
1.3 Орман көшеттіктері		339	0,1
1.4 Орман жамылғысы жоқ жерлер Жаппай кесу Қураған екпе ағаштар Алаңқай жерлер Селдірең жерлер		19698   114317 72093 5302	3,0   17,4 10,9 0,8
Орман жерлерінің барлығы		601907	91,4
2. Ормансыз жерлер Егістік жерлер Шабындық жерлер Табиғи жайылым Жолдар Сулар Батпақ жерлер Топырақ тқұм Және т.б жерлер		1356 29023 10095 10094 468 523 1469 2745	0,2 4,4 1,5 1,5 0,1 0,1 0,2 0,4
Ормансыз жерлердің барлығы	56925		8,6

6-кесте

Дүние жүзіндегі жер қоры

Жерлердің түрі	Млрд. Га.	Үлесі  %	Шаққанда, га
1. Құрлық	14,9	100	2,60
2. Орманды жерлер	4,1	30	0,80
3. Ауыл шаруашылық соның ішінде а)  егістік б) жайылым	1,5 2,8	10 20	0,20 0,60
4.  Басқа жерлер	6,5	40	1,00

 

Жапырақты тұқымдас ағаштардың зиянкестерін экологиялық бақылау және түлік құрамын зерттеу ММ МОТР «Семей орманындағы» қарағайлы орман ағаштарында зерттеу 2007жылдың 01 мамырдан 31 желтоқсанға дейін  жүргізілді. Барлық жұмыста жалпы қабылданған әдіс бойынша және көрсетілген сызбаға сай жүргізіледі.

Зерттеу материалдары бойынша 2007 жылы Беген, Бөкебаев, Долон, Кононеров, Морозов филиалдарында 15689 гектар аумакта күрес жүргізу қажет болған,алайда құралдың жетіспеушілігіне байланысты 2007 жылы авиациялық шаралар кескіш- тоқымашы жұлдызқұртына қарсы Долон филиалында 6500 гектар аумақта жүргізілді. Ұшақтар арқылы 1 гектар аумаққа 25 литр жұмыс сұйықтығын пайдалану арқылы жұмыс жасалды. Препарат шығыны 1 гектар аумаққа 0,12 литрді құрайды. Өңдеу мерзімі өсімдіктерді қорғау институтының өкілдерінің қатысуымен анықталды.

Филиалдың территориясында өткен ревизиялық кезеңде, 726 орман өрті тіркелген. Есеп бойынша, жалпы өрт бойынша, жалпы жалпы көлемі 21426 га, соның ішінде өртке шалынған орман 19500 га. Өртенген және зақымданған орман 180 мың м3. Өрттің залалы 178 млн. теңге.

 

 

Зерттеу кестесі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жапырақты ағаш тұқымдарының зиянкестерін экологиялық бақылау және жинау мен есепке алу декада сайын, таңертеңнен (6-7 сағат) және кеш батқанға дейін (21-22 сағат) 2 сағат интервал бойынша жүргізілді. Бір уақытта територияның ауарайы көрсеткішін тіркеп отырдық: ылғал мен температураны – спиртті ауарайы термометрімен және Ассмана психометрімен, жарықты – Ю-16 люксметрмен және жел күшін Фусс анемометрімен.