Автор работы: Пользователь скрыл имя, 18 Сентября 2013 в 17:38, реферат
Оңтайлы басқару мен қаржылық шешімдерді қабылдау үшін өз шығындарыңды және бәрінен бұрын өндірістік шығындар жайлы ақпаратты талдай білу керек. Шығындарды талдау олардың тиімділігін анықтауға, олардьің шектен тыс болу болмауын айқындауға, жұмыстың сапалық көрсеткіштерін тексеруге, бағаларды дұрыс қоюға, шығындарды реттеу мен бақылауға, пайда мен өндірістің пайдалы деңгейін жоспарлауға көмектеседі.
Отандық ұйымдарда бүгінгі уақытқа дейін орталықтандырылған мемлекеттік баға белгілеу жағдайында дұрыс болып шыққан бұйымдар арасындағы қосымша шығындарды бөлу арқылы толық өзіндік кұн есебі ғана қолданылды.
Тәжірибе жүзінде жоспарлы ставканы пайдаланып, таратылған үстеме шығындар мен нақты үстеме шығындар арасында айырмашылық болады, яғни артық немесе кем таратылған үстеме шығындар болады. Бұл ауытқулар төмендегідей 3 шотты пайдалана отырып түзетіледі:
Мысалы, компания үстеме шығындарды таратудың жоспарлы ставкасын пайдаланады. Ол 3тг\маш.сағ (жобамен олар жоспарлы 300 000тг\100 000 маш.сағ).
Нақты өнім өндіру үшін, 110 000маш\сағ уақыт жұмсалыныпты. Нақты үстеме шығындар 320 000тг. Таратылған үстеме шығындар = 110 000маш.сағ x 3тг\маш.сағ= 330 000тг, яғни өндірілген өнімнің өзіндік құнынан қосылып кеткен.
Үстеме шығындар
Үстеме шығындарды таратудың тікелей әдісі.
Өнім өндіріске тікелей байланысты,өндірістік бөлімшелерден басқа, ұйымда қызмет көрсетуші бөлімшелер болады. Бұл бөлімшелер өндірістік бөлімшелерге және бір – біріне қызмет көрсетеді.
Қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығындарын таратудың кең тараған түрі – тікелей әдіс. Бұл әдіс бойынша қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығындары өндірістік бөлімшелерге тікелей апарылады. Мысалы, бөлімшелер: өндірістік - бұл машина цехы, жинақтау цехы. Қызмет көрсетуші: көмекші цех және материалдық техникалық жабдықтау. Қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығындарын тарату үшін төмендегідей ақпараттар берілген.
Көрсеткіштер |
Қызм көрсетуші бөлімше |
өндірістік бөлімше |
барлығы | ||
Көмекші |
Мат.техн ж |
Машина |
жабдықтау | ||
Таратуға дейінгі жоспарл - өнд үстеме шығ |
600,0 |
116,0 |
400,0 |
200,0 |
1 316 000 |
Қызмет көрсету: көмекші цех Жоспар еңб сағ % қатынас мат\қ техн жабд % қатынас |
200 10 |
1600 20 |
2400 30
1600 80 |
4000 50
200 10 |
8000 100
2000 100 |
Көмекші цех: 2400\6400 (2400+4000)=0,375= 37.5% (жинақтау цехына кетеді).
Қызмет көрсетуші бөлімшенің үстеме шығындарын таратудың тікелей әдісі
Көрсеткіштер |
Қызм көрсетуші бөлімш |
өндірістік бөлімш |
барлығы | ||
Көмекші |
Мат.техн ж |
Машина |
жабдықтау | ||
1.таратуға дейінгі жоспарл - өнд үстеме шығ |
600,0 |
116,0 |
400,0 |
200,0 |
1 316 000 |
2. көмекші цехтің үст шығ тарату % қатынас 3. мат-техн жабд бөлімш\ң үст шығ % қатынас 4. жосп. шығын барлығы |
(600,0)
0 |
116,0
0 |
225,0
37,5 103 124 88,9 728124 |
375,0
62,5 12876 11,1 587876 |
100
100 1 316 000 |
% қатынас (мат-техн жабдықтау) 1600\1800(1600+200)=88.9
Бақылау сұрақтары:
5.Өндірістік үстеме шығын дегеніміз не?
6.Үстеме шығындарды тарату ставкасы дегеніміз не?
7.Өндірістік үстеме шығынды таратудың заводтық және цехтық ставкасы.
8.Үстеме шығындарды таратудың жоспарлы ставкасын пайдалану қандай қадамнан тұрады?
9. Үстеме шығындарды таратудың тікелей әдісінің мәні неде?
10. Жоспарлау мен шешімдер қабылдау кезінде шығындар қалай жіктеледі?
11. Жауапкершілік орталықтары дегеніміз не?
Ұсынылған әдебиеттер тізімі:
3-Тақырып. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістері.
Дәріс мақсаты: өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерін және олардың ерекшеліктері мен кемшіліктерін анықтау. Толық және айнымалы шығындар арқылы өзіндік құнды калькуляциялау кезіндегі пайда көлемін анықтауды оқып үйрету.
1. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың процестік әдісі
2. Калькуляциялаудың тапсырыстық тәсілі
3. Толық және толық емес өзіндік құнды калькуляциялау
4. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік әдісі және ауытқуды талдау
1.Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың процестік әдісі
Өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірліктерінің өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысына оперативті басшылық жасау үшін өте маңызды, өйткені ішкі резервтерді уақытылы ашуға және өнімнің өзіндік құнын одан әрі түсіндіруге, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Калькуляция өндірістегі өнімнің нақтылай түрін
өндіру мен өткізуге,сондай-ақ көрсетілген қызмет бірліктерін(жүк тасу, жөндеу жұмыстарына және т.б) орындауға ақшалай түрде шыққан шығындар жинақталып қорытылады.
Процестік әдіс бірнеше өңдеу сатысынан өтетін біртүрлі өнім өндіретін кәсіпорындарда қолданылады. Мысалы, химия өнеркәсібі, шыны, ірімшік, ұн, және жарма өнімдері. Әр бір бөлімше немесе процесс бойынша белгілі бір кезеңдегі шығындар жинақталынады. Шығындардың үлес салмағын анықтау үшін жалпы шығындар өнім санына бөлінеді. Өнімдер бірнеше үрдістерден немесе бөлімшелерден өтеді. Әр бір процесте шығындар өнім құнына апарылады. Өндірістік процесс соңында барлық шығындар жинақталып, бір дана өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін жинақталынады.
Бұл тәсіл кеңінен тараған.Ол технологиялық процестің жеке сатыларында бастапқы шикізатты қайта өңдеу жолымен өнім алатын барлық кәсіпорындарда қолданылады. Калькуляциялау объектісі ретінде бөліс деп аталатын өндіріс кезеңі болғандықтан, бұл тәсіл бөлістік деп аталады. Мұндай жартылай өнімді шығарумен аяқталатын технологиялық процестің біткен бөлігі бөлістік деп түсіндіріледі.Жартылай өнімнің бөлінуі оның өз пайдалану бағыты бойынша, яғни басқа жаққа өткізілуі мүмкін болған жағдайда жүзеге асырылады.
Үздіксіз жалғасып отыратын өндіріс процесінде бірнеше кезең бойы бастапқы шикізатты өңдеу арқылы шығарылатын дайын өнім. Мұндайда өнімнің бір бөлігі барлық қарастырылған кезеңдерден өтіп,қайта өңделген түпкілікті өнім ретінде өткізіледі, басқа бөліктері алғашқы кезеңдердің бір немесе бірнеше кезеңдерінен өтеді.
Егер бір дана өнімге кеткен шығынды
есептеу кезінде аяқталмаған
өндіріс болмауы келесі процеске
берілетін өнімнің құнын
Өндірістік шығындарды аяқталмаған өндіріс, дайын өнім және сатылған өнімнің өзіндік құнына апару кезінде орташа құн және ФИФО әдістері қолданылады.
2. Калькуляциялаудың тапсырыстық тәсілі
Бұл тәсіл бұйымға (бұйымның шағын
тобына), жеке жұмысқа немесе көрсетілген
қызметке ашылған өндірістік тапсырыстың
калькуляциялаудың объектісі
Әдіс негізгі материалдар (технологиялық мақсаттарға арналған материалдар), өндірістік жұмысшылардың негізгі еңбекақысы және басқа тікелей шығындарды нақты өніммен, жұмыспен немесе көрсетілген кызметпен азды-көпті жеңіл ұқсастыруға болатын жағдайда ғана қолданылады.
Тапсырыстық тәсіл мынадай жағдайларда колданылады:
• бірлі-жарым немесе ұсақ сериялы өнім өндірісінде, не болмаса жұмысты (қызмет көрсетуде) орындау кезінде, әсіресе, әрбір тапсырыс бойынша жасалатын өнім бірегей болмаса да, басқа тапсырыс өнімдерінен елеулі айрықшаланған жағдайда;
• күрделі және ірі бұйымдар шығарғанда;
• ұзақ технологиялық циклды өндірісте;
• едәуір бөлігі қайталанбайтын және жеке тапсырыстар бойынша саны шағын болып шығарылатын өнімнің көп әр түрлілігінде;
• жұмыс орындарының технологиялық ерекшелігі мен жұмыс орындарына белгілі бір операциялар мен бөлшектетіктерді тұрақты бекітудің мүмкін болмауы;
• әдетте, әмбебап жабдықтармен керек-жарақтарды қолданғанда;
• барлық қолдан құрастырушы және жеткізу операцияларының салыстырмалы үлкен үлес салмағында;
• жұмысшылар арасында жоғары білікті мамандардың көп болғанында;
• өнім дайындаудың (өндірістік циклдін) салыстырмалы ұзақ мерзімінде.
Тапсырыстық тәсілде бірен-саран бұйымға немесе бұйымның, жұмыстың немесе көрсетілген қызметтің санаулы санына өндірістік тапсырыс калькуляциялаудың объектісі болып табылады.
Тапсырыстарды сол немесе басқа өнім түрін дайындау үшін тапсырыс берушімен келісімшарт жасау негізінде жекеде бір бұйым және ұсақ сериялы өндіріс кәсіпорынның жоспарлы-өндірістік бөлімінде (орындауға қатысатын цехтар саны бойынша) толтырады, содан кейін тапсырысты орындаушы цехқа және бухгалтерияға түседі.
Өндіріс шығындарын жинақтап қорыту жөніндегі барлық алғашқы құжаттамада (лимитно-заборлық картасы, шикізат пен материалдарды босатуға арналған талаптар, маршрут парақтары, нарядтар және басқа құжаттар) тапсырыстардың нөмірі (шифрі) көрсетіледі. Құжаттаманы өндегенде шығындарды цех-орындаушылар, жеке тапсырыстар мен калькуляция баптары бойынша топтастырады. Сонымен қатар, әдетте өзіндік құнды калькуляциялаудың жартылай өнімдік нұсқасы қолданылады, яғни әрбір цех бойынша өз шығындары цехтан-цехқа жартылай өнімдерді беру шоттарында көрсетілмейді.
Тапсырыстық тәсілде нақты өзіндік
құн тапсырыс аяқталған соң анықталады,
бұған дейін барлық шығындар бітпеген
өндірісті құрайды. Тапсырыстық
тәсілдің кемшілігі мынада, күрделі,
қайталанбайтын немесе сирек қайталанатын
тапсырыстарды дайындағанда материалдық
және еңбек шығындарын мөлшерлеуді
ұйымдастыру қиын, нормаға сай
калькуляцияны жасау мен
Бұл кемшілікті жою мақсатымен өндірістің
ұзақ циклды ірі бұйымдар (кеме жасау,
ауыр машина жасау) дайындағанда, тапсырыстарды
олардың (агрегатгар, конструкциялық элементтер),
біткен конструкция болып танылатын
тетіктеріне жеке ашу ұсынылады.
Ұзақ сериялық өндірісте тапсырысқа
ағымдағы айда шығару жоспарланған бұйым
саны кіреді. Есепте тек нақты бұйымды
(тапсырысты) ғана немесе бірнеше бұйымды
(тапсырысты) дайындау үшін қолданылатын
барлық тетіктер мен бөлшектерді
бөліп жазу керек. Бөлшек пен тетіктердің
бірінші түрі бойынша шығын есебі
тапсырыстық тәсілмен ұйымдастырылады;
екіншісі бойынша -нормативті тәсілмен,
өйткені бұл бұйымдар сериялық немесе
жаппай өндіріс тәртібімен шығарылады.
Осылайша, жеке ретпен дайындалатын бұйымдардың
жалпы құны тапсырыс бойынша (дара,
қайталанбайтын тетіктер мен бөлшектер)
ескерілген шығындардан және өзіндік
құны нормаға сай тәсіл бойынша
жаппай сериялық өндіріс тәртібімен
саналатын жалпы тетіктер мен
бөлшектер құнынан құралады. Кәсіпорынның
экономикалық қызметінің кызметкерлері
жеке және ұсақ сериялы өндіріс жағдайында
өндіріс шығыны есебінің нормаға
сай тәсілінің элементтерін мүмкін
болған жердің бәрінде қолдануға
тырысуы тиіс. Тапсырыстар бойынша
шығындарды топтастырады және әрбір
тапсырыстың өзіндік құнын