Автор работы: Пользователь скрыл имя, 07 Октября 2012 в 16:23, курсовая работа
Дебиторлық берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің қандай да бір кәсіпорын алдындағы өткізілген тауар үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы және ағымдағы болып бөлінеді. Бухгалтерлік есепте саудалық және саудалық емес дебиторлық берешекті бөліп көрсетеді.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім. Дебиторлық қарыздар есебі
2.1. Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
2.2 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
2.3 Күмәнді дебиторлық борыштар
2.4 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебі
2.5 Басқадай дебиторлық борыштардың есебі
ІІІ. Қорытынды
ІV. Қолданылған әдебиеттер тізімі
2.3 Күмәнді дебиторлық борыштар
Сатып алушылар мен тапсырыс
беруші заңды және жеке тұлғалардың
төлем қабілеттілігін анықтау жүйесін
қанщалықты арттырғанымен, оларға несиеге
сатылған тауарлар немесе көрсетліге
қызмет үшін уақтылы есеп айырыспай
немесе алынуға тиісті сомалардң
бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің
алынбай қалуы іс-тәжірибеде әрдайым
кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың
алғашқы нысандары болып
Тікелей еспетен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы болып саналмайды. Өйткені ол кірістер мен шығындарды сәйкестілікке келтіре алмайды, яғни күмәнді борыштарды тауарлар жеткізіліп түсірілген немесе қызметтер көрсетліген сәтінде (кезде) емес, оның күдікті деп танылған есептік мезетінде ғана шығындарға жатқызады. Кәсіпорындар мен ұйымдар күмәнді қарыздарға шығындардың есебінен резерв жасай алады. Күмәнді қарыздар бойынша резервтердің есебі 1290 «Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» шотында жүргізіледі. Күмәнді қарыздар бойынша резервтер есеп беретін жылыдң соңында жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы дебиторлық борышқа түгендеу жүргізу нәтижесіне жасалынады. Азаматтық кодекстің 1-бөліміндегі 178-бабына сәйкес борыштың өтелу мерзімінің жалпы уақыты 3 (үш) жыл болып белгіленеді. Үш жыл уақыт аралығында өтелмеген борыш күмәнді қарыздарға жасалған резерв сомасының есебінен есептен шығарылады.
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық борыштар «үмітсіз қарыз» деп танылады. Ал үмітсіз қарыздар сомалары құрылған күмәнді қарыз бойынша резерв есебінен есептен шығарылады. Егер кәсіпорындар мен ұйымдар күдікті қарыз бойынша резерв құрмаса және үмітсіз қарыздың айқындалу жағдайы пайда болса, онда бұл сома кезең шығындарына жатқызылып есептен шығарылады. Сондай-ақ бұл сома қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беруде көрсетілуі тиіс.
Егер сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде есептен шығарылып және ол осы есептен шығарылып және ол осы есеп беретін кезеңде өтелсе, бухгалтерлік есепте келесідей жазу жазылады (есептен шығару осы есеп беру кезеңінде жүргізілсе):
Дт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша резевтер шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
Бұрын есептен шығарылған дебиторлық қарыз сомасы есеп берудің келесі кезеңінде өтелсе, онда ол сома негізгі емес қызметкен түскен табыс есебінде танылады. Бұл жағдайда бухгалтерлік есепте :
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 6010 Негізгі емес қызметтен алынатын басқадай кірістер шоты түрінде жазу жазылады.
«Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» есебі №10 журнал-ордер жүргізіледі. Кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің күдікті деп есептеген борыштары үшін 100000 (жүз мың) теңге көлемінде резерв құрғанда мынадай корреспонденциялар жазылады:
Күдікті қарыздар бойынша құрылған резерв сомасына;
Дт: 7210 Жалпы әкімшілік
шығындар шоты
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты 100000 тг
Дт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар
Артық жасалынған күдікті қарыздар резерв сомалары сторно етіледі. Кәсіпорындар мен ұымдар бұл жағдайда қызыл сиямен жазу арқылы алынып тасталады.
Дт: 7210 Жалпы және әкімшілік
шығындар шоты
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шоты
Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы дебиторлық борыштары сомасынан күдікті қарыз бойынша құрылған резерв сомасы алынып тасталып, қалған айыпма қалдығының соамсы ғана көрсетіледі.
Мысалы: «ҚКК» фирмасының дебиторлық қарызы 200000 (екі жүз мың) теңге, ал күдікті қарыздары бойынша резерв сомасы 50000 (елу мың) теңгені құрайды деп есептейік. Сонда қаржылық есеп беру кезінде күдікті қарыздары бойынша резерв сомасы 50000 (елу мың) теңге кезе шығындары ретінде танылады да, «ҚКК» фирмасының бухгалтерлік балансында дебиторлық қарыз соамсы 50000 (елу мың) теңгеге азайтылып 150000 (бір жүз елу мың) теңгеге (200000-50000) тең болады.
Кез келген кәсіпорындар мен ұйымдары алып қарасақ та олардың барлығы да қай шоттардың төленбейтіндігін алдын ала болжап білу мүмкін емесе. Дегенмен де қаржылық есеп беру кезінде жыл бойы жұмсалған шығындры жабатын сомаларды анықтау қажет. Бұл уақыттағы бағалудың салдарынан елеулі айырмащшылықтардың да пайда болуы ықтимал. Жалпы халықаралық тәжірибеде күмәнді қарыздарды бағалау үшін мынадай екі әдісі қолданылады:
Бұндағы бірінші аталған
әдістің мақсаты күмәнді
Жоғарыда аталған несиеге
сатудан алынатын таза табыстан еспетелегн
пайыз әдісіне тоқталатын болсақ,
бұл әдіс сәйкестік принципіне бағытталған.
Бұнда күмәнді борыштардан
Мысалы: «ҚКК» фирмасының 2004 жылғы көрсеткіштері:
Соңғы үш жылдағы «ҚКК» фирмасының күмәнді қарыздар бойынша шығындары:
Жылдар |
Сатылғантауарларының көлемі |
Күмәнді қарыздар бойынша шығындары |
Пайыздар |
2000 |
900000 |
29700 |
3,3 |
2001 |
930000 |
31500 |
3,38 |
2002 |
950000 |
36100 |
3,8 |
Барлығы |
2780000 |
97300 |
3,5 |
«ҚКК» фирмасының бухгалтері бұл жылдардағы күмәнді қарыздар бойынша пайыз мөлшері орта есеппен 3,5% деп есептейді. Соған сәйкес 2004-жылғы «ҚКК» фирмасының күмәнді қарыздар сомасы былайша есептеледі:
(1000000-50000-10000)*3,5%=
Осы табылған күмәнді қарыздар соамыс бойынша «ҚКК» фирамсының бухгалтерлік есепті жыл соңында (2002 жыл) мынадай жазу жазады:
Дт: 7210 Жалпы және әкімшілік
шығындары
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар
бойынша резерв
Жоғарыдағы сандарды есекере отырып, 2004 жылдың қаржылық есебінде күдікті қарыздар бойынша резерв сомасының 40900 (қырық мың тоғыз жүз) теңгеге тең болатындығын білуімізге болады. Бұндағы 8000 (сегіз мың) теңге өткен жылдардағы алынбаған дебиторлық борыш және 32900 (отыз екі мың тоғыз жүз) теңге есепті жылдағы сатлыған тауарлар бойынша күмәнді қарыдарға жасалынған (болжам бойынша) резерв сомасы.
Негізінен несиеге стаудан
алынатын таза табыстан есептелген пайыз
әдісі бойынша ардайым
Күмәнді қарыздарда бағалу
үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды
өтелу мерзімі бойынша есептеу
әдісі бухгалтерлік баланста таза дебиторлық
қалдықтың қалуына негізделген.
Бұл әдіс бойынша күдікті борыш
пайызын анықтаған уақытта өткен
кезеңдердегі мәліметтер пайдаланылады.
Әдістің негізгі мақсаты болып
күтіп отырған күдікті
Осы атап өткен екінші әдісіміз бойынша мысал келтірейік:
«ҚКК» фирмасының 2004 жылғы 31 желтоқсанға алынуға тиісті шоттарының сомасы (өлшем бірлігі теңге)
Сатып алушылар |
Түсуге тиісті борыш (барлығы) |
Уақтылы түспегені |
Бір тоқсан кешіктірілгені |
Екі тоқсан кешіктірілгені |
Үш тоқсан кешіктілгені |
Төрт тоқсан кешіктірілгені |
«Арал» фирмасы |
350000 |
150000 |
200000 |
|||
«Шалқар» фирмасы |
250000 |
100000 |
150000 | |||
«НҰР» АҚ |
500000 |
300000 |
100000 |
100000 | ||
Барлығы |
1100000 |
300000 |
250000 |
200000 |
100000 |
250000 |
Күмәнді борыш пайызы |
5 |
10 |
20 |
30 |
50 | |
Күмәнді борыш бойынша резерв |
15000 |
25000 |
40000 |
30000 |
125000 |
Жоғарыдағы берілген мысалымызда
«ҚКК» фирмасының алынуға тиісті
шоттарының сомасы қарастырылған. Яғни
кестеде «ҚКК» фирмасының дебиторлы
және олардың қарыз сомалары әрбір
кезеңге бөлініп көрсетліген. Сондай-ақ
бұл жерде фирманың алынуға тиіс
шоттарының кешіктірілген мерзімдеріне
сәйкес күдікті борыш есептеуге
арналған пайыз коэффициенті белгіленген.
Яғни «ҚКК» фирмасы өздерінің
сатқан тауарлары мен көрсеткен
қызметтері үшін уақтылы есеп айырыспаған
заңды немес жеке тұлғалардың
қарыздарының, дер кезінде төленбеген
сомасының 5%, бірінші тоқсанда кешіктірілгендерінің
10%, екінші тоқсанда кешіктірілгендерінің
20%, үшінші тоқсанда кешіктірлгендерінің
30%, төртінші тоқсанда кешіктірілгендердінің
50% мөлшердегі сомаларын күдікті борыштар
деп есептейді. Кестеден «ҚКК» фирмасының
2003 жылдың 31 желтоқсанына болжанған күдікті
қарыздарының мөлшері 235000 (екі жүз
отыз бес мың) теңгеге тең екендігін көруімізге
болады (15000+25000+40000+30000+