Шоттар классификациясының есебі

Бұрындары шығарылған  шығындардың айдың басындағы  қалдығы.  Есепті ай ішінде шығарылған  шығындардың ұлғайту.  Кейінгі айларда шығысқа  шығарылуға жататын  шығындардың айдың аяғындағы  қалдығы

Есепті айға қатысты   шығындарды шығысқа  шығару.

 

    
Қаржылық–нәтижелік есеп шоттар дегеніміз–кәсіпорының қаржылық–шаруашылық қызметінің табыстары есептелінетін есеп шот (бұл VII «Табыстар» бөлімінің есеп шоты). Қаржы нәтижелерінің біріккен есеп шоты «Бөлінбеген табыс (жабылмаған шағын)» есеп шоты болып табылады. 
«Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын)» есеп шотының схемасы 
Дебет                                                                                              Кредит

Есепті кезеңдегі және  негізгі емес қызметтердің  алынған жиынтық   шығындары сомасы.  Төтенші жағдайлардан   және тоқталған  операциялардан, үлестік  бөліністен туған шығындар  сомасы.  Есепті жылдың сальдо–  шығыны.

Есепті кезеңдегі негізгі  және  негізгі емес қызметтерден туған  жиынтық табыс сомасы.  Төтенше жағдайлардан,тоқтатылған       операциялардан, үлестік бөліністен  туған табыс сомасы.  Есепті жылдың сальдо–табысы.

1 – кесте. Есеп шоттарды міндеттері мен құрылымдары бойынша саралау.

1. Шаруашылық активтері  мен олардың көздерін есепке  алу есеп  шоттары:
1. Негізгі есеп шоттар	Материалдық  Материалдық емес  Ақшалай  Есеп айырысу  Міндеттемелер  Жеке меншік капитал
Негізгі есеп шоттар кәсіпорындар мен ұйымдардың  шаруашылық қызметінің негізін құрайтын активтер мен олардың  көздерін есепке алуға арналған.
2. Ретке келтіруші есеп  шоттар		Контрарлық  Толықтырушы
Рентке келтіруші есеп шоттар негізгі есеп шоттардан есепке   алынған активтердің бағасын ретке келтіріп отырады.
3. Баланстан тысқары есеп  шоттар				Баланстан тысқары есеп   шоттарда біркелкі (екі рет)  жазу қолданылмайды. Олар   активті және пассивті деп  бөлмейді
Баланстан тысқары есеп шоттар баланстан тысқарыны көрсетеді.
2. Шаруашылық процестерін  есепке алуға арналған есеп  шоттар:
1. Калькуляциялық есеп  шоттар			Өндірістік есеп шоттар  Есеп шоттар дебеті–шығындары   Көрсету және шынайы өзіндік   құнды есептеп шығару

 

Калькуляциялық есеп шоттар өнімнің немесе орындалған  жұмастар мен қызметтердің құнын анықтауға арналған.
2. Бөлу есеп шоттары		«Болашақ кезеңдер шығындары» есеп шоты  «Болашақ кезеңдер шығындары табысы»  есеп шоты  «Алынған шығындар мен төлемдер резерсі»
3. Қаржылық–нәтижелік есеп  шоттар:
Жеке дара	1. Жекелеген салалардың  қаржы нәтижелерін есепке     алатын қаржылық-нәтижелік есеп шоттар  2. Тұтастай есептің жылдың қаржылық–нәтижелік  есеп шоттары

5.2.3. Баланстан  тысқары есепшоттар.

Баланстан тысқары есеп шоттар дегеніміз–бұл аталмыш шаруашылық субъектісіне жатпайтын, бірақ оның пайдалануындағы немесе уақытша  қарамағындағы активтерді білдіретін, сондай–ақ субъектіге тиісілі, оның шартты бағасында есепке алатын (қатаң  есептегі бланкілер, бағалы қағаздар ж.б.) игіліктер көрсететін есеп шоттар тобы. 
Баланстан тысқары есеп шоттарға: «Жалға алынған негізгі құралдар», «Жауапкершілікті сақтауға қабылданған тауар– мтериалдық игіліктер», «Өңдеуге алынған материалдар», «Делдалдыққа қабылданған тауарлар ж.б.» есеп шотар жатады. 
Баланстан тысқары есеп шоттарда операциялар есебі еселенген жазу принципін сақтамай–ақ, яғни басқа есеп шоттармен корреспонденциясыз жүргізілді.

5.3. Есеп шоттарды  экономикалық белгісі бойынша  саралау.

Мұндай саралау объект есебінде шаруашылық процестеріндегі  атқарар рөлін бейнелейді. Ол есеп шоттар мазмұнын зерттеп білуге, оларды есеп шоттар жоспарын дұрыс орналастыруға  көмектеседі. 
Бухгалтерлік есеп шоттарының бәрін олардың экономикалық мазмұнына қарай негізгі екі топқа бөлшектеген жөн: 
1. Шаруашылық активтері мен процестерінің өндірісті, 
айналуы  мен бөлінуін көрсететін есепшоттар;   

1. Шаруашылық активтері көздерінің (меншікті және жұмылдырылған) есеп шоты

Есепшоттардың қолданылып жүрген бас жоспарының номенклатурасына сәйкес бухгалтерлік есеп шоттарын олардың  экономикалық белгісіне қарай саралау  былайша болады: 
Шаруашылық активтері мен процестерінің есеп шоттары. 
І. Айналыстан сыртқары активтер.

1. Мүлікті – материалдық және материалдық емес активтер:

«Негізгі құралдар», «Негізгі құралдардың тозуы», «Материалдық емес активтер» «Материалдық емес активтердің  тозуы», «Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге инвестиция  және бірлесе бақыланатын заңды тұлғалар». 
ІІ. Ағымдағы активтер.

1. Қысқалы тауар–материалдар қоры. Бөлікшелер есеп шоттары:

 

       20 «Материалдар»; 
21 «Аяқталмаған өндіріс»; 
22 «Тауарлар»; 
ІІІ. Дебиторлық берешек және басқа да активтер. 
Бөлікшелер есеп шоттары:

1. «Сатып алушылар мен заказ берушілер берешегі»;
2. «Күманды борыш бойынша резервтер»;
3. «Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешегі»;
4. «Басқа да дебиторлық берешек»;
5. «Болашақ кезеңдердің шығындары»;
6. «Берілген аванстар»;

IV. Ақша қаражаты. 
Бөлікшелер  есеп шоттары: 
40   «Қаржы инвестициясы»; 
41   «Жолда жүрген аударма ақша»;

1. «Банктердегі арнаулы есеп шоттардағы ақша қаражаты»;
2. «Валюта есеп шотындағы қолма–қол ақша»;
3. «Есеп айырысу есеп шотындағы қолма–қол ақша»;
4. «Кассадағы қолма–қол ақша»;

V. Жеке меншік  капиталы. 
Бөлікшелер есеп шоттары:

1. «Жарғылық капитал»;
2. «Төленбеген капитал»;
3. «Алынған     капитал»;
4. «Қосымша төленген капитал»;
5. «Қосымша төленбеген капитал »;
6. «Резервтегі капитал»;
7. «Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын)»;
8. «Жиынтық табыс (шығын)»;

VІ. Міндеттемелер. 
Бөлікшелер есеп шоттары:

1. «Несиелер»;

62   «Дивидендтер бойынша есеп айырысу»;

1. «Бюджетпен есеп айырысу»;
2. «Кредиторлық берешек»;

66   «Алынған аванстар»;

1. «Өнім тапсырушылармен және мердігерлермен есеп айырысу»;
2. «Басқада кредиторлық берешек»;

VІІ. Табыс. 
Бөлікшелер есеп шоттары: 
70   «Негізгі қызметтен түскен табыс»;

1. «Сатылған тауарлардан қайтарылғандар және саудадағы жеңілдік»;
2. «Негізгі емес қызметтен түскен табыс»;

VІІІ. Шығындар. 
Бөлікшелер есеп шоттары:

1. «Өткізілген тауарлардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны»;
2. «Тауарларды (жұмыс, қызметті) өткізу жөніндегі шығындар»;
3. «Жалпы және әкімшілік шығындар»;
4. «Процент бойынша шығындар»;
5. «Негізгі емес қызмет бойынша шығындар»;
6. «Табыс салығы бойынша шығындар ж.б.»;

ІХ. Өндіріс. 
Бөлікшелер есеп шоттары:

1. «Негізгі өндіріс»;
2. «Жеке меншік өндірістің жартылай дайын өнімдері»;
3. «Қысқалы өндірістер ж.б.»,

Х. Баланстан  тысқары есеп шоттар.

5.4. Бухгалтерлік  есеп шоттарының Бас жоспары.

1997 жылдың 1–қаңтарынан енгізілген  есеп шоттардың Бас жоспарын  Қазақстан Республикасының бухгалтерлік  есеп жөніндегі Ұлттық комиссия 1996 жылғы 18–қарашадағы қаулысымен (ҚР Ұлттық комиссиясының 1997 жылғы  10–қаңтардағы №8 қаулысымен енгізілген  өзгертулер мен толықтыруларды  ескере отырып) бекітілген:

Субъектілердің қаржы–шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебінің есеп шоттар Бас жоспары. 
Есеп шот Шот атауы 
Коды 
1 бөлім. Айналыстан сыртқары активтер. 
10. Матеиралдық емес активтер.

101 Лицензиялық келісімдер 
102 Бағдарламалық (қамсыздық) қамтамасыз ету 
103 Патенттер 
104 Ұйымдастыру шығындары 
105 Гудвил 
11. Материалдық емес активтердің амортизациясы. 
111 Материалдық емес активтердің амортизациясы–  
лицензиялық келісім 
112 Материалдық емес активтердің амортизациясы-  
бағдарламалық қамтамасыз ету 
113 Матреиадлық емес активтердің амортизациясы- 
патенттер 
114 Матреиалдық емес активтердің амортизациясы- 
ұйымдастыру шығындары 
115 Материалдық емес активтердің амортизациясы-гудвал 
116 Материалдық емес активтердің амортизациясы-басқалар 
12. Негізгі құралдар. 
121 Жер 
122 Ғимараттар мен құрылғылар 
123 Машиналар мен құрал–жабдықтар, берілетін қондырғылар 
124 Транспорт құралдары 
125 Басқалар 
126 Аяқталмаған құрылыс 
13 . Ғимараттар мен құрылғылардың тозуы. 
131 Ғимараттар мен құрылғылардың тозуы 
132 Машиналар мен құрал–жабдықтардың,берілетін 
қондырғылардың тозуы 
133 Транспорт құралдарының тозуы 
134 Басқа да тозатындар 
14. Инестиция 
141 Еншілес серіктестікке инвестиция 
142 Тәуелді серіктестіктерге инвестиция 
143 Бірлесе бақыланатын заңды тұлғаларға инвестиция 
144 Басқалар 
2 бөлімі. Қосалық тауар–материалдар қорлары. 
20. Материалдар. 
201 Шикізаттар мен материалдар 
202 Сатып алынатын жартылай дайын бұйымдар және жабдықтаушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер 
203 Отын 
204 Ыдыс және ыдыс материалдары 
205 Қосалқы бөлшектер 
206 Басқа да материалдар 
207 Ұқсатуға берілген материалдар 
208 Құрылыс материалдары және басқалар 
21. Аяқталмаған өндіріс. 
211 Негізгі өндіріс 
212 Жеке меншік өндірістің жартылай дайын өнімдері 
213 Қосалқы өндіріс 
214 Басқалар 
22. Туарлар. 
221 Дайын өнім 
222 Алынған тауарлар 
223 Басқалар 
 
3 бөлім. Дебиторлық берешек және басқа активтер. 
30. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегі. 
301 Алуға арналған счеттар 
302 Алынған векесльдер 
303 Басқалар 
31. Күманді борыштар бойынша резервтер. 
311 Күманды борыштар бойынша резервтер 
32. Еншілес (тәуелді) сетіктестіктердің дебиторлық берешегі. 
321 Еншілес серіктестіктер берешегі 
322 Тәуелді серіктестіктер берешегі  
323 Бірлесе бақыланылатын заңды тұлғалар берешегі 
33. Басқа да дебиторлық берешек. 
331 Қосымша құн салығы қайтарымға 
332 Есептелінген проценттер 
333 Қызметкерлердің және басқа да адамдардың берешегі 
334 Басқалар 
34. Болашақ кезеңдер шығындары. 
341 Қамсыздандыру полисі 
342 Жалдама ақысы 
343 Басқалар 
35. Берілген аванстар. 
351 Қосалқы тауар–материалдар қорын тапсыру үшін берілген аванстар 
352 Орындалмақ жұмыс пен көрсетілген қызмет үшін берілген аванстар  
4 бөлім. Ақша қаражаты. 
40. Қаржы инвестициясы. 
401 Акциялар 
402 Облигациялар 
403 Басқалар 
41. Жолда жүрген аударылған ақша. 
411 Жолда жүрген аударылған ақша 
42. Банктердегі арнаулы есеп шоттардағы ақша қаражаты. 
421 Аккредитивтердегі ақша қаражаты 
422 Чек кітапшаларындағы ақша қаражаты 
423 Банктердегі арнаулы есепшоттардағы қолма – қол ақша 
424 Басқалар 
43. Валюта есеп шоттарындағы қолма–қол ақша. 
431 Ел ішіндегі валюта есеп шотындағы қолма–қол ақша 
432 Шет елдердегі влюта есеп шотындағы қолма–қол ақша  
44. Есеп айырысу есеп шотындағы қолма–қол ақша. 
441 Есеп айырысу есеп шотындағы қолма–қол ақша 
45. Кассадағы қолма–қол ақша. 
451 Ұлттық валюта түріндегі кассадағы қолма–қол ақша 
452 Шетелдер валютасы түріндегі кассадағы қолма–қол ақша 
5 бөлім. Жеке меншік капитал. 
50. Жарғылық капитал. 
501 Жәй акциялар 
502 Артықшылықты акциялар 
503 Үлестер мен пйлар 
51. Төленбеген капитал. 
511 Төленбеген капитал 
52. Алынған капитал. 
521 Алынған капитал 
53. Қосымша төленген капитал. 
531 Қосымша төденген капитал 
54. Қосымша төленбеген капитал. 
541 Негізгі құралдарды қайра бағалаудан түскен қосымша төленбеген  
капитал 
542 Инвестицияны қайра бағалаудан түскен қосымша 
төленбеген капитал 
55. Резервтік капитал. 
551 Заң тағайындаған резервтік капитал 
552 Басқа да резервтік капитал 
56. Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) 
561 Есептік кезеңдегі бөлінбеген табыс ( жабылмаған шығын ) 
562 Бұрынғы жылдардың бөлінбеген кірісі (жабылмаған шығын) 
57. Жиынтық табыс (шығын) 
571 Жиынтық табыс (шығын)  
6 бөлім. Міндеттемелер. 
60 Несиелер. 
601 Банктер несиелері 
602 Банктерден тысқары мекемелер несиелері 
603 Басқалар 
61. Болашақ кезеңдер табысы. 
611 болашақ кезеңдер табысы 
62. Дивидендтер бойынша есеп айырысу. 
621 Жәй акциялар бойынша есеп айырысу 
622 Артықшылықты акциялар бойынша есеп айырысу 
 
63. Бюджет пен есеп айырысу. 
631 Төленетін ағымдағы табыс салығы 
632 Кейінге қалдырылған табыс саласы 
633 Қосымша құн салығы 
634 Басқалар 
64. Еншілес ( тәуелді ) серіктестіктерге кредиторлық берешек. 
641 Еншілес серіктестіктерге берешек 
642 Тәуелді серіктестіктерге ьерешек  
643 Бірлесе бақыланылатын заңды тұлғаларға берешек 
65. Бюджеттен тысқары төлемдер бойынша есеп айырысу. 
651 Мүлік бойынша және басын қамсыздандыру бойынша есеп айырысу 
652 Еңбекке қамту қоры бойынша есеп айырысу 
653 Әлеументтік қамсыздандыру және зейнетақы мен қамтамасыз ету бойынша есеп айырысу 
654 Жол қоры бойынша есеп айырысу 
655 Басқалар 
66. Алынған аванстар. 
661 Тауар–материалдар қорын тапсырмақ үшін алынған аванс 
662 Орындалмақ жұмыс көрсетілмек қызмет үшін алынған аванс 
67. Өнім тапсырушылармен және мердігерлермен есеп айырысу. 
671 Өнім тапсырушылармен және мердігерлермен есеп айырысу.  
68. Басқа да кредиторлық берешек және қосынды. 
681 Қызметшілермен еңдекақы бойынша есеп айырысу 
682 (жауапты) лауазымды адамдарға берешек 
683 Жалдамалылық міндеттемелер 
684 Төлемге қосылатын процент 
685 Қызметкерлердің демалысы бойынша есептелінген берешек 
686 Басқа да есептелінген шығындар 
687 Басқалар 
7 бөлім. Табыстар. 
70. Негізгі қызметтен түскен табыс. 
701 Дайын өнімдерді ( жұмыс, қызмет ) өткізуден түскен табыс 
702 Алынған тауарларды өткізуден түскен табыс 
703 Құрылыс–монтаж, жоболау–іздестіру, геологиялық бақылау, ғылыми–зерттеу және т.б. жұмыстардан түскен табыс 
704 Транспрот ұйымдарының жүктер мен жолаушылар тасу қызметтерінен түскен табыс 
705 Жалға беруден түскен табыс 
706 Байланыс ұйымдарының қызметінен түскен табыс 
707 Қауыпсіздендіру компанияларының қызметінен түскен табыс  
708 Инвестициялық қызметтен түскен табыс 
709 Басқалар 
71. Сатылған тауарлардың қайталануы және саудадағы, сондай - ақ 
бағадағы жеңілдік. 
711 Сатылған тауарлдардың қайтарылуы 
712 Саудадағы жеңілдік 
713 Бағаны түсіру 
72. Негізгі емес қызметтен түскен табыс. 
721 Материалдық емес активтерді өткізуден түскен табыс 
722 Негізгі құралдарды өткізуден түскен табыс 
723 Бағалы қағаздарды өткізуден түскен табыс  
724 Акциялар бойынша дивиденд және процент түріндегі табыс 
725 Курс айырмашылығынан түскен табыс 
726 Атқарушы органдардың субсидиясы 
727 Басқалар 
8 бөлім. Шығындар. 
80. Өткізілген тауарлардың (жұмыс, қызмет) өзіндік құны. 
801 Өткізілген дайын өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны 
802 Стау үшін алынған өткізілген тауарлардың өзіндік құны 
803 Орындалған құрылыс–монтаж, жобалау–іздестіру, геологиялық барлау, ғылыми–зерттеу және т.б. жұмыстардың өзіндік құны 
804 Транспрот ұйымдарының жүктері мен жолаушылар тасу жөніндегі қызметінің өзіндік құны 
805 Жалға алуға (беруге) байланысты қызметтердің өзіндік құны 
806 Байланыс ұйымының көрсеткен қызметтерінің өзіндік құны 
807 Қауіпсіздендіру ұйымдары көрсеткен қызметтерінің өзіндік құны  
808 Басқалар 
81. Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу бойынша шығындар. 
811 Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу бойынша шығындар.  
82. Жалпы және әкімшілік шығындар. 
821 Жалпы және әкімшілік шығындар  
83. Проценттер бойынша шығындар. 
831 Прценттер бойынша шығындар 
84. Ннегізгі емес қызметер бойынша шығындар. 
841 Материалдық емес активтер өткізу бойынша шығындар 
842 Негізгі құралдар өткізу бойынша шығындар 
843 Бағалы қағаздарды өткізу бойынша шығындар 
844 Курс айырмашылығы бойынша шығындар 
845 Басқалар 
85. Табыс салығы бойынша шығындар. 
851 Табыс салығы бойынша шығындар 
86. Төтенші жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан 
болған табыс (шығын) 
861 Табиғи аппаттардан туған орны талмас шығындар 
862 Табиғи аппаттардан туған табыс (шығындар) 
863 Тоқталыған операциялардан туған табыс (шығын) 
864 Басқалар 
87. Басқа да ұйымдарға үлестік қатысудан туған табыс (шығын) 
871 Басқа да ұйымдарға үстемдік қатысудан туған табыс (шығын) 
9 бөлім. Өндірістік есеп есепшоттары 
90. Негізгі өндіріс. 
900 Негізгі өндіріс 
901 Материалдар 
902 Өндіріс жұмысшыларының еңдек ақысы 
903 Еңбек ақыдан ұстап қалып аудару 
904 Қосымша шығындар 
91. Жеке меншіке өндірістің жартылай дайын өнімдері. 
910 Жеке меншік өндірістің жартылай дайын өнімдері 
911 Материалдар 
912 Өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысы 
913 Еңбек ақыдан ұстап қалып аудару 
914 Қосымша шығындар 
92. Қосалқы өндіріс. 
920 Қосалқы өндіріс 
921 Материалдар 
922 Қызметкерлердің еңбек ақысы 
923 Еңбек ақыдан ұстап қалып аудару 
924 Қосымша шығындар 
93. Қосымша шығындар. 
930 Қосымша шығындар 
931 Материалдар 
932 Қызметкерлердің еңбек ақысы 
933 Еңбек ақыдан ұстап қалып аудару 
934 Негізгі құралдарды жөндеу 
935 Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің амортизациясы 
936 Коммуналдық қызметтер 
937 Жол ақы  
938 Басқалар 
94. Әлеументтік сала. 
940 Әлеументтік сала 
941 материалдық 
942 қызметкерлердің еңбек ақысы 
943 Еңбек ақыдан ұстап қалып аудару 
944 Коммуналдық қызметтер 
945 Негізгі құралдарды жөндеу 
946 Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің амортизациясы 
947 Жол ақысы 
948 Басқалар 
95. Өндірістегі брак. 
950 Өндірістегі брак 
951 Материалдық 
952 Қызметкерлердің еңбек ақысы 
953 Қосымша шығындар 
10 бөлім. Баланстан тысқары есепшоттар. 
001 Жолға алынған негізгі құралдар 
002 Жауапкершілікті сақтауға қабылданған тауар- 
материалдық игіліктер 
003 Ұқсатуға қабылданған материалдар  
004 Делдалдыққа қабылданған тауарлар 
005 Құрастыруға қабылданған құрал-жабдықтар 
006 Қатан есептегі бланкілер 
07 Төлем қабілеті жоқ дебиторлық берешегін шығын 
есебіне шығару 
008 Міндеттемелер мен алынған төлемдерді қамтамасыз ету 
009 Міндеттемелер мен берілген төлемдерді қамтамасыз ету  
014 Тұрғын үй қорының тозуы 
015 Сырытқы көріктендіру объектілері мен басқа да сондай 
объектілерінің тозуы.

5.5. Түйін.

Бухгалтерлік есеп шоттарын саралау–бұл оларды көрсететін активтердің (мүлкітің), міндеттемелер мен шаруашылық операцияларының экономикалық мазмұнының біртектілік белгілері бойынша  оларды топтарға біріктіру.  
Есеп шоттарды зкономикалық мазмұны бойынша топтастыру кезенде есеп шотта не есепке алынғаны, яғни нақты есеп шотта есепке алынатын объект белгіленеді. Оларда есеп шоттардың орналасуы мен шаруашылық операцияларының есепке алыну тәртібін есеп шоттарды олардың құрылымы мен міндеттері бойынша саралау көрсетеді. Есепшоттың құрылымын (құрылуын) есеп шот бойынша айналыс (дебет немесе кредит бойынша) сипаттайды. Мысалы, есеп шоттар (міндеттері) қызметтері әртүрлі болған жағдайда (мүлік құрамының немесе оның көздерінің өзгеріу есебі, шығындарды немесе өткізілген өнімдер нәтижелерін есепке алу, табысты немесе шығынды анықтау және т.б.) олардың құрылымы да әртүрлі болады.