Аймакты к экономика

Жоспарлаудағы бағдарламалық-мақсатты әдістің келесі деңгейлерін бөліп  көрсетуге болады:

• Макроэкономикалық (жалпы мемлекеттік) – бағдарламалар, бүкіл ұлттық экономикаға ықпал ететін проблемаларды шешуге бағытталған;
• Салааралық – бағдарламалар бірыңғай, технологиялық тұрғыдан бір-бірімен байланысқан салалар топтарын қамтиды;
• Жалпы салалық – оны жүзеге асыру, халық шаруашылығының нақты салаларын техникалық дамыту үшін принципті маңызға ие бағдарламалар;
• Өңірлік (муниципалды) бағдарламалар – мақсаттары мен ресурстары жекелеген өңірлер шеңберлері мен (муниципалды құрылымдармен) шектеледі;
• Ұйымдар мен кәсіпорындардың деңгейі.

Макроэкономикалық деңгейдегі бағдарламалық-мақсатты әдісті пайдалану, оларға жетудің ұйымдық шаралары мен құралдарының, жолдарының тиімді жолдарын айқындау және ресурстық қамтамасыз ету жағдайында, түпкі қоғамдық қажеттіліктерді  алдын-ала бағалай отырып жоспарлау  құжаттарын әзірлеуді болжайды. Бүкіл  кезеңге әзірленетін, жүзеге асырудың негізгі кезеңдері мен жоспарлы кезеңдерді бөліп көрсете отырып, алдағы қойған мақсаттарға жету үшін қажет бағдарламалар, мақсат пен  оған жету құралдары арасындағы байланыстырушы буын болып қатысады.

Түпкі мақсаттарға жетуді көздейтін әлеуметтік-экономикалық, өндірістік, ғылыми-зерттеу, ұйымдық-шаруашылық сипаттағы бағдарлама, кешенді бағдарлама деп аталады.

Мақсатты кешенді бағдарлама – неғұрлым тиімді жолмен халық  шаруашылығы проблемаларын жүзеге асыруға бағытталған және ресурстар, орындаушылар және жүзеге асыру мерзімдері бойынша байланысқан өндірістік, ғылыми-зерттеу, ұйымдық-шаруашылық, әлеуметтік және өзгеде тапсырмалар мен шаралардың кешені мен мақсатын көрсететін құжат.

Мақсатты кешенді бағдарламалар  мазмұны бойынша келесі түрлерге бөлінеді:

1. Әлеуметтік-экономикалық  бағдарламалар – халықтың әлеуметтік  қорғаушылық проблемаларын шешуге, халықтың өмірінің материалдық  және мәдени деңгейін тұрақтандыруға, еңбек сипатын қайта құруға (жаңартуға), өмір деңгейін жетілдіруге бағытталған.

2. Ғылыми-техникалық бағдарламалар  – ғылым және техникалық проблемаларды  шешуді, халық шаруашылығына ғылым  мен техника жетістіктерін қолдануды  көздейді.

3. Өндірістік-экономикалық  бағдарламалар – өндіріс саласындағы  ірі салааралық проблемаларды  шешуге, оның тиімділігін, сапалық  сипаттамаларын арттыруға, өндірістің, өнімдер (қызмет көрсетулер) мен  технологиялық процестердің жаңа  түрлерін дамытуға бағытталған.

4. Аумақтық бағдарламалар  – елдегі жаңа немесе осыған  дейін қалыптасқан өңірлерді  игеруді немесе кешенді түрде  шаруашылықтарды қайта құруды  көздейді, оның ішіндегі аумақтық-өндірістік  кешендерді құруды және дамытуды  көздейді.

5. Экологиялық бағдарламалар  – табиғат қорғау және табиғат  құру сипатындағы шаралар кешенін  қамтиды.

6. Ұйымдық-шаруашылық бағдарламалары  – шаруашылық жүйелерді басқаруды  жетілдіруге бағытталған.

Бағдарламалық- мақсатты әдістер: өнімдердің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру; зерттеу бөлігін қамтитын маркетинг жоспары, нарықты «жеңіп алу» жоспары; қызмет көрсету нарығын  кеңейту шараларын сипаттаудан  тұратын жоспар; жұмыс жасайтын қуаттарды  оңтайландыру жоспарлары; капитал жұмсау шығындары негізінде кәсіпорынды  дамытудың жоспары сияқты кешенді  міндеттерді жоспарлау кезінде  қолданылады.

Бағдарламалық-мақсатты әдіс мақсатты кешенді бағдарламаларды  әзірлеуді болжайды және макроэкономикалық  проблемаларды, аса маңызды халық  шаруашылығы міндеттерінің жоспарлы шешімдерін негіздеуге арналған.

Оларды шешудің басты  мақсаттарын, міндеттері мен бағдарламаларын  айқындау осындай жоспарларда түбегейлі  рөл атқарады.

«Жалпыдан жекеге» және керісінше  «жекеден жалпыға» жалпы анықтамаларынан  өзге, индукция және дедукция әдістеріне морфологиялық, мазмұнды талдауды жоспарлауды  қолдану кіреді.

Сараптамалық бағалаулар әдістері жоспарлы процестермен әрқашан  да қоса жүреді. Олар басқару қызметкерлерінің тәжірибесіне және біліктілігіне негізделеді. Жеке сараптамалық бағалаулар, ми шабуылының ұжымдық үлгісі (типі), идеялар беру, Дельфи әдісі ажыратылады. Мерзімді қайта қаралып отыруы тиіс, базалық  нормалар негізіндегі жоспарлау, рационалдандыру  мен экономикалық шаруашылық жүргізудің негізі болып саналады. Кәсіпорынның нормативтік базасына материалдық  ресурстар шығыстарының нормалары, еңбек нормалары (тәжірибелік-статистикалық  және техникалық тұрғыдан негізделген), қаржылық нормативтер және т.б. кіреді.

Жоспарлау әдістер:

1) жалпы жоспарлау;

2) егжей-тенжейлі жоспарлау;

3) бірмезгілде жоспарлау;

4) дәйекті жоспарлау;

5) жоспарларды әзірлеу  процесі;

6) келесілер негізінде  жоспарлы тапсырмаларды айқындау:

- ресурстардың болуы;

- болжам нәтижелері;

- кәсіпорынның мақсаттары.

7) аралық мақсаттарды  белгілеу:

- өнімдердің әртүрлі топтарына  қатысты;

8) жеке жоспарлар жасау:

- жүзеге асыру жоспары;

- өндірістік бағдарлама;

- материалдық-техникалық  жабдықтау жоспары;

-қаржылық жоспар;

-баланстық жоспар;

9) жеке жоспарларды байланыстыру  және оңтайландыру;

10) жалпы жоспар жасау;

11) шешім қабылдау;

12) кәсіпорын бөлімінің  барлық бөлімшелері мен қызметкерлеріне  жоспарлы тапсырмаларды беру (жұмыс  нұсқаулығы).

Мақсаттарға қатысты келесілер  жоспарлаудың ерекшелігі болып саналады:

• Америка компанияларында – барлық бөлімшелер салаларының бірігуі және ресурстарды бөлу;
• Ағылшын компанияларында – ресурстарды бөлуге бағдарлану басты болып саналады;

Жапон компанияларында –  жаңалықтар енгізуге және шешімдердің  сапаларын арттыруға бағдарлану басты болып саналады.

3Тақырып. Қоғамның әлеуметтік дамуын стратегиялық жоспарлау

 

3.1. Әлеуметтік саясат  – қоғамның әлеуметтік проблемаларын  реттеу құралы ретінде.

3.2. Халықтың өмір деңгейін  стратегиялық жоспарлау.

3.3. Халықтың өсуін, жұмыс  күшін және жұмыспен қамтуды  стратегиялық жоспарлау.

3.4. Әлеуметтік аядағы  салаларды стратегиялық жоспарлау.

 

 

1.Әлеуметтік саясат  – қоғамның әлеуметтік проблемаларын  реттеу құралы ретінде.

 

Әлеуметтік саясат – олардың  әлеуметтік жағдайын сақтау және өзгерту  бойынша әлеуметтік процестердің, топтардың, әлеуметтік, әлеуметтік-демографиялық, әлеуметтік-кәсіби топтардың, әлеуметтік қауымдастықтардың (қоғамдардың) бүкіл  кешенін реттеу оның мақсаты мен  мазмұны болып саналатын ішкі саясаттың ерекше аспектісі.

Әлеуметтік жағдай – тұтастай алғандағы халықтың өмірлік қызметінің және оның құрамы бөліктерінің негізгі  кешенді сипаттамасы. Әлеуметтік жағдай, қоғамдық жағдайды құрайтын – әлеуметтік жағдайдың нақты өлшемдерінің, оның сандық өмір сүруінің түбегейлі факторлары (себептері) мен қоғамның құрылымдық бөліктерін дамыту жүйесінің әрекет ету нәтижесі ретінде қалыптасады.

Әлеуметтік жағдайдың  параметрлері – нақты, болжалып отырған  немесе бағдарлама жасалып отырған  әлеуметтік жағдайға сенімді және қажетті, жеткілікті дәлдікпен пікір білдіруге  және оның жағдайын (жеткен шебін) кешенді  бағалауға мүмкіндік беретін  жүйенің сандық сипаттамасы (көрсеткіштер мен бағалаулары).

Әлеуметтік саясаттың  субъектілері – нақты түрде дербес, әрі нақты әрекет ететін әлеуметтік топтар мен оларды білдіретін органдар, ұйымдар, институттар, құрылымдар. Осылайша, субъектілер – Бастапқы субъектілер  – әлеуметтік топтар және олардың  мүдделерін білдіретін органдар, ұйымдар  болып бөлінеді.

Мемлекеттік әлеуметтік саясат – бұл белгілі бір нақты  бір тарихи жағдайларға жатқызылған, қажетті ұйымдық және үгіт-насихаттық күштермен, қаржы ресурстарымен  нығайтылған, белгілі бір мақсатты көздейтін, әлеуметтік аядағы мемлекеттің  іс-қимылы.

Әлеуметтік саясат стратегиясы  – оның дамуының аталған нақты-тарихи кезеңіндегі елдің әлеуметтік проблемалар  жүйесінің бас шешімі.

Нарықтық экономика жағдайындағы әлеуметтік саясат ел халқының негізгі  қажеттіліктерін қанағаттандыру және қоғамдағы әлеуметтік әлемді қамтамасыз ету үшін қажетті алғышарттар  жасау мақсатын көздейді және оның әртүрлі топтары, таптары және ұлттары  арасындағы консенсусты қамтамасыз етеді. Осы стратегиялық міндеттерді  тиімді жүзеге асырусыз нарықтық шаруашылықтың  қалыпты жұмыс істеуі, қоғамдағы  әлеуметтік шиеленістерді жою және бәсеңдету мүмкін емес.

Әлеуметтік саясаттың  басымдықтары – әлеуметтік саясаттың  бірінші кезекті міндеттері ретінде  сезінген, неғұрлым маңызды, мәнді, өткір  проблемалар. Басымдықтар аса маңызды  әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-саяси  проблемалардың құрамына, нақты өзара  байланысына және өткірлігіне байланысты айқындалады. Басымдықтардың объективті негіздері, өзінің қозғалысы мен  өзінің идеологиясының перспективалық мақсаттарына сүйене отырып, әлеуметтік саясат басымдықтарының әрбірі өз нұсқасын ұсынатын қоғамдағы күресуші әлеуметтік күштер үшін бір болып саналады.

Әлеуметтік нарықтық шаруашылықтағы мемлекеттің әлеуметтік саясатын қалыптастыру: а) олар иелік ететін капиталға және оның сіңірген еңбегіне сәйкес халықтың кірісінің өсуін қамтамасыз етуі; б) қоғамның барлық мүшелерінің әлеуметтік және экономикалық жауапкершілігін  арттыру жолымен, әлеуметтік масылдықты жоюы; в) халықты әлеуметтік қорғау тетігін жасауы тиіс.

Экономикалық және әлеуметтік саясат арасындағы өзара байланыс келесі екі жағдайда өзінің нақты көрінісін  табады: а) экономикалық саясат, халықтың әл-ауқатының өсу аса маңызды  жағдайы ретінде материалдық  және рухани байлықтар жасау жөніндегі  адамдар қызметін реттеу сияқты өзінің түпкі мақсатына ие; б) әлеуметтік саясат олардың материалдық және рухани байлықтарды пайдалануы бойынша  адамдар арасындағы қатынастарға ықпал  етумен байланысты. Осылайша, бұл бір  саясат үшін қорытынды, ал екінші бір  саясат үшін – бастапқы нүкте болып  саналады.

Мемлекеттің әлеуметтік саясатын әзірлеудің негізгі принциптері:

а) адамның экономикалық еркіндік принципі, кәсіпкерлердің, жалданып еңбек ететін тұлғалардың және олардың  кәсіподақтарының тарифтік дербестікке (әлеуметтік әріптестікке негізделген) құқықтарын тану;

б) нарықтың реттеуші рөліне сену принципі (сұраныс пен ұсыныс, еркін баға белгілеу мен бәсекелестік нарықтағы жағдайды айқындайды);

в) нарықтық күштер ойыны  үшін, ойын ережелерін жасау және сақтау үшін, экономикалық және әлеуметтік өмірдің  ағынан реттеу үшін тиісті жағдайлар  жасау үшін мемлекеттің жауапкершілік  принципі;

г) еңбек қабілеті аздауларға көмектесу үшін, еңбек қабілеті неғұрлым жоғарыларға көбірек жұмыс беру принципі;

д) өндірісті, қоғамдық және мемлекеттік өмірді басқаруға қызметкерлердің  қатысу принципі.

Әлеуметтік процестерді  реттеу (жоспарлау) сол бойынша жүзеге асырылатын, мемлекеттің әлеуметтік саясатының неғұрлым маңызды аспектілері:

а) отбасыларының кірістері  мен жеке тұтынуы аясындағы саясат;

б) қоғамның әл-ауқаты аясындағы  саясат;

в) халықтың жұмыс күші мен  жұмыспен қамтуды ұлғайту аясындағы  саясат;

г) қоғамдағы «әлсіз топтарды»  қолдау жөніндегі саясат;

д) әлеуметтік инфрақұрылымдар  салаларын дамыту жөніндегі саясат.

 

2.Халықтың өмір  деңгейін стратегиялық жоспарлау

 

Қазақстан Республикасының  осы заманғы әлеуметтік жоспарлау  стратегиясы мен тактикасы, 2015 жылға  дейінгі кезеңге арналған әлеуметтік реформалар бағдарламасында көрініс  тапқан.

Онда әлеуметтік жоспарлаудың келесі стратегиялық мақсаттары болып  көрсетілген:

• Адамдардың өмір жағдайы мен материалдық жағдайын сезінетіндей дәрежеде қол жеткізу;
• Халықтың тиімді жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету, жұмыс күшінің сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру;
• Еңбек, халықты әлеуметтік қорғау, білім беру, денсаулықты қорғау, мәдениет, тұрғын үймен қамтамасыз ету саласындағы азаматтардың конституциялық құқығының кепілдігі;
• Отбасын әлеуметт<span clas