Шаруашылық серіктестіктер

  Шаруашылық серіктестіктің құрылтайшылары құрылтай құжаттарында көзделген басқа да міндеттерді атқаруы мүмкін (АК-ның 61-

бабының 2-тармағы).

Серіктестіктерді қайта құру және тарату. Шаруашылық серіктестік оның қатысушыларының шешімімен ерікті түрде қайта құрылуы немесе таратылуы мүмкін. Оларды қайта құру мен таратудың өзге негіздерін Азаматтық Кодекстің Шаруашылық серіктестік туралы жарлық, ЖШС туралы заң және басқа заң құжаттары анықтайды. Мысалы, несие берушілерге жарғылық капиталды азайту туралы хабарламау шаруашылық серіктестіктер үшін осындай негіз болып табылады (АК-ның 59-бабының 4-тармағы).

Шаруашылық серіктестіктер заң құжаттарында белгіленген ретттер  мен тәртіп бойынша қатысушылардың жалпы жиналысының шешімімен шаруашылық серіктестіктің бір түрінен екінші түріне акционерлік қоғамдар немесе өндірістік кооперативтер болып қайта құрылуы мүмкін. Толық серіктестік немесе сенім серіктестігі акционерлік қоғамның, жауапкершілігі шектеулі немесе қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктің қатысушысы болған әрбір толық серіктес толық серіктестіктен немесе сенім серіктестігінен акционерлік қоғамға, жауапкершілігі шектеулі немесе қосымша жауапкершілігі бар серіктестікке көшкен міндеттемелер бойынша екі жыл бойы өзінің барлық мүлкімен субсидиялық жауапты болады. Бұрынғы толық серіктестіктің өзіне тиесілі акцияларды иеліктен шығаруы оны мұндай жауаптылықтан босатпайды (АК-ның 62-бабы).

 

  ________________________

 Басин Ю.Г. Коммер.корпоратив. отношения и юридичес. ответственность.- В кн.:избранные труды пограждан. праву. Предисловие Сулейменов М.К. Ихсанов Е.У. Алматы, 2003, 135-162 беттер                13

3. ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ ЖӘНЕ ҚОСЫМША ЖАУАПКЕРШІЛІГІ БАР СЕРІКТЕСТІК

 

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік шаруашылық серіктестіктердің ең көп таралған нысапны болып табылады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік бірлескен кәсіпорындардың бірі болып саналады. Корпорация дегеніміз-бұл оның қатысушылары осымен бір мезгілде бірлесе және заңдық тең негізде әрекет ететін қатысушылар болып табылатын өзін-өзі ұйымдастырған заңды тұлға.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қызметін Азаматтық Кодекс және Жауапкершілігі шектеулі серіктестік туралы Заң реттейді. Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде бөлісген серіктестік  жауапкершілігі шектеулі, серіктестік (бұдан былай – ЖШС) деп танылады; жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты залалдарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді. Осы ережеден өзгеше жағдайлар АК-да және заң актілерінде көзделуі мүмкін (АК-ның 77-бабының 7-тармағының 1-тармақшасы). Мұнда, әңгіме, негізінен алғанда, серіктестіктің әрекеттері үшін қатысушылардың (құрылтайшыларының) жауапкершілігі жөнінде болып отыр.

«Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің салымдарды толық қоспаған қатысушылары оның міндеттемелері бойынша  әрбір қатысушының салым салмаған бөлігінің құны шегінде жауапты болады».

 ЖШС-ның жоғары  органы жалпы жиналыс болып  табылады. АК-ның 49-бабына сәйкес  бір қатар мәселелерді жалпы  жиналыс қана шеше алады. 

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік қатысушыларының жалпы  жиналысының айрықша құзыретіне мыналар жатады:

- серіктестіктің жарғысын  өзгерту соның ішінде оның  жарғылық капиталы мөлшерін өзгерту; 

- серіктестіктің атқарушы  органың құру және оның өкілеттігін  мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ  жауапкершілігі шектеулі серіктестікті  немесе оның мүлкін сенімгерлік басқаруға беру туралы шешім қабылдау және осындай беру шарттарын белгілеу;

- серіктестіктің қаржылық  есебін бекіту және оның таза  табысын бөлу;

- серіктестіктің қайта  құру немесе тарату туралы  шешім шағару;

-серіктестіктің байқау  кеңесін және тексеру комиссиясын (тексерушісін) сайлау және өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ серіктестік тексеру комиссиясының (тексерушісінің) есептері мен қорытындыларын бекіту;

- ішкі ережелерді оларды  қабылдау рәсімдерін және серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін басқа да құжаттарды бекіту; 

 

 

14

- серіктестіктің өзге  де шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ коммерциялық емес бірлестіктерге  қатысуы туралы шешім шығару;

- жауапкершілігі шектеулі  серіктестік қатысушысынан үлесті  мәжбүрлеп сатып алу туралы шешім шығару.

Серіктестіктің жарғысымен жалпы жиналыстың айрықша құзыретіне басқа мәселелерді шешу деп жатқызуы мүмкін. Серіктестік қатысушыларының  жалпы жиналысының айрықша құзыретіне жатқызылған мәселелерді ол серіктестіктің атқарушы органының шешуіне бере алмайды.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік қатысушысының үлесі  оны толық төлем болғанға дейін  оның төленген бөлігі мөлшерінде ғана болып берілуі мүмкін. Қатысушының (оның бір бөлігін) жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің өзі сатып алған ретте ол не басқа қатысушыларға немесе бірінші жаққа заң құжаттары мен серіктестіктің құрылтай құжаттарында көзделген мерзім мен тәртіп бойынша сатуға не өзінің жарғылық капиталын азайтуға міндетті, осы кезең ішінде түскен таза табысты бөлу, сондай-ақ жоғары органда дауыс беру жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің сатып алған үлесі есептелмей жүргізіледі. Егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында мұндай ауысуға тек серіктестіктің қалған қатысушыларының келісімімен ғана рұқсат етілетіндгі көзделмесе, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталындағы үлес серіктестіктің қатысушысы болған азаматтардың мұрагерлеріне және заңи тұлғалардың құқық мирасқорларына ауысады. Үлестің ауысуына келісім беруден бас тарту серіктестік қатысушының мұрагерлеріне заң құжаттары мен серіктестіктің құрылтай құжаттарында көзделеген тәртіппен жағдайлар бойынша үлестің нақты құнын төлеуге немесе оларға құны сондай заттай мүлік беру міндетіне әкеп соқтырады. Заң актілерінде үлестің заңды тұлғалардың мұрагерлеріне ауысу ерекшіліктері көзделуі мүмкін.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қатысушысы заң актілерінде  немесе құрылтай құжаттарында белгіленген  серіктестік алымдағы өз міндеттерін  бұзған жағдайда серіктестік жалпы  жиналыстың шешіміне сәйкес сот бойынша  осындай қатысушының үлесін серіктестіктің қатысушымен келісімінде белгіленген бағамен мәжбүрлеп сатып алуды талап етуге құқылы. Келісімге қол жетпеген жағдайларды мәжбүрлеп сатып алынатын үлестің бағасын Сот белгілейді (АК-ның 82-бабы).

Қатысушының жеке борыштары пайда болғанда үлесті мәжбүрлеп сату қажеттігі тууы мүмкін. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушының өз борыштарын өтеу үшін мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда несие берушілер борышқор-қатысушының үлесін белгіленген тәртіп бойынша бөліп беруді талап етуі мүмкін.

Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік ҚР-дағы коммерциялық ұйымдардың өте сирек кездесетін ұйымдық құқықтық нысаны болып табылады. Көптеген елдердің заңдары серіктестіктің мұндай нысанын пайдаланбайды. Шын  мәнінде  қосымша жауапкершілігі бар серіктестік дегеніміз болмашы

15

ерекшеліктеріне қарамастан жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің өзі болып табылады. Олардың бәрін  белгілі бір заң реттейді. Егер қарым-қатынастардың мсәнінен өзге мәселе туындамайтын болса, қосымша  жауапкершілігі бар серіктестікке АК-ның ЖШС туралы заңының және ЖШС-ның қызметін реттейтін шаруашылық серіктестіктер туралы жарлықтың ережелері қолданылады.

Қатысушылары серіктестіктің міндеттемелері бойынша өздерініңи жарғылық капиталы салымдарымен жауап  беретін, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда, өздеріне тиесілі мүлікпен оған өздері еселенген мөлшерде енгізген салымдар арқылы жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп танылады. Қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктің фирмалық атауы, сондай-ақ «Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік» немесе «ҚЖС» аббревиатурасы борлуы тиіс. Қатысушылар жауакершілігінің шекті мөлшері жарғыда көзделеді. Қатысушылардың бірі банкрот болған жағдайда оның серіктестік міндеттемелері жөніндегі жауапкершілігі, егер құрылтай құжаттарында жауапкершілікті бөлудің өзгеше тәртібі көзделмесе, қалған қатысушылар арасында олардың салымдарына қарай бөлінеді.    

 

  

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

________________________

Жанайдаров И.У. Проект закона «О товариществах в ограниченной ответствнностью». Предприниматель и права 1997 №27 7-9 бет.

16

                                          ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қорыта айтқанда, Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесіне (салымдарына) бөлінген коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестік деп аталады. Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субъектілер табыс алу мақсатында құрылады. Олар өзіндік қызметін мынадай нысандарда жүзеге асырады. Мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар; шаруашылық қағаздар мен серіктестіктер; өндірістік кооперативтер. Коммерциялық (шаруашылық) есеп-кәсіпорындар мен ұйымдардың шаруашылық қаржы қызметін жүргізудің негізге алынатын қағидаты және басты әдісі.

Коммерцилық есеп қағидаты кәсіпорынға оның қызметі үшін, оның жарғылық капиталын құрайтын қажетті  негізгі және айналым құралдары (капиталы) тұрақты пайдалануға бөліп берілетінін білдіреді. Шаруашылық жүргізудің әдісі ретіндегі коммерциялыуқ есеп қағидаты шығындарды шаруашылық қызметтен алынған табыспен өлшеуді және табыс алуды талап етеді. Шаруашылық серіктестіктесрінің меншік иесі заң актілерінен және жарғылық құжаттарға сәйкес жұмыс істеп жатқан өзінің органдары арқылы өкілеттігңн жүзеге асырады. Шаруашылық серіктестіктің органадары серіктестіктің айқындайтын істеріне өкілеттік шеңберінде жүзеге асып, заңды тұлғаның атынан әрекет етеді. Шаруашылық серіктестіктің өкілеттігі жарғыдғы айтылғандармен шектеліп қалмайды.

Шаруашылық серіктестік  мүлкінің құрамына кіретін объектілер түрлері үшін әр түрлі билік ету  өкілеттігін жүзеге асыру тәртібі  болады. Бұл тәртіп не заңнан, не құқықтық құжаттармен, не құрылтайшылық құжатпен реттеледі.  

Шаруашылық серіктестікке  қатысушылардың:

- құрылтай құжаттарында  белгіленген тәртіппен шаруашылық  серіктестіктің істерін басқаруға  қатысуға;

- шаруашылық серіктестіктің  қызметі туралы ақпарат алуға және құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіппен оның құжаттамаларымен танысуға;

- таза табысты бөлісуге  қатысуға құқығы бар. Құрылтай  құжаттарының бір немесе бірнеше  қатысушыны пайданы бөлісуге  қатысудан шеттетуді көздейтін  ережелері жарамсыз болып табылады; 

- шаруашылық серіктестік  таратылған жағдайда несие берушілермен  есеп айырысқаннан кейін ал  қалған серіктестік мүлкіндегі  өздерінің үлесіне сәйкес мүліктің  бір бөлігін немесе оның құнын  алуға құқығы бар: 

Шаруашылық серіктестікке қатысушылардың заң құжаттарында және құрылтай құжаттарында көзделген басқа да құқықтары болуы мүмкін. 

Шаруашылық серіктестікке  қатысушылар:

- құрылтай құжаттарының  талаптарын сақтауға;

- салымдарды құрылтай  құжаттарында көзделген тәртіп, мөлшер, әдістер және мерзімдер бойынша салып отыруға;

17

- шаруашылық серіктестік  коммерциялық құпия деп жариялаған  мәліметтерді жария етпеуге міндетті.

Шаруашылық серіктестіктің қатысушылары Қазақстан Республикасының  заңнамалық актілерінде және құрылтай құжаттарында көзделген реттерде басқа да міндеттерді атқаруы мүмкін.

Толық серіктестіктің мүлкі  жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары серкітестіктің міндеттемелері бойынша  өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақ  жауапкершілікте болатын серіктестік  толық серіктестік деп аталады.

Сенім серіктестік серіктестіктің міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл  мүлкімен (толық серіктерінен) қосымша  жауап беретін бір немесе одан да көр қатысушылар мен қатар, серіктестіктің (салымшылардың) мүлкіне  өздері салған салымдардың жиынтығынан шектелетін бір немесе одан да көп қатысушылардың да енгізілетін және серіктестіктің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қатыспайтын серіктестік сенім серіктестігі деп танылады.

Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлеске бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады.

Қатысушылары сенім  серіктестік міндеттемелері бойынша  өздерінің жарғылық капиталға салымдарымен жауап беретін, ал бұл сомалар  жеткіліксіз болған жағдайда өздеріне тиесілі мүлікпен оған өздері еселенген мөлшерде енгізген салымдар арқылы жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп танылады.

Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға  акционерлік қоғам болып танылады.

Осы курстық жұмысымда, шаруашылық серіктестіктің қызметін қарастырдым. Шаруашылық серіктестіктің түрлеріне  түсінік бердім. Шаруашылық серіктестікке  қатысушылардың Заңмен белгіленген  құқықтары мен міндеттерін қарастырдым.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

18

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1) Қазақстан Республикасының Конституциясы.- Алматы: Жеті Жарғы, 1998.

2) Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері) – Алматы: ЮРИСТ, 2007. – 296 б.  

3) Ғ. Төлеуғалиев - Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы І том.- Алматы: Жеті Жарғы, 2001