Картамен жұмыс істеу әдістері.doc

Оверлейлік операциялар. Операциялар үш өлшемді зерзаттардың мәліметтік талдау және үлгілеу, рельефтің және мекен-жайлардың сандық үлгілерінен тұрады.

Компьютерлік карталарды және атластарды құрудың ерскше-ліктері - жүйенің кеңістіктік уақыттық сипаттамасы, ксшендік компьютерлік карта арқылы бейнеленуі, голографиялар мен мультипликациялардың болу мүмкіндігі.

ГАЖ арқылы айналаны тану, іске асыру тәсілдері. ГАЖ-ды қазіргі кезде кадастрлық мақсатта, геоурбаникада, халықтардың орналасуында және транспорттық мақсатта, картографиялық і іроекцияларды салу мақсатында да қолданады.

2.3. Картографиялық проекциялардың  трансформациясы 

 

Картографиялық проекцияға келетін болсақ, ол жер шармның қабатаралық жоғарғы бейнесі. Глобустың жоғарғы жағына жүргізілген картографиялық торлардың сипаттамалары басқа сипаттамалар есебінен майысудан сақталып қалады.

Глобуста барлық параллельдер мен меридиандар тік бұрыш арқылы қиылысады. Осы құрылымын сақтап қалған проскцияны конформалы немесе тура бұрышты деп атаймыз. Гіүл жағдайда колемдік зерзаттардың формасы сақталып, бірақ орыннан орынға ауысуында соған тән өтемдері өзгереді. Басқа жағдайда құралу тура көлемде сақтап қалуы мүмкін, бірак бұл жагдайда бұрыштардың меридиан мен параллельдің қиылысуында байқапады. Тік бұрыштар тек кана шектелген зонада ғана сакталады. Көлемдік жекелеген ұялы градустық тордағы проекциялар (равновелики) деп аталады.

Зерзаттардың тура беру конфигурациясы, сондай-ақ ұсақ масш-табты шолу картасында көлемді тура беруі мен маңызды.

Картоі рафиялық проекцияларды көмекші геометриялық жоға-рылығында классификациялап, оны құруда қолдануға болады. Глобусты цилиндрде айқындауға болады. Бұл үшін градустық тор цилиндрдің жоғарғы жағында жобаланады. Цилиндр глобуспен бір сызықта ғана (мысалы экваторда) жанасуы немесе қиылысуы мүмкін.

Өзгеру жағдайында шардың жоғарғы жағындағы, цилиндрдің немесе басқа геометриялық фигуралардың жоғарғысындағы әр түрлі проекциялар алынуы мүмкін. Оны гөмендегі суреттегі цилиндрлік проекциядап көруге болады. Осындай тағы бір картографиялық проекцияларды қолданатын конус болып табылады.

Конус шарға жанасуы немесе онымен қиысуы мүмкін. Бұл фигураның сызығы жанасып немесе бірін-бірі қиуы мүмкін болып, масштаб™ дұрыс сақтап және стандартты параллель болып табылады. Қиылысу сызықтарының азаюы үшін бір конус орнына қиылысқан конус серияларын қолдануға болады. Бұл жағдайда стандартты параллельде дұрыс масштаб берілуі мүмкін.

Қаралған жағдайда цилиндрдің немесе конустың көлемд(гін аударуға болады. Көлемділік шарды қиып өтуі мүмкін. Етер көлемділік бір сызық айналасында үйлессе, мұндай градустық гор азимутальды проекция деп аталады. Онда негізгі масштаб тек кана жанасу мен қиылысу көлемінде және қабатында сақталады

Меркатор проекциясы тік бұрышты болып келеді. Кез келген гура сызық жер қабығының жоғарысында меридиандары бірдей бұрышпен қиылысады, бұл проекцияға тура сызық береді. Оны локсодромия деп атайды. Бұл құрылыс меркагор проекциясы үшін новиғациялық карталарда қолайлы. Өкінішке орай, ареалдарды көрсетуде проекция жиі қате көрсетіледі. Мысалы: халықтардың әлемдік сыйымдылығында, ауыл шаруашылығында және т.б.

Тағы бір қолайлы проекцияның бірі - гномондыц. Ол барлыа үлксн айналым сферасында тура сызықты бейнелейді. Үлкен айніілымның доғасы картада қысқа аралықты сызықта сақталып, мұндай ұсақ масштабты картада екі пункт арасын оңай табуға болады.

Бонның проекциясы меридиандық бағыттағы тартылымды бейнелейді. Етер картографияланған территорияда енінен тартылған болса, бұл ушін тең бұрышты Ламберттің кондыц проекциясы тура келеді. Полигондық проекция тең бұрышты да емес, тең емес, бірақ үлкен емес аландар үшін ол аз ғана қисаяды, тек қана осындай карталардың сериясында АҚШ-тың геология, геодезия және картографиясы, сонымен қатар көп өзгертілмеген халықаралық әлем картасы жасалады .

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Мамандар жасаған ғылыми болжам әлемде жер көлемі жөнінен 9-орын алатын, 2,7 миллион шаршы шақырым аумақты қамтып жатқан мемлекеттің картографиясын дамытуға жыл сайын 1 миллиард теңгедей қаржы бөліну керектігін дәлелдеп берді.

Дамыған АҚШ, Канада секілді елдер өздерінің картографиялық қызметіне ерекше мән беріп, әр бес жыл сайын жаңа ақпараттармен толықтырып, барлық деңгейдегі карталарын жаңартып отырады. 
ҚР «Геодезия және картография туралы» 2002 жылғы 3 шілдедегі (2004, 2005 жылдары өзгерістер енгізілген) заңы бар. Бізге қажеті – осы заңға негізделген «Ұлттық картографияны дамыту» тұжырымдамасы. Елімізде картографтарды бірнеше жоғары оқу орнында дайындайды, олардың ішінде – ҚарМУ, ҚазҰТУ, Атырау мемлекеттік университеті, Қазақ сәулет институты және әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті бар. Мамандар жетіспеушілігі мәселесін шешудің бірден-бір жолы – картография факультетінің ашылуы. Бұл өз кезегінде сапалы, Ұлттық картаны құрастыра алатындай, картографтар даярлауға негіз болады. Қазіргі таңда Қазақстанда топографиялық-геодезиялық және картографиялық өнімдерді әзірлеумен айналысатын 8 кәсіпорын жұмыс істейді. Осы ретте тұжырымдамада Ұлттық картографиялық-геодезиялық қор жанынан Ғарыштық қор құру мәселесі қарастырылуы тиіс. Бұл тарапта әлемде санаулы ғарыш айлақтарының бірін иемденіп, өз «ҚазСат» ғарыштық жер серігін аспан көгіне ұшырған Қазақстанның Ғарыштық қорын құру мәселесі туындайды. Бұл қордың негізгі қызметі – ғарыштан түсірілген суреттер мен ақпараттар арқылы Жер бетінде болып жатқан геологиялық, тектоникалық, географиялық өзгерістерге баға беріп, талдап-сараптап отыру және жаңа деңгейде жасалатын карталардың бетіне тың мәліметтерді енгізу. Осы арқылы отандық карта өнімдерінің сапасы мен саны артып, бәсекеге қабілеті де өсе түспек.

Қазіргі заманғы компьютерлік картографияда виртуалды нактылық жасанды құрылым сияқты қаралады. Оған оны басқару кейбір мәселелерді шешу және анықталған бағдарламалардың мәселелерін қабылдау бірлесіп әсер етеді. Кез келген геобейнелеудің графикті сызба формасында проекциясы, масштабы және генерализациясы бар. Мұнда бейнелеуді жасау үдерісі виртуалды үлгілеу деп аталады. Кейбір кезде синоним түрінде "виртуалды картографиялау" терминін қолданады.

Курстық жұмыста карталармен жұмыс істеу әдістері мен қолдану бағыттары толық қамтылды. Алайда, бұл осы бағыттағы жұмыстардың алғашқысы болғандықтан, алда да жалғасын табады деген ойдамын. Ең басты атап өтетін бағыттар ретінде ғарыштық мүмкіндіктерді пайдалану, Ұлттық Атлас бағытындағы жұмыс, сандық картографияның дамуы.

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Н.Сейітов., «Геология негіздері», Алматы, 2000
2. И.П. Заруцкая., Н.В. Красильникова «Проектирование и составление карт»
3. И.П. Заруцкая., Т.Г. Сваткова «Проектирование и составление карт»
4. Қазақ энциклопедиясы, ІІІ-том, 212-215 б.б.
5. А.Берлянт., «Картографический метод исследования», Мәскеу, 2001
6. Ғаламтор ақпараттары
7. К. Салищев., «Картоведение», М,1998
8. «Егемен Қазақстан», 2007, сәуір
9. А.В. Кошкарев, B.C. Тикунов. Геоинформатика. - M.: 1993, 213 с.
10. Колдоба A.B., Повещенко Ю.А., Самарская E.A., Тишкин В.Ф. Методы математического моделирования окружающей среды.- М.:Наука, 2000.
11. Полищук Ю.М. Информатика и анализ техногенных вөздействий на прир< дную среду.
12. Кошкарев А.В., Тикунов B.C., Трофимов A.M. Теоретические и 
    методические аспекты развития географических информационных систем.  
    География и природные ресурсы, 1991, №1, с.11-16.
13. Солцева О.И., Тикунов B.C. XIX Конгресс международной федерации геодезистов - территориальные информационные системы. - Вести. Моск. ун-та, сер. гсогр., 1991,№5, с. 91-95.
14. Ғарелик И.С. Географические информационные системы и дистанционное зондирование. - Исследование Земли из космоса. Итоги науки и техники. Т'.З, ВИНИТИ АН СССР, М., 1989, с. 3-80.