Мемлекеттик баскару

 

Қазақстан Республикасының  Үкіметі – атқарушы биліктің жоғары алқалық органы.

ҚР Конституциясының 64-бабына сәйкес Үкімет Қазақстан Республикасының  атқарушы билігін жүзеге асыратын атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық жасайды. Кез келген мемлекетте Үкімет атқарушы биліктің жоғары алқалық органы болып табылады.

ҚР Үкіметінің құқықтық мәртебесі ҚР Конституциясының V бөлімінде “Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы” 1995 жылы 18.10 Конституциялық заңда, ҚР 1997 жылы 24.02 және 1999 ж. 06.05, 2007 жылығы Конституциялық заңдарымен енгізілген өзгерутелер және толықтыруларымен бекітілген. Оларда ҚР Үкіметінің заңдарының табиғаты ашылды, оның мемлекеттік билік органдары жүйесіндегі орны айшықталды және оның қызметі сипатталады. Атқарушы биліктің жоғары алқалық органы ретінде Үкімет мемлекеттік басқаруды жүзеге асырады, ол оның өкілеттіктерімен қамтамасыз етіледі.

Үкімет министрліктердің, атқарушы биліктің комитеттері және басқа да орталық органдардың жұмысының негізгі бағыттарын айқындайды және ұйымдастырады.

Атқарушы органдар жүйесін басқара отырып, ҚР Үкіметі  оның жүргізуіне ҚР Конституциясымен, конституциялық заңдармен заңдық күші бар Президент жарлықтарымен жатқызылған мәселелерді өз алдына дербес шешеді. Ол өз құзыреті шеңберінде Конституцияның ,республикалық заңдардың, ҚР Президенті жарлықтарының, ҚР халықаралық шарттарының орындалуын ұйымдастырады. Өзінің барлық қызметінде Үкімет Республика Президенті алдында жауап береді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬҢ  ҮКІМЕТІ

Қазакстан Республикасының  Үкіметі-Қазақстан Республикасының  атқарушы билігін жүзеге асыратын, атқарушы органдардың жүйесін басқаратын және олардың кызметіне басшылық жасайтын орган. Оның құқықтық мәртебесінің негіздері Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген.

Үкіметтің құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызметінің тәртібі  Республика Конституциясына сәйкес «Қазақстан Республикасының Үкіметі  туралы» Қазақстан Республикасының, Конституциялық заңымен белгіленеді.

Үкімет Республика Конституциясының, аталған Конституциялық заңның, Республиканың заңдары мен  өзге де нормативтік актілерінің  негізінде және оларды орындау үшін іс-қимыл жасайды.

Үкіметті Республика Президенті Қазақстан Республикасының Конституциясында көзделген төрттік шен құрады.

Республиканың Премьер-Министрі өзі тағайындалғаннан кейін он күн мерзімде Үкіметтің  құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентіне ұсыныс енгізеді.

Қазакстан Республикасы Үкіметінің құрылымын министрліктер және өзге де орталық атқарушы органдар кұрайды.

Қазақстан Үкіметі  — алқалы орган. Оның құрамына Үкімет мүшелері — Республиканың Премьер-министрі, оның орынбасарлары, Министрлер және Республиканың  өзге де лауазымды адамдары кіреді.

Республика Үкіметінің мүшесі Қазақстан халқына және Президентіне Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Конституциялық занда белгіленген мазмұнда ант береді.

Республиканың Премьер-Министрін Қазақстан Республикасының  Президенті Парламенттің келісімімен  қызметке тағайындайды. Үкіметтің басқа мүшелерін де Президент тағайыңдайды.

Премьер-Министрге  ерекше мәртебе берілген. Ол Республика Президентіне Үкімет құрамына кірмейтін  Министрліктерді, орталық атқарушы органдарда құру, қайта құру және тарату туралы, министр қызметіне тағайындау үшін кандидаттар жөнінде, министрді қызметтен босату туралы ұсыныстар енгізеді; Үкіметтің қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы үшін дербес жауап береді. Үкіметтің негізгі конституциялық өкілеттіктеріне:

1) мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның

қорғаныс қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі баптарын әзірлеу  және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастыру;

• Парламентке  Республикалық бюджетті және оның атқарылуы  туралы есепті ұсыну, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз ету

2) Мәжіліске  заң жобаларын енгізу және  заңдардың орындалуын қамтамасыз  ету;

3) Мемлекеттік  меншікті басқаруды ұйымдастыру;

4) Республиканың  сыртқы саясатын жүргізу жөнінде  шаралар әзірлеу;

6) Министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылык жасау;

7) Республиканың  министрліктері, өзге де орталық,  атқарушы органдары актілерінің  қолданылуын толық не бір бөлігінде  жою немесе тоқтата тұру;

8) Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдар-

дың басшыларын қызметін тағайындап, қызметтен босату;

9) Республикалық  бюджеттің атқарылуын бақылау  жөнін-

дегі есеп комитетінің  төрт мүшесін бес жыл мерзімге қызмет-

кетағайындау;

10) Конституциямен, заңдармен және Президент актілерімен

жүктелген өзге де қызметтерді орындау жатады.

Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Конституцияда  және жоғарыда аталған Үкіметтуралы Конституциялық заңда белгіленген  нысандарда Республика президентінің, аддында жауапты. Ал, Үкімет мүшелері өз құзыретінің шегінде өз бетінше шешім қабылдайды, Премьер-Министрдің алдында өздеріне бағынышты мемлекеттік органдардың жұмысы немесе өздеріне тапсырылған жұмыс аясы үшін дербес жауап береді.

Үкіметтің өз әкілеттіктерін жүзеге асыратын құқықтық нысандарына Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында міндеттікүші бар Үкіметтің қаулылары мен Премьер-Министрдін өкілдері жатады. Бұл қаулылар мен өкілдер Констатуцияға, зандарға, Республика Президентінің актілеріне кайшы кел-меугетиіс деген ұсыныстар енгізеді; Үкіметтін қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және онын жұмысы үшін дербес жауап береді. Үкіметтің негізгі конституциялық өкілеттіктеріне:

5) мемлекеттің  әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабілетінің, қауіпсіздігінің,  қоғамдық тәртіпті қам-

тамасыз етудің негізгі бапттарын әзірлеу және олардың жүзеге

асырылуын ұйымдастыру;

6) Парламентке  республикалық бюджетті және  оның атқа-

рылуы туралы есепті ұсыну, бюджеттің атқарылуын қамтама-

сыз ету;

7) Мәжіліске  заң жобаларын енгізу және заңдардың орын-

далуын қамтамасыз ету;

8) Мемлекетгік  меншікті басқаруды ұйымдастыру;

9) Республиканың  сырткы саясатын жүргізу жөнінде  ша-

ралар әзірлеу;

 

10) министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге  де

орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне

басшылык жасау;

11) Республиканың  министрліктері, өзге де орталық,  атқару-

шы органдары  актілерінің қолданылуын толық  не бір бөлігінде

жою немесе тоқтата  тұру;

12) Үкімет құрамына  кірмейтін орталық атқарушы органдар-

дың басшыларын қызметін тағайындап, қызметтен босату;

13) Республикалық  бюджеттің атқарылуын бақылау  жөнін-

дегі есеп комитетінің  төрт мүшесін бес жыл мерзімге қызмет-

ке тағайындау;

10) Конституциямен, заңдармен және Президент актілерімен

жүктелген өзге де қызметтерді орындау жатады.

Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Конституцияда  және жоғарыда аталған Үкіметтуралы Конституциялық заңда белгіленген  нысандарда Республика Президентінің, аддында жауапты. Ал, Үкімет мүшелері өз құзыретінің шегінде өз бетінше  шешім кабылдайды, Премьер-Министрдің алдында өздеріне бағынышты мемлекеттік органдардың жұмысы немесе өздеріне тапсырылған жұмыс аясы үшін дербес жауап береді.

Үкіметтің өз өкілеттіктерін жүзеге асыратын құқықтық нысандарына  Қазакстан Республикасының бүкіл  аумағында міндеттікүші бар Үкіметтің қаулылары мен Премьер-Министрдің өкілдері жатады. қаулылар мен өкімдер Констатуцияға, зандарға, Республика Президентінің актілеріне кайшы емеугетиіс.

Республика  Үкіметі Президенттің өкілеттік  мерзімін біткенше іс-қимыл жасайды. Бұдан кейін ол жаңадан сайланған және қызметке ресми кіріскен Республика Президентіне Үкімет мүшелері қол қойған жазбаша өтініш беру арқылы өкілеттігін доғарады.

Қазақстан Республикасының  Конституциясында (70-бап) және Казакстан  Республикасының Үкіметі туралы Конститу-циялық Занда Республика Үкіметінің, оның мүшелерінің өкілеттігі мерзімінен бұрын орындарынан түсу себептері мен тәртіптері қаралған.

Егер Үкімет және оның кез келген мүшесі өздеріне жүктелген міндеттерді одан әрі  жүзеге асыру мүмкін емес деп санайтын болса, онда олар Республика Президентіне өз орнынан түсуі туралы мәлімдеуге хақылы.

Конституциада (53-6., 7-тармақ., 61-6., 7-тармақ) көзделген  жағдайларда Парламент Үкіметке сенімсіздік білдіретін болса, Үкімет өзінің орнынан түсуі туралы Республика Президентіне мәлімдейді.

Орнынан түсуді қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселені Республика Президенті он күн мерзімде қарайды. Орнынан түсуді қабылдау Үкіметтің  не оның тиісті мүшесінің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Премьер-Министрдің, орнынан түсуін Президенттің кабылдауы немесе оны қызметінен босатуы бүкіл Үкіметтің өкілеттігі токталғанын білдіреді.

Республиканың Президенті өз бастамасы бойынша  Үкіметтің өкілеттігін тоқтату  туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметтен  босатуға хақылы. Үкімет жүргізіп отырған саясатпен келіспейтін немесе оны жүргізбей отырған Үкімет мүшелері атқарып отырған қызметінен босатылуы тиіс.

Министрліктердің  және өзге де орталык атқарушы органдардың  басшылары болып табылатын Үкімет мүшелері:

1) тиісті мемлекеттік  органдарға басшылықты жүзеге асырады;

2) өз құзыреті  шенінде шешімдер қабылдауға  дербес болады;

3) Республика  Премьер-Министрінің алдында өздеріне  ба-

ғынышты мемлекеттік  органдардың жұмысы үшін дербес жауап  береді;

4) тиісті мемлекеттік  органдардың қарауыңдағы мемлекеттік

басқару саласындағы  істің жайына және заңдар-

дың, Қазақстан  Республикасының Президенті мен  Үкіметі

актілерінің орындалуын қамтамасыз ету үшін жауап береді. Республика Конституциясының 37-бабының 6-тармақшасында көзделген ретте, яғни өз қызметі мәселелері жөнінде министр Парламент палаталарына есеп береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

         Қазіргі кезде осы шақ пен келер щақты жасайтын, еңбектік ұжымды басқаратын, кез келген саланың (экономикалық, социалдық, психологиялық, экологиялық және т.б.) мәселесін шеше алатын әмбебап мамандық – менеджер болып табылатындығын көз жеткізуге болады. Әр нақты жағдайда мәселенің жетістігі менеджердің дербес қасиеттеріне тәуелді.

         Жақында негізгі көңіл кәсіпорындардың  және олардың бөлімшелерінің жетекшілері кәсіпорындар, ұйым өндірісінің дамуына, технологияларды зерттеуге бөлінді.. Бүгін ұжыммен жұмыс істеу мен басқаруға көбірек зер салынады.. Адамдық фактор шешуші бола түсіп жатыр. Зерттеулер бойынша, қызметкерлердің кәсіпорындардағы жұмысының сапасы және жұмыс істеу ниеті жетекшілердің басқару стилімен және олардың ұжымдағы қарым қатынастарға байланысты. Психологтар мен социологтардың пікірінше, басқару стилдерінің ең тиімдісі демократиялық стиль болып табылады. Бірақ кейбір қиын жағдайларда, авторитарлық стиль тиімдірек болып табылады.

          Басқарушы адамдарға рационалды  жүйенің, харизма және жақсы  үлгі көрсету арқылы әсер етіп, ұжымдағы жағымды қарым қатынас  орнатуға қабілетті.  

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

1. Аитов Н.А. Основы социологии. – Алматы, 1997
2. Актуальные проблемы социологии управления//Социс. – 1998. - №2
3. Социология оқулық – Алматы, 2002
4. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері: Оқу құралы. – Алматы: Экономика баспасы, 2007.
5. www.google.ru