Мемлекеттік инвестициялық заңнамалары

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

 

Қазақстанда инвестициялық  саясаттың қалыптасуы

Мемлекеттік инвестициялық заңнамалары

Қазақстан кәсіпорындарындағы инвестициялық ахуалды талдау

Қызылорда облысының инвестициялық саясатын бағалау

Инвестициялық  саясатты дамытудағы мәселелер

Инвестициялық саясатты жетілдіру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақстанның әлеуметтік, өндірістік потенциалын ќалыптастыру, ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету, жалпы алда тұрѓан әлеуметтік-экономикалық жоспарларды іске асыру инвестицияларсыз мүмкін емес. Сондықтан да, қазіргі кезенде инвестициялық процесті қай жағынан болмасын зерттеу, соның ішінде әлеуметтік салдарын талдау - өмірдің  өзі талап етіп отырған заңды ќұбылыс.

Қазақстандағы инвестициялық процестің дамуы алғашқы кезеңде  дүниежүзілік  шаруашылықтың негізгі элементі болып табылатын шетел инвестициялармен тікелей байланысты болды.

Халықаралық капитал ќозғалысының ХХ ғасырдың аяғында қарқындап дамуы дүниежүзілік экономиканың интернационалдандыру процесінің басталуына, халықаралық кәсіпкерлік пен қарыз капиталы кеңістігінің адам айтқысыз кеңеюіне әкелді. Бұл процесс жаңа нарықта шұғыл игеруге кіріскен жеке кәсіпкерлік пен қарыз капиталының Қазақстан сияқты өтпелі-транзиттік экономика елдеріне ұмтылысын күшейтті. Ал , еліміздің қай саласында болмасын жүріп жатқан  оңтайлы өзгерістерді одан әрі дамытуда,  экономикамыздың дамуын тұрақтандырып, әлеуметтік саласын өркендетуге инвестициялардың маңызы зор болатын.

 Әрине, бұндай жағымды процесті біртіндеп, Қазақстанның ішкі мүмкіншіліктерін қоса отырып, дамыта түсу керек. Соңғы кезде  ондай мүмкіндіктер пайда болуда. Дегенмен де ішкі қорлар, қаржылар әлі  жеткіліксіз, сол себепті экономикамызға инвестицияларды тарту маңызды мәселе болып ќала береді. Тек олардың қызметін заңдардың негізінде дұрыс реттеп, халқымыздың әл-аухатын көтерудегі ролін арттыра  беруіміз  ќажет.

Инвестициялар өндірістің экономикалық өсуіне ғана емес, әлеуметтік ортаға да ықпал ететінің ескере отырып,  аймақтың, жергілікті билік пен басқару орындарының инвестициялық қызметті дамытуға байланысты мәселелерді шешудегі  белсенділігін арттыра беру ќажет.

Инвестициялық  бағдарламаларға  сәйкес инвестициялық саясат мынадай жолдармен жүзеге асырылады мемлекеттік инвестицияларды тікелей басқару салық жеңілдіктерін беру демеу   қаражат  бюджеттік несие түрінде қаржылай көмек беру  тиісті несие саясатын, баға белгіленімін амортизациялық  саясат жүргізу  нормалар мен стандарттардың қолданылуына, сондай-ақ,  міндетті түрде сертификаттау ережесінің орындалуына бақылау жасау. Қолайлы инвестициялық  ахуал жасаудың арқасында жаңа технологияларды, озық техника мен ноу-хауды енгізу ішкі рынокты жоғары сапалы тауарлармен және ќызмет көрсетулермен молықтыру отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру  Қазақстан

Республикасының  шикізат базасын ұтымды әрі кешенді пайдалану  менеджмент пен  маркетингтің қазіргі әдістерін енгізу  жаңа жұмыс орындарын ашу  жергілікті кадрларды оқыту жүйесін енгізу, олардың  біліктілік  деңгейін көтеру өндірістің қарқынды дамуын қамтамасыз ету  қоршаған табиғи ортаны жақсарту міндеттері шешіледі.

Инвестицияларды мемлекеттік басқару жүйесіне инвестициялық  белсенділікті қамтамасыз ету кіреді.  Бұл елдің экономикасына отандық  пен шетелдік капиталды тарту үшін әсерлі ынталандыруды ќұруды жорамалдайды. Ынталандыру құрамына келесілер кіру қажет шетел мен отандық  инвесторлар  үшін қолайлы климат жасау жалпы ішкі өнімдегі (ЖІӨ)  мемлекеттік капитал салымдарының үлесін ұлғайту,  соның ішінде, пайдалы  қазба  кен орындарын пайдаға асырудан алынған табысты қайта бөлу есебінен  әрбір инвестициялық  жобаны  әлеуметтік-экономикалық дамудың  мақсаттары мен басымдықтарына сәйкестігін алдын-ала міндетті сарапшылаудан кейін, жарыс негізінде орталықтандырылған капитал салымдарын үлестіру  халықаралық ұйымдармен бірлескен мемлекеттік-коммерциялық қаржыландыру мен қайта қаржыландыру практикасын едәуір кеңейту.

Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде  жүзеге асырылуы ќажет: Жоспарлау; Бағдарламалау; Бюджетті дайындау; Орындау.

 Жоспарлау кезенінде  әлеуметтік-экономикалық дамудың  орта мерзімді бағдарламасы мен  оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ,  әрбір секторға  қатысты  алғанда да жүзеге асырудың  стратегиясын ќұру мәселесі шешіледі.

Бұл  кезеңде  инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды таңдау мен алдын ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл  үшін салалық  министрліктер жобаларды қаржылық-экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі негізінде ұсынылатын жобалардың  сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет,  жуырдағы бірнеше  жылға арналған инвестициялар бойынша  ұсыныстарды дайындауы керек.

Қазақстанға  ең  алдымен, мемлекеттік инвестицияларды  басқарудың  тиісті  институционалдық  жүйесін құру мен жоғарыда аталған  функциялардың  ұйымдық  пен тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет.

Шетел инвестицияларын тартудың тарту арналары мен нысандары бар. Шетел капиталы 3 арна бойынша түседі:

- экспортық несиелер; инвестициялық  және тауарлық;

- дамуға ресми көмек  қаржылық және техникалық;

- инвестициялық тікелей  және портфельдік.

 

 

1.2 Қазақстанда инвестициялық саясаттың қалыптасуы

 

 

Экономикалық жүйенің бір саласы ретіндегі инвестициялық процесс ішкі және сыртқы факторлардың күрделі өзара ықпалдастығы жағдайында жүреді. Өзінің ұзақтығы жөнінен инвестициялық процесс инвестициялық циклдың тууынан бастап, оның тиімділігінің алдын ала аталған көрсеткіштеріне жеткенге дейін созылады.

Инвестициялық қызмет – нәтижесіне көптеген факторлар әсер ететін күрделі, әрі уақыт пен кеңістікте үзіліссіз жүретін процесс. Сол себепті инвестициялық қызметті уақыттылық, функциялық және аумақтық бағыттағы жүйе ретінде қарастыру қажет.

 Қазақстандағы инвестициядық  процестің қазіргі  кездегі даму  бағыттарының ерекшеліктеріне, олардың  әлеуметтік мазмұнына мынандай сипаттама беруге болады:

1.Қазақстан  посткеңестік  кеңістіктегі шетел  капиталын (инвестицияның  барлық  түрлерін) қабылдаушы негізгі  шетел  капиталын (инвестицияның  барлық  түрлерін) қабылдаушы негізгі  мемлекеттердің  біріне жатады. Ол Шығыс Европа  мен ТМД елдерінің ішінде бұл  салада Венгриядан кейін 5-ші орында тұр.

2. Инвестиция тартудан  алдыңғы  қатарда тұруына қарамастан  сарапшылар  Қазақстанға шетел  капиталының  келуі әлі де жеткіліксіз  деп  санайды.

ҚР-ның статистика жөніндегі  Агенттігінің  мәліметтері бойынша  2002 жылы елімізге келген шетел инвестицияларының көлемі 2 млрд. доллардай болып, жалпы инвестиция көлемінің 25%-н құрады. Ал, ұлттық өндірісіміздің капитал сиымдылығы тұрғысынан талдай отырып, халықаралық сарапшылар Қазақстанға жылына 10 млрд. доллардан астам инвестиция көлемі қажет деп есептейді.

Әрине, шетел  инвестициялары қазіргі уақытта  қай елде болмасын экономиканың жанданып өсуіне себеп болып отыр. Олар Қазақстан  экономикасын демонополизациялау процесінде жоғары роль атқарып, еркін бәсекелестікке, өндірісті дамытып, реттеу мен ынталандырудың нарықтық механизмдерінің қалыптасуына әсер етіп және осыған сәйкес жүргізілген шаралардың арқасында терең инфляциядан шығуға мүмкіндік берді.

3.Келесі  бір атап  көрсететін жағдай, Қазақстанды  тікелей  инвестициялау процесіне  негізінен алғанда дамыған шетел резиденттері үлес қосуда.

Мысалы, АҚШ-тың үлесі 36%-дан жоғары, Ұлыбритания - 17             %; Италия -12,8 % . Бұлардан кейін Оңтүстік Корея, Ќытай, Канада, Нидерланды және тағы басқалар. Ал таяу көршілес мемлекеттердің үлесіне тек тікелей инвестициялардың 6 пайызы ғана келеді.

4.Республикаға  тікелей  инвестицияларды тартудың  негізгі  түрі - мұнай-газ салаларында  қалыптасқан  бірлескен кәсіпорындар (БК) мен  негізгілерден бөлініп  шыққан  кәсіпорындар болды. Осыған  орай атап кететін мәселе, ол салық және басқа да төлемдер бойынша мұнай-газ өндіруші компаниялардың үлесі мемлекеттік бюджеттің маңызды бөлігін қамтиды. Соған қоса осы компаниялардан жоспарлардан тыс түсетін табыс салығы, роялти, бонус тағы да басқа түрлеріндегі түсімдер -  ұлттық қорымыздың негізгі бөліктерін құрайды.

Одан  да басқа инвесторлар аймақтардың  мұнайлы-газды аумақтарын барлап, жұмыс  жүргізгендері үшін олардың әлеуметтік-экономикалық салаларына бекітілген келесім-шарт негізінде  жұмсайтын арнайы тәсілдері де бар. Мұндай ірі компаниялар сол аймақтардың тұрғындарына жыл сайын жоспар бойынша қаржылай да көмек көрсетеді.

Инвестициялық процестің даму тенденцияларының ең басты ерекшелігі-оның шикізат өндіруге бағыттылығы. Мысалы, Қазақстанға келген шетел инвестицияларының 65,5 пайызы мұнай-газ секторына жұмсалып, ал өндеуші өнеркәсіптеріне олардың 12,4 пайызы ғана жұмсалған. Сондықтан, экономикамыздың қазіргі жағдайында халықаралық нарықта шикізатқа сұраныстың өсуін дұрыс пайдаланып қалуымыз керек.

Экономикамыздың дамуын тек қана мұнай-газ секторындағы кірістерге тәуелді болмауы үшін ұлттық экономиканың көп векторлығын дамыту қажет. Ол кезегінде бұл саясат әлеуметтік мәселелерді шешуге мүмкіндік беріп, әлеуметтік қолайлы орта қалыптасуына қол жетізеді. Отын-шикізат көздерін өндіру инвесторлар үшін тартымды жағдайда өндеуші өнеркәсіптеріне инвестиция салымдарының тапшы болуы бұл секторлардың пайдалылығы мен тиімділігі арасындағы алшақтықты терендете түседі. Өндеуші кәсіпорындарға инвестициялардың аз жұмсалуы экономиканың құрылымдық жүйесінің деформациялануына әкеліп, оның бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді. Сондықтан да экономикамыздың тұрақты дамуын, бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін шетел инвестицияларымен қатар отандық инвестицияларды жандандырып, өңдеуші секторларымызды дамытып, экспортты ұлғайтып, ел ішіндегі жұмыссыздықты азайтуға, халықтың өмір сүру сапасының жақсаруына мүмкіндік туғызу қажет.

Инвестициялық процестің қазіргі кездегі жағымды  ерекшелігіне соңғы уақыттардағы шетел  инвестицияларының көлемі азайып, отандық ішкі инвестициялардың өсуін жатқызуға болады. 2005-2006 жылдары негізгі капиталға жұмсалған ішкі инвесторлардың үлесі 55 және 56 пайызды құрады. Кен өндіру өнеркәсібінен басқа экономиканың  көптеген салаларында ішкі инвестициялардың көлемі шетелдік салымдардан басым.

Келесі  атап көрсететін бағыт - ол инвестициялық  қызметті қаржыландырудағы мемлекеттің  ролі артып, үлесінің көбеюі. Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғандай, дамыған  елдерден қай жағынан болса да кейін қалуды азайтуда  мемлекеттің  ролі, оның экономиканың маңызды салаларындағы инвестицияларды реттеу қызметтері ерекше жүйелі  болуы қажет. Сонда ғана ел тұрғындарының мүдделері дұрыс ескеріліп, шешіліп отырады. Сонымен, 2003-2015 жылдардағы индустриалды-инновациялық даму стратегиясына орай жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процестің жаңа бағыттары дамыту болып табылады.

Экономиканы тиімді басқару  жүйесіне шет елдердің капиталын саналы тарту  жатады. өтпелі кезеңнің тарихи ерекшеліктерінің бірі - шетел инвестицияларын тарту  мен пайдаланудың оңтайлы жолын табу болып табылады.

Шетел капиталы ақша қаражатының жай массасы  ретінде ғана қажет емес, жаңа әлемдік  ғылыми-техникалық жетістіктер, технологиялар  енетін маңызды арна ретінде қажет. Олар ірі коммерциялық өміршең инвестициялау  негізінде ұлттық шаруашылық субъектілерінің дамыған тауарлық қатынастарға бейімделу дәрежесін арттыруға, олардың өндірісітік қызметін өтімді етуге мүмкіндік туғызады.

Жаңа  қазіргі өндірістік қуаттылықтарды құру үшін Қазақстанға ең алдымен, тікелей  өндіруші капитал импорты қажет, бұл шетел инвестицияларын республикаға тарту бағдарламаларын құруды талап етеді. Бұл процесс барысында инвестициялық жобалардың мақсатқа лайықтылығын көрсететін, белгіле бір қағидаларды жетекшілікке алу қажет.

Бұл қағидалар экономикалық мақсатқа сәйкестілік - ол сол немесе басқа әлеуметтік-экономикалық мәселелерді, инвестиция тапшылығын, ішкі резервтер  мен мүмкіндіктердің шектеулігін, шетел инвесторлары қатысуымен болатын инвестициялық жобалар шарттарының тартымдылығын шешудің тығыз қажеттілігінен туындай отырып анықталады; әлеуметтік - экономикалық тиімділік  кез келген нысанда шетел инвестицияларын тартудың бірден-бір шарты. Бұл қағида шетел компанияларының қатысуымен болатын жобалардың жоғары табыстылығы мен пайдалылығы, қарыз бен несие беру шарттарының тиімділігі, жаңа жұмыс орындарын құру мен тұрғын халықтың жұмысбастылығын арттыруды пайымдайды; экономикалық-экологиялық қауіпсіздік - егемендік қауіпсіздігінің қағидасы республиканың табиғи байлықтарын айқындықпен пайдалануға, қоршаған ортаны ластауға, елден тысқары капиталды заңсыз шығаруға, артта қалған технологиялар мен техниканы қолдануға, отандық тауар өндірушілерді нарықтан бәсекелестікке қарсы тәсілдермен ығыстыруға жол беретін жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік бермеуі тиіс. Бұл қағиданы қолдану ұлттық ресурстардың жекелеген түрлеріне шетел капиталының еркін кіруін шектеу қажет.