Толерантность как результат межкультурной коммуникации

Этнаталерантнасць непарыўна злучана з такім паняткам як міжкультурная камунікацыя. Дыялог ці ўзаемадзеянне існых у вызначанай прасторы і чакай культур і ёсць міжкультурная камунікацыя, калі культурныя кантакты набываюць розныя формы, якія знаходзяць свой выраз у судотыку, узаемаўплыве, сінтэзе, дадатковасці і диалогизме. «Міжкультурнай камунікацыяй завецца адэкватнае паразуменне двух удзельнікаў камунікатыўнага акта, якія належаць да розных нацыянальных культур. Рэч у тым, што нават калі людзі валодаюць адным і тым жа мовай, яны не заўсёды могуць слушна зразумець адзін аднаго, і прычынай часта з'яўляецца менавіта разыходжанне культур».

У апошні час выкананы шэраг  буйных навуковых прац па дадзенай тэматыцы, у якіх даследуюцца ключавыя праблемы навучання міжкультурнай камунікацыі. У навуковых пошуках дадзенага перыяду пераважаюць ідэі паттернирования культурным узорам, авалоданні іншамоўнай культурай, развіцця сацыякультурнай кампетэнцыі як патрэбных фактараў для эфектыўнай міжкультурнай камунікацыі. У прыкладным плане, як правіла, распрацоўваюцца інструкцыі, кодэксы, рэкамендацыі, указанні пра тое, як варта мець зносіны з прадстаўнікамі пэўных культур (рускімі, японцамі, французамі і інш.), выяўляюцца розныя тонкасці мовапаводзін культур носьбітаў замежных моў як патэнцыйных іншамоўных партнёраў па міжкультурнай камунікацыі з тым, каб як мага дакладней пад іх «падбудавацца», «падладзіцца». [10, с. 149-158]

Веды пра речеповеденческих  тактыках камунікавання, прынятых у  культурных традыцыях краін якія вывучаюцца моў, безумоўна, патрэбныя, але не для таго, каб ім пераймаць, а для таго, каб у рэальнай міжкультурнай  камунікацыі адэкватна разумець свайго партнёра па маўленчым узаемадзеянні.

Хацелася б навочна  паказаць ролю лінгвістычных ведаў  у вывучэнні культуры. Заўважней  усяго культурныя адрозненні народаў  па той лексіцы, якая проста не перакладаецца  на іншыя мовы. Прыкладам, такія словы, як «эсквайр», «шылінг», «крыкет» асацыююцца з Англіяй, а «сакура» і «экибана» - з Японіяй. Французскія выразы «ад  куцюр» і «прэ-а-порце» хоць і можна  перавесці як «высокая мода» і  «гатовая сукенка», аднак ва ўсім свеце  іх аддаюць перавагу выкарыстоўваць у першародным выглядзе. Дарэчы, у рускай мове дзель слоў і зваротаў -6-7% (прыкладам, матрошка, самавар, нядзельнік, біць чалом і інш.). Значыць, даволі вялікую частку лексікі студэнт, якая вывучае няродная мова, засвойвае, абапіраючыся толькі на культуру іншага народа, што бывае нялёгка. [6, с. 29-46]

Неаднолькавыя асацыяцыі  могуць узнікаць у розных народаў  у звязку з аднымі і тымі ж выявамі. У рускага чалавека з сонцам злучаны  перадусім дадатныя асацыяцыі, адгэтуль часты ўжытак пяшчотнага слова «сонейка». А ўзбек, які жыве вялікую частку года пад пякучымі праменямі сонца, ніколі яго так не назаве, для  яго ўсё прыгожае і жаданае  злучана з месяцам, што нясе прахалоду  і супакаенне (па матэрыялах Н.Б. Мечковской «Сацыяльная лінгвістыка», М.,1996). У  нас свіння - знак неахайнасці, а  ў карэйцаў - дзелавітасці і багацця. У нас «капелюшом» завуць недарэку, а ў Францыі словам «chapeau» назавуць чалавека ў знак вялікай павагі. [3, с. 218-233]

Фармаванню талерантнай  свядомасці спрыяе і супастаўленне  чыста лінгвістычных рэалій, прыкладам, граматыкі розных моў. У рускай мове слова лёгка злучаць з дапамогай  склонавых канчаткаў. У французскім  і ангельскім іх няма - затое гэту функцыю выконваюць службовыя словы.

Такім чынам, вывучаючы замежная мова, чалавек вучыцца глядзець на свет з іншай, нязвыклай для сябе пункту погляду. Нездарма ёсць прыказка: «Колькі моў ты ведаеш, гэтулькі раз ты чалавек».

Іншымі словамі, грунт  міжкультурнай камунікацыі - гэта талерантнасць, якая ў сучаснай псіхалогіі трактуецца як здольнасць індывіда без пярэчанняў і супраціваў успрыняць адрозныя ад яго ўласных меркаванні, ладу жыцця, характару паводзін, асаблівасці іншых індывідаў.

Трэба прыслухацца да мудрага  закліку прафесара С.Г. Цёр-Минасавай, якім яна завяршае сваю кнігу «Мову і міжкультурная камунікацыя» «Людзі! Будзьце цярплівыя, паважайце «чужыя», не свае культуры, і жыць стане лягчэй і спакайней. Цярплівасць, Памяркоўнасць, Талерантнасць - вось формула міжкультурнай камунікацыі.

Такім чынам, адной з найважных  заданняў сучаснай лiнгвадыдактыкi з'яўляецца даследаванне праблем навучання міжкультурнай камунікацыі ў парадыгме талерантнасці, з улікам роўных праў і адказнасці двух якія ўзаемадзейнічаюць бакоў. [6, с. 82-101]

 

 

Выхаванне талерантнасці  ў студэнтаў

 

Актуальнасць тэмы абумоўлена сацыяльнымі працэсамі сучаснага  этапу развіцця чалавецтва, якія характарызуюцца  супрацьстаяннем інтэграцыйных  і дэзынтэграцыйных тэндэнцый. З  аднаго боку, самага шырокага спектра  культурныя сувязі паміж краінамі перарастаюць у глабальную ўзаемазалежнасць, што  прыводзіць да з'яўлення новых выглядаў камунікацый. З іншай, пад уплывам  узросту нацыянальнай самасвядомасці павялічваецца лік міжэтнічных  і міжканфесійных нязгод, прагрэсуюць  такія з'явы, як сепаратызм, нацыянальны  экстрэмізм, ксенафобіі і інш. Усё  гэта актуалізуе праблему выхавання  талерантнасці асобнага чалавека, здольнага  пераадольваць міжкультурныя канфлікты, што, у сваю чаргу, дазволіць змякчыць дэструктыўныя працэсы ў сусветным  узаемадзеянні.

Перад вышэйшай адукацыяй  пастаўлена заданне па стварэнні  ўмоў для духоўна-маральнага развіцця студэнтаў, для рэалізацыі іх праў на самарэалізацыю ва ўмовах якія пашыраюцца міжкультурных кантактаў. У звязку з гэтым узрастае роля моўнай адукацыі, асноўнай мэтай якога з'яўляецца фармаванне функцыйнай пісьменнасці (валоданне  адным/дзвюма замежнымі мовамі ў  дасканаласці) будучых адмыслоўцаў. Навукоўцы адзначаюць, што замежная мова мае велізарны духоўны патэнцыял, які дазваляе маладому пакаленню  ўступаць у паўнавартаснае міжкультурнае  камунікаванне, як у рэальным, так  і ў віртуальнай прасторы. У  той жа час аналіз праграм навучання  замежным мовам у Вну паказвае, што дадзеныя мэты не заўсёды рэалізуюцца  ў поўнай меры, таму што масавая  практыка выкладання працягвае грунтавацца  на традыцыйным падыходзе, пры якім недастаткова акцэнтуюцца выхаваўчыя заданні. Сучасная сістэма вышэйшай адукацыі павінна стаць не толькі прасторай прафесійнага, але і  духоўна-маральнага развіцця, арыентаванага  на выхаванне талерантнасці будучых  адмыслоўцаў сродкамі міжкультурнай  камунікацыі, стварыць умовы для  фармавання дадзенай якасці як экзістэнцыйнай каштоўнасці. [2, с. 195-203]

Такім чынам, правамерна сцвярджаць, што выхаванне талерантнасці  студэнтаў, фармаванне менталітэту  талерантнасці з'яўляецца найважным  стратэгічным заданнем моўнай адукацыі ў XXI ст.

Праведзены аналіз сацыяльна-педагагічнай сітуацыі дазволіў вылучыць супярэчнасці паміж:

 

• патрэбай грамадства ў духоўна-маральнай талерантнай асобе і рэальнымі ўмовамі сацыяльнага асяроддзя на фоне гуманітарнага крызісу грамадства, якія не заўсёды спрыяюць выхаванню такой асобы;

• патрэбай асобы ў духоўна-маральным развіцці і недастатковым выкарыстаннем сучаснай сістэмай вышэйшай адукацыі духоўнага патэнцыялу навучальнага прадмета «замежная мова» ў выхаванні талерантнасці студэнтаў;

• патрэбай у выхаванні  талерантнасці студэнтаў і недастатковым  выкарыстаннем для дасягнення гэтай  мэты міжкультурнай камунікацыі  ў якасці педагагічнага сродку падчас моўнай адукацыі.

Ступень навуковай распрацаванасці  праблемы. Гісторыка-педагагічны аналіз тэорый і канцэпцый паказаў, што  праблема талерантнасці, сыходзячы  сваімі каранямі ўглыб часоў, знаходзіць новую інтэрпрэтацыю ў сучаснай навуцы, што дазваляе прапанаваць  і абгрунтоўваць больш эфектыўныя сродкі выхавання дадзенай маральнай  якасці. [4, с. 29-38]

Аднак, пры ўсёй безумоўнай значнасці памянёных даследаванняў, праблема выхавання талерантнасці  студэнтаў праз міжкультурную камунікацыю  падчас моўнай адукацыі ў сучаснай айчыннай педагагічнай навуцы пададзена  недастаткова. Практычна не закранаецца  выхаваўчы аспект «замежнай мовы», арыентаванага на развіццё талерантнасці  будучых лінгвістаў, не вызначана  педагагічная ўзаемасувязь міжкультурнай  камунікацыі і талерантнасці  асобы, не даследаваны магчымасці інтэграцыі інфармацыйна-камунікатыўных тэхналогій у працэс выхавання талерантнасці, не распрацавана мадэль выхавання талерантнасці  студэнтаў сродкамі міжкультурнай  камунікацыі ў рамках духоўна  арыентаванай канцэпцыі выхавання (Т.І. Уласава, 1999). Такім чынам, актуальнасць і навуковая неразработанность  пазначылі праблему — якія магчымасці міжкультурнай камунікацыі ў  выхаванні талерантнасці студэнтаў  моўных факультэтаў у рамках духоўна  арыентаванай канцэпцыі выхавання.

 

 

 

 

Заключэнне

Талерантнасць з'яўляецца адным  з ключавых момантаў чалавечага жыцця, існасць якой складаецца ў прызнанні  каштоўнасці іншага як носьбіта іншай  экзістэнцыі, падзеі з ім у яго  абсалютнай інакавасці і яе ўспрыманні з каханнем.

Выхаванне талерантнасці  студэнтаў — гэта мэтанакіраванае  авалоданне асобай маральным імператывам  каштоўнасці Іншага, што актывізуецца за кошт улучэння выкладнікамі замежнай мовы ў навучальнае ўзаемадзеянне  этапу перажывання асобай падзей розных экзістэнцый падчас каштоўнаснага  асэнсавання міжкультурнай камунікацыі, які рэалізуецца ў культуракрэатыўным адукацыйным асяроддзi.

Безумоўна, цяпер, значным заданнем грамадства стала з'яднанне розных індывідаў у агульнае. Але ж для таго каб з'яднацца ўсім разам, нам проста трэба выяўляць павагу да чужых для сябе рэчам, культурам, звычаям, традыцыя. Мы павінны навучыцца ўслухоўвацца ў меркаванне атачальных і прызнаваць свае абмылы.

Усё гэта - ёсць праява талерантнасці. У наш час праблема фармавання талерантнасці варта асабліва востра. [10, с. 46-52]

Асабіста маё меркаванне, што талерантнасць даволі дваісты тэрмін. З аднаго боку гэта памяркоўнасць і павага да іншых нацый і народам, але з іншай такой тэрмін як памяркоўнасць выклікае мноства супярэчнасцяў і сумневаў. Ніводзін чалавек не захоча, каб да яго ставіліся з памяркоўнасцю. Слова «памяркоўнасць» прысутнічае практычна ва ўсіх слоўніках беларускай мовы. Іншыя слоўнікі даюць падобнае тлумачэнне. Але ў адрозненне ад «памяркоўнасці» (трываць — «не супрацівячыся, не жалячыся, пакорліва пераносіць, зносіць штосьці бядотнае, цяжкае, непрыемнае»), талерантнасць — гатовасць прыхільна прызнаваць, прымаць паводзіны, перакананні і пагляды іншых людзей, якія адрозніваюцца ад уласных.

Як мне здаецца, талерантнасць сталі навязваць людзям, гэта стала модна, быць талерантным. Людзі, якія нават паняткі не маюць што гэта такое, не разбіраюцца ў гэтым панятку кажуць пра сябе: «Я талерантны!». Гэта дурное і нелагічна. Не трэба быць занадта паслужлівым да іншых нацый, але і не трэба іх ненавідзець. Трэба штосьці сярэдняе, але да гэтага чалавек павінен дайсці, гэта нейкае самаразвіццё. І ўсё ж чалавек развязвае для сябе сам быць яму талерантным ці няма.

Спiс выкарыстанай лiтаратуры

1. Асмолаў А.Р. «Слова пра талерантнасць – Стагоддзе талерантнасці», 2001.
2. Арлоў А.Б. «Псіхалогія асобы і існасці чалавека», 2002.
3. Арлоў А.Б., Шапіра А.З. «Псіхалогія талерантнасці: праблемы і перспектывы. – Пытанні псіхалогіі», 2006.
4. Барышнiкаў Н.В. «Параметры навучання міжкультурнай камунікацыі ў сярэдняй школе/Замежнай мовы ў школе, 2002.
5. Бахцін М.М. «Эстэтыка словестного творчасці», 1979.
6. Валiтава Р.Р. «Да гісторыі вызначэння талерантнасці» МДУ, 1994.
7. Грышаева, Л. І. «Уводзіны ў тэорыю міжкультурнай камунікацыі», Акадэмія, 2006.
8. Краўчанка, А. І. Культуралогія / А. І. Краўчанка, Э. Ласло. «Дзелавая кніга», 2003.
9. Садохiн, А. П. «Уводзіны ў тэорыю міжкультурнай камунікацыі» Вышэйшая школа, 2005.
10. Цёр-Мiнасава С.Д. «Мова і міжкультурная камунікацыя», Масква,1996.