Мәліметтер қоры туралы жалпы түсініктер

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

1. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ  ТҮСІНІКТЕР..............................5

1.1. Мәліметтер қоры  және ақпараттық жүйелер................................................5

1.2.Мәліметтер қорын  іздеу, сорттау және индексалау; формаларды және есептерді құру.........................................................................................................9 
1.3. Мәліметтер кестесінің индексін сипаттайтын қасиеттері..........................11

2. DELPHI ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ...........................................................15

2.1. Delphi-де қорлармен жұмыс істеу.................................................................15

2.2. Delphi ортасы қолдайтын мәліметтер қорлары.........................................16

2.3.Delphi-дегі МҚБЖ-мен жұмыс істеуге қажетті базалық класстар мен компоненттер.....................................................................................................19

3. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН  ҚҰРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ.......................................21

3.1. Мәліметтер қоры кестелерін құру және басқару......................................21

3.2. Кестені индекстеу.......................................................................................27

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................32

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................34

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Қазіргі кездегі өмір тиімді басқарусыз мүмкін емес. Ақпартты өңдеу жүйесі маңызды категория болып тбылады.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ: Мәліметтер қорын құру. Ол мәліметтерді кесте, форма, сұрату, есеп беруші және макростар көмегі арқылы құрып, мәліметтерді өңдеуде — есеп берушіні пайдалана білу.

Мәліметтер қорымен  жұмыс істеуді үйрену арқылы адамзат  өміріндегі ақпаратты сақтау бойынша  көптеген мәселелерді дұрыс, тез  әрі тиімді шешуге мүмкіндік алады. Ол ірі корпорация, техникалық завод, жеңіл өндірісінің фабрикасы, сауда орталықтары немесе кішігірім үй кітапханасы болсын мәліметтерді есепке алуға, оларды өңдеуге, сақтауға, қосуға, жоюға бағытталған әрекеттерге сұраныс міндетті түрде пайда болады.

Осы тақырыпқа мәліметтер қорымен байланысқан қосымшаны жазбас бұрын ең алдымен осы тапсырманы шешуге арналған тілдерді қарастырып, олардың ішінен ең тиімдісін таңдаған жөн болар еді, сондай-ақ жалпы мәліметтер қорларының не екенін, олардың мәні мен мағынасы неде деген сұрақтарға жауап беру қажет.

Мәліметтер қоры мәліметтердің  өзара байланысты жиынтығы. Оны ұйымдастырудың ережесі мәліметтерді сипаттаудың, сақтаудың және амалды әрекет жасаудың жалпы принципіне негізделген. Мәліметтерді өңдеу техно-логиясы бойынша –  мәліметтер қоры – орталықтандырылған және үлестірілген мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Орталықтандырылған мәліметтер қоры бір есептеуіш жадында сақталады. Егер бұл есептеуіш жүйе компьютер желісінің құраушысы болса, онда мұндай қорға үлестірілген қатынас құруға мүмкіндік болады.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МАҚСАТЫ: Мәліметтер қоры, мәліметтер қорын индекстеу әдісі.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МІНДЕТТЕРІ:

Әрбір объект дербес атына ие және әрқайсысы өз терезесінде, екі режімде – оперативті және Конструктор - жұмыс істейді. Кесте жолдардан және бағандардан тұрады, әрбір жол – жазба, яғни бір объект туралы мәліметтердің толық жиынтығы, ал әрбір баған - өріс, яғни кестенің нақты мәліметті беретін құрылымданған элементі, бір атрибут.

Өріс өзінің атымен және онда орналасатын мәліметтің типімен анықталады. MS Access қолданылатын мәліметтер типтері Windows жүйесіндегі стандартты типтер. MS Access-пен жұмыс МҚ файлын құрудан басталады, МҚ файлы MS Access-тің негізгі өңдеу объектісі.

 

 

 

 

 

 

1. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІКТЕР

 

           1.1.Мәліметтер қоры  және ақпараттық жүйелер

 

 

 Көптеген мәселелерді шешуде ақпаратты  өңдеу негізгі мәселе болып табылады. Оны жеңіл өңдеу үшін ақпараттық жүйелер қолданылады. Автоматтандырылған ақпараттық жүйе деп есептеуіш машиналар қолданылатын жүйені айтады. Көп жүйелер осы түрде болады.

Ақпараттық жүйеге ақпаратты өңдеуші жүйелердің барлығы қатнасады. Қолдануына байланысты ақпараттық жүйелерді бөліп көрсетуге болады, олар өндірісте, білім беруде, денсаулық сақтауда, әскери істе, саудада және тағы басқа орталарда қолданылады.

Қазіргі кездегі ДҚБЖ реляциондық және объективті–бағытталған болып табылады.   Кез келген кәсіпорын немесе ұжым Мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) — бұл олардың көмегімен мәліметтер қорын жасауға, оларды ақпараттармен толықтыруға және жұмыс істеуге болатын бағдарламалар жиынтығы.

Мәліметтер қорын басқару  жүйелерінің бірнеше ондаған  түрлері бар, олардың көпшілігі  шындығына келгенде басқару жүйелері емес, арнайы дайындалған бағдарламалау  тілдері болып табылады, олардың  көмегімен осы тілді меңгерген әрбір адам қолданушыға ыңғайлы құрылымдағы, кез келген мәліметтер қорын жасап алуына, және оларға қажетті басқару элементтерін енгізуіне болады.

Мұндай тілдерге Oracle, Clipper, Paradox, FoxPro және басқалар жатады. Алайда, мұндай мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін, қолданушылардың ауқымды бөлігі пайдалана алатындай, шынайы, тіптен кәсіби бағдарламалау дағдылары қажет.

Мәліметтер қорына төмендегідей талаптар қойылады:

мәліметтер қорының  мазмұнын көшіруді болдырмау немесе азайту;

пайдаланушы топтардың құқықтары мен талаптарына сәйкес,

мәліметтер қорының  жекелеген ақпараттық элементтерге енуін жеделдетуді қамтамасыз ету;

үнемі өсіп отыратын талаптарды қанағаттандыру үшін мәліметтер

қорының кеңейтілу мүмкіншіліктерін қамтамасыз ету;

тек қана дұрыс, алдын ала тексерілген ақпараттарды пайдалануды

қамтамасыз етуге мүмкіндік  беретін, мәліметтер қорының тұтастығын сақтау;

мәліметтер қорының, тұтынушылардың жекелеген категорияларының

жұмыс сітеуіне қажетті, белгілі бір ақпараттық элементтерге енуіне ғана рұқсат ;

қорға енуді, мәліметтер қорына ақпараттар қосу мен түзетуді тек қана

авторлық құқығы бар  тұтынушылардың орындауы;

мәліметтер қорын пайдаланушылардың  талабына сәйкес, мәліметтер

элементтерін, түзету, бейнелеу және есептеу құрылғыларын құрудың қарапайымдылығын қамтамасыз ету;  

Әдебиеттерде мынаны, мысалға, FoxPro – бұл бағдарламалау тілі, деген  тұжырымды да, әрі бұл мәліметтер қорын басқарушы жүйе деген тұжырымды  да кездестіруге болады. Мыныны, соңғы  жағдайда МҚБЖ туралы әңгіменің, оның FoxPro тілін пайдалану арқылы жасалғандығы жайында екендігін түсіну қажет. 

Бағдарламалаудың қажеттілігі  шағын бизнеске мәліметтер қорын  кеңінен енгізуді әрқашанда қолдады. Ірі кәсіпорындар “өздеріне ыңғайлы” арнайы жүйелерді бағдарламалауға  тапсырыс бере алды. Шағын кәсіпорындардың бұл тапсырмаларды орындау былай тұрсын, оларды дұрыс пайдалануға да шамасы келмеді.   

Бұл бағдарламаның ертеректегі  нұсқаларының нөмірлері MS Access 2.0, MS Access 95 и MS Access 97. Соңғы нұсқасы — MS Access 2007 Office 2007 пакетінің құрамына енеді. Алдағы уақытта біз, әртүрлі нұсқалардың жалпы қасиеттеріне сүйене отырып, MS Access 2007 бағдарламасы туралы сөз етеміз.  

Сонымен қатар MS Access 2007-мен жұмыс  істеу бағдарламалау мүмкіншілігін  жоққа шығармайды. Қажет болған жағдайда жүйені өз күшімізбен дамытуға және өзгертуге болады. Бұл үшін Visual Basic тілінде бағдарламалаудың негізін білу қажет. 

Деректер үрдісінің негізгі  үш түрі бар – реляциондық, иерархиялық  және желілік.  

Реляциондық үрдіс.  «Реляциондық» термині (латын тілінен relatio – қатынас) бұндай деректерді сақтайтын үрдістің ең алдымен өзінің құраушы бөліктерінің өзара қатынасына құрылатынын көрсетеді. Ең қарапайым жағдайда ол екі өлшемді массивті және екі өлшемді кестені білдіреді, ал күрделі ақпараттық үдістерді құру кезінде өзара байланысқан кестелердің жиынтығын құрайды. Бұндай кестенің әрбір жолын жазба, ал бағанын өріс дейміз. Деректердің реляциондық үрдісі келесі қасиеттерге ие болады:

         кестенің әрбір элементі – деректердің бір элементі;

кестеде барлық өрістер дара болып табылады, яғни бір түрге ие болады;

кестеде бірдей жазбалар болмайды;

әрбір өріс бірегей атқа ие болады;

кестедегі жазбалардың  тәртібі еркін бола алады, және деректер түрінің 

өрістер санымен сипатталады;

Иерархиялық үрдіс. Деректер қорының иерархиялық үрдісі олрдың жалпыдан дараға тәуелді болып орналастырылған және төңкерілген ағаштар (графтар) түзетін элементтер жиынтығын болып тбылады.

Берілген үрдіс байланыстр, түйіндер, деңгейлер сияқты праметрлермен  сипатталады.

Үрдістің қағидсы мынандай, неғұрлым төменгі деңгейдегі бірнеше түйіндердің неғұрлым жоғрғы деңгейдегі бір түйінмен байлнысудың көмегімен біріктіріледі.

Түйін деп иерархияның  берілген деңгейінде орналасқан элементтің ақпараттық үрдісі. Иерархиялық үрдіс деректерінің қасиеттері келесідей:

 Төменгі деңгейдегі  бірнеше түйін жоғары деңгейдегі  тек бір ғана түйінмен байланысты.

 Иерархиялық ағаш  басқа ешқандай бастауға тәуелсіз  емес бір ғана бастауға (түбірге)  ие болады.

 Әрбір түйіннің  өз аты (идентификаторы) болады.

 Түпкі жазбадан неғұрлым дара деректер жазбасына бағытталған тек бір ғана жол бар.  

Желілік үрдіс. Деректер қорының бұл үрдісі иерархиялыққа ұқсас. Оның негізгі құраушылары (түйін, деңгей, байланыс) да сол, дегенмен олардың ара қатынасы түбегейлі басқа. Желілік үрдісте әр түрлі деңгейдегі элементтердің арасында еркін байланыс қолға алынған. Құрудың барлық кезеңдерін және Microsoft Access ДҚБЖ мысалында деректер қорымен жұмыс істеу қағидалрын қарастырайық.  

Программалау қажеттілігі шағын  бизнесте әрқашан деректер қорын кеңінен енгізуді ұстанды. Ірі мекемелер арнайы жүйелерді программалауға өз қалауынша тапсырыс жасай алды. Кіші мекемелер көбінесе бұндай есептерді шешпес бұрын оны дұрыс құрастыра да алмады.  

Бұл программаның бұрынғы версиялары Access 2.0, Access 95 және Access 97 сияқты нөмірлерге ие болды. MS Access 2007 атты cоңғы версиясы 2007 жылғы Office пакетінің құрмына жатады.

Ары қарай біз әртүрлі  версиядағы жалпы қасиеттерді ескере отырып 2007 жылғы MS Access программасы туралы айтамыз. 

Сонымен қатар 2007 жылғы MS Access программалаудың мүмкіндіктерін жоққа шығармайды. Жүйені қалауымызша өз күшімізбен баптауымызға және дамытуымызға болады. Ол үшін Visual Basic тілінде программалудың негіздерін игеруіміз керек.             

 

 

         1.2.Мәліметтер қорын іздеу, сорттау және индексалау; формаларды және есептерді құру 

Экономикада, кәсіпорындарды басқаруда қажетті ақпаратты  бір рет енгізуге уақыт аз кетеді. Кез келген ақпарат бір рет жинақталып, басқа ақпараттық жүйелерге де таралуы, қолданылуы керек. Мәліметтер қорын қолданудың тағы бір артықшылығы мәліметтердің актуальды болуы, яғни - уақыттың жылжуына байланысты мәліметтердің жаңарып отыруы.

Кестені қарапайым екі  өлшемді кесте ретінде қарауға  болады. Кестенің аты болады, ол- идентификатор, сол арқылы онымен байланыс орнатамыз. Бағандар әр-түрлі мінездемелерге сәйкес келеді және әрбір алаң сақталатын мәннің типімен және атымен сипатталады.

Алаң аты - ол идентификатор және ол әр түрлі программаларда манипуляция жасау үшін қолданылады. Мұның аты латын әріптерімен жазылады да, алаң типі алаңда сақталатын мәннің типімен сәйкес келеді және ол әріптер, сандар, булевті мәндер, үлкен тексттер, суреттер т.б болуы мүмкін.

Кестенің әрбір жолы бір объектіге сәйкес келеді және оны біз жазба деп айтамыз. Кестені құрғанда ақпарат қарама-қайшылыққа ұшырамас үшін кілт алаңын кіргіземіз, ол алаңның уникальдылығын қамтамасыз етеді. Алаң мәндерін қолданушы енгізеді, ол мәліметтер қорында сақталады және мұндай алаңдардан басқа есептеуші алаңдарды да енгізуге болады.

 Мұндай алаңдарға қолданушы мән енгізе алмайды, ал оның мәні басқа алаңдардың көмегімен есептеледі.

Қолданушы кестемен жұмыс  істегенде көрсеткіш жазба бойымен  сырғып отырған секілді әсер береді. Әрбір уақыт кезінде бір жазбамен жұмыс істеледі. Жазбалар белгілі бір ретпен орналасуы да мүмкін, реттеу үшін индекс түсінігі енеді.

Индекс қолданушыға  қандай ретпен орналасу керектігін көрсетеді. Ол қолданушы мен кесте арасындағы делдал ретінде болады. Көрсеткіш индекспен сырғып отырады, ал индекс белгілі бір жазбаны көрсетеді. Қолданушы үшін кесте реттелген болып көрінеді, сонымен қатар ол индексті өзгерту арқылы қарап отырған жазбалардың ретін өзгертуге болады, мұнан индекстер өзгереді, яғни жазбаларға сілтеме реті өзгереді.

Индекстер 1-ші ретті немесе 2-ші ретті болуы мүмкін. Мысалы, 1-ші ретті индекстерге мәліметтер қорының кілт ретінде құрылған алаң болуы мүмкін, ал 2-ші ретті кілттер басқа алаңдардан құруға болады, я болмаса онымен артынан жұмыс істеу барысында құрып алуға болады.