Мәліметтер қоры туралы жалпы түсініктер

Қолданушлардың жұмыстарын синхронизациялау қажет. Ол

қолданушы жұмыс істеп жатқан жазбаларға басқа қолданушылар үшін уақытша тыйым салуға негізделуі қажет. Осылайша, бір жазбаға бірнеше компьютерден бір уақытта қол жеткізу мүмкін емес болады;

Мәліметтерді алуға  бақылау жасауды ұйымдастыру, қолданушыны 

идентификациялау және мәліметтердің бүтіндігін қолдаумен бірқатар қиындықтар бар.

Келтірілген кемшіліктер  клиент-серверлі мәліметтер қорында  жоқ.

Клиент-сервер мәліметтер қоры – кестелер желінің серверінде орналасқан, ал осы кестелермен жұмыс  істеуге арналған қосымшалар серверге қосылған қолданушлардың компьютерлерінде (клиент) орналасқан мәліметтер қоры.

Клиент-сервер мәліметтер қоры сұраулар көмегімен SQL (Structured Query Language) тілінде жұмыс істейді. SQL-сұраулар серверде орналасқан мәлметтер қоры кестелерімен жасалатын кез келген операциялары үшін орындалады.

Мәліметтер қоры клиент-сервер қосымшаларында бүкіл ақпараттық жүйе екі түрлі бөлікке бөлінеді:

• Мәліметтер қоры клиенті;
• Мәліметтер қоры сервері;

Мәліметтер қоры клиенті  – сұрауларды қалыптастыру және серверге беруді, сондай-ақ алынған нәтижелерді көрсетуді қамтамасыз ететін қолданушының қосымшасы.

Мәліметтер қоры сервері  – қашықтықтағы мәліметтер қоры басқаратын және клиенттердің сұрауларының орындалуы  мен оның нәтижелерін беруді қамтамасыз ететін арнайы бағдарлама.

Клиент-сервер мәліметтер қоры жұмыс істейтін қосымшалар екі ярусты немесе көп ярусты қосымшалар (two-tiered and multi-tiered applications) деп аталады.

Осындай архитектураның келесі артықшылықтарын ажыратуға  болады:

• Бүкіл мәлімет қоры емес, тек қажетті ақпаратты жіберу. Бұл желінің

трафигін төмендетеді.

• Мәліметтермен жасалатын жұмыстың бір бағдарламамен, яғни

мәліметтер қоры серверімен орындалатынына байланысты мәліметтердің  қауіпсіздігін және қолданушылардың  жеке топтары үшін ақпаратты алу  құқығын орнату мүмкіншілігін қамтамасыз ету.

• Мәліметтерді өңдеу мен оларды алу жолын қамтамасыз ету үшін

қажетті кодты қысқарту есебінен клиенттік қосымшалардың  қарапайымдалуы.

Сервер мен мәліметтер қорының өзін жүргізу үшін арнайы маман қажет. Оны мәліметтер қорының администраторы деп атайды.

Delphi мәліметтер қорларымен  жұмыс істеудің күшті құралы болып

табылады.

3. Delphi-дегі МҚБЖ-мен жұмыс істеуге қажетті базалық класстар мен компоненттер

 

 TTable (кесте) классы.TDataSet (мәліметтің абстрактілі жиыны) базалық класына мәліметтер жиындарымен жұмыс істеген кезде BDE-нің функционалдылығын жүзеге асыратын TBDEDataSet классы негізделген. Оның ұрпағы  - TDBDataSet классы – мәлімет қорымен байланыс үшін жауап береді. Оның негізінде бағандар мен жолдарға ұйымдастырылған кестелер түріндегі реляциялық ақпаратпен жұмыс істей алатын компоненттер жасалған. Атап айтқанда, маңызды компоненттердің бірі TТable TDBDataSet классының ұрпағы болып табылады.

TField (жазба өрісі) класы.

Берілген класс бағдарламада виртуалды келтірілген нақты жазба өрісін сипаттайды, яғни ол физикалық жазба үшін қабық ретінде болады және оны жобалаушыға қажетті касиеттері мен тәсілдер жиынтығымен толықтырады. Физикалық (реалды бар) өрісті сипаттайтын TFiеldDef класына қарағанда TField класының негізінде  псевдоөрістер құрылады: есептегуе жататын өрістер, сәкес келу өрістері және тағы басқалар.

TField типі бағдарламада  шынайы жоқ. Оның орнына, жазба  өрісінің нақты типтеріне сәйкес  келетін (мысалы, TDataField датаны сақтайтын  өріс үшін, TGraphicField графикалық бейне сақтатйын өріс үшін т.с.с.) оның көптеген ұрпақтары қолданылады. Сонымен қатар қасиеттердің көбісі осы ата-ана класында сипатталған.

TFieldDef (жазба өрісін  сипаттау) классы.

TFieldDef класы мәлімет  қоры кестесінің физикалық өрісін  сипаттауға қолданылады. Мәліметтер модуліне жаңа кесте қосылғанда, ол үшін барлық өрістірдің сипатталуы қалыптастырылады. Келешекте, мысалы, мәлімет модулін көру терезесінен Fields жолының контекстік менюсінен NewField (оріс құру)пунктін таңдау арқылы виртуалды өрістердің де сипатталуын қалыптастыруға болады. Одан кейін бағдарламада TFieldDef класымен мәлімет көзімен байланыс блогында TFiеldDef класының өрістерін TField класының өрістеріне автоматты түрде айырбасталатындықтан жұмыс істеу мүмкін емес болып қалады.

Класс TNamedItem (мәлімет қоры элементтерін анықтаудың базалық классы) және TСollectionItem (коллекция элементі) кластардың қасиеттер мен әдістерін мұрағаттанады.

TData Source (мәліметтер көзі) компоненті.

Арналуы. Компонент кестелер мен басқа да физикалық мәліметтер жиынтықтары және формадағы басқару элементтері арасындағы байланысты қамтамасыз етеді.

3. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН ҚҰРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ

 

3.1. Мәліметтер қоры кестелерін құру және басқару

 

Қолданылатын мәліметтер қоры бір немесе бірнеше кестелерден тұрады.  Келесі қадамда белгілі бір мәліметтер қорын басқару жүйесімен (ДББЖ) мәліметтер қорының архитектурасын таңдау керек. Ол үшін көбіне локальды ДББЖ алынады (Мысалы: Paradox7). Мәліметтер қорын жеке қапшықта (каталогта) сақтау керек. Қапшық атауын «Alias» деп аталатын бүркеншік атаумен беруге де болады. Алиас қапшық орналасқан жолдың жазылуын, ізделу уақытын қысқартады.

Мысалы: vkgu каталогын оның ішінде  Primer алиасын құру керек болсын.

1. Жоғарғы мәзірдің TOOLS – DATABASEDESKTOP командасын орындаймыз.
2. Пайда болған терезеде TOOLS – ALIAS MANAGER – NEW  командасын орындап деректер қорының атауын енгіземіз, деректер қорының атауы мен қапшық атауы бірдей бола береді, сондықтан Primer деп енгіземіз.
3. Осы терезенің драйвер типі жолында DRIVERTYPE – STANDART деп көрсетеміз.
4. Осы терезедегі BROWSE батырмасын басып құрылған қапшық жолын көрсетеміз (C:\ProgramFiles\Borland\Delphi\Project\vkgu) сосын ОК батырмасын басамыз.
5. Алиасты BDE-ге жіберу керек пе? Сұрағына «ИӘ» деп жауап береміз.

Жаңа кесте құру.

File – New – Table командасын орындаймыз.

1. Кесте форматын таңдау үшін TableType жолында Paradox7 дегенді көрсетіп OK батырмасын басамыз.
2. Келесі терезеде кестенің құрылымын анықтаймыз. Кестенің құрылымы кестеге енетін өріс атауларын (FieldName), типтерін (Type), өріс жазуларының ұзындықтарын (Size), кілттік өрісті (Key) көрсетуден тұрады. Бұл ортада кесте өрістерінің атаулары латын әріптерімен теріледі. Ал өріс типтері келесідей мәндер қабылдайды:

Alpha – мәтіндік өріс, ұзындығы 255 символға дейін .

Number – нақты тип, -10³⁰⁷ нен +10³⁰⁸ дейін.

$(Money) – ақшалық тип, алдыңғы тип сияқты.

Short – қысқа бүтін тип, -32768 ден +32767 дейін

LongInteger – ұзақбүтін тип, -2147483648 ден +2147483647 дейін.

#(BCD) – жоғарғы дәлдіктегі нақты тип.

Date – дата типі.

Time – уақыт типі.

@(Timestamp) – дата және уақыт типі.

Memo – ұзақ мәтіндік  тип, ұзындығы 255 символдан артық.

Formatted Memo – форматталған  мәтіндік тип (һаріп – шрифт  түсі, стилі, бейнесі көрсетіледі).

Graphic –  Графикалық  тип.

OLE (Object Linking and Embedding) – осы технологияны ұстанатын ақпаратар типі.

Logical – логикалық тип.

+(Autoinctement) – санаушы,  автоматты түрде мәні 1-ге өсіп  отырады.

Binary – еркін ұзындықтағы  екілік деректер типі.

Кілттік өрістің атауы  тізімде бірінші орналасып соңына ID әріптері тіркеледі де Key бөлігінде жұлдызшамен белгіленеді.

Осы терезеде өрістердің қасиеттері көрсетіледі:

Required Field – міндетті  түрдегі өріс.

Minimum Value – минималды  мәні (сандық әрістер үшін).

Maximum Value – максималды  мәні (сандық әрістер үшін).

Default Value – үндемеген немесе атап көрсетпеген жағдайда шығатын мән.

Picture – енгізу маскасы.

Кестені сақтау үшін Save As батырмасын басып шыққан терезеде файл атауын (мысалы student.db), алиас атауын (мысалы vkgu) көрсетеміз де сақтаймыз.

Кестенің әрбір жолы өріспен сәйкес келеді. Бағаналардың тағайындаулары:

• Fields Name - өріс аты;
• Type - өріс типі;
• Size - өріс өлшемі (жолдардың өрісі үшін);

Key - '*'жұлдыздан құралады, егер өріс алғашқы кілттің құрамына енсе.

Кестені  құру шеберін  қолдану

Деректер қоры кестесін құру үшін Database Desktop (DBD) (Пуск| Программы|Borland Delph7|DatabaseDesktop) утилитін жүктеу қажетті. Утилит жүктелгеннен кейін жұмысшы псевдонимі  утилитін  орнатамыз. Бұл псевдоним өздігінен «үндемей» (по умолчанию) жұмыс істейін утилит. Егер жұмысшы псевдонимі орнатылмаса, онда  DBD жұмыс істеген сайын псевдонимді көрсетіп отыру керек, бұл уақытты көп алады.

Жұмысшы псевдонимін  орнату үшін бас менюдан  File|Working Directory элементін  таңдау керек  және Aliases түсетін тізімінде псевдоним  атын PRIMER-ді  таңдау, одан кейін Ok батырмасын  басу керек.

 Осыдан кейін деректер қоры (ДҚ) кестесінің структурасын анықтау терезесі пайда болады (5-сурет).

Кесте құрылымын анықтау. ДҚ кестесін құру үшін  бас менюден File | New | Table элементін таңдау керек. Create Table терезесінде көрінген (Paradox7) құрылған кесте үлгісі өзгертусіз қалдырамыз және Ok батырмасын  басамыз . Осыдан кейін белгілі ДҚ кесте құрылымы  терезесі көрінеді. "Student" кестесіне енгізілетін өрістерді анықтаймыз. FieldName бағанасына FIO өрісін енгіземіз. Өріс типін анықтау үшін Type бағанасына шертуге болады немесе  бос орын (пробел) пернесін басыңыздар. Бұған жауап ретінде керек өріс типін таңдау үшін типтер тізімі шығады  (6-сурет).

FIO өрісінің типін Alpha деп таңдаймыз және Size - өріс ұзындығы бағанына 20 мәнін енгіземіз.

Дәл осылайша n_bilet өрісін енгіземіз. Бұл студенттердің билет нөмірі қайталанбайтын болғандықтан Key бағанына жұлдызшаны қою арқылы осы өрісті алғашқы кілт құрамына енетінін білдіреміз. Кесте  алғашқы кілтпен индекстеледі. Кілттік өріс тізімде бірінші тұруы керек, сондықтан тышқанның көмегімен тістеп алып, тізімнің басына көтереміз.

5–сурет - Database Desktop утилиті: ДҚ кестесінің  құрылымын анықтау терезесі

Student  кестесінің  басқа бағаналарына анықтамаларды 6-суретке қарай отырып, өз беттеріңізбен орындай аласыздар. Әрбір өрісті мәндермен міндетті түрде толтыру талабы сақталауы керек. Бір өрісті міндетті өріс деп таңдау үшін, оны белгілеп  Required Field командасына белгі қою керек, сонда бұл өріс экранда әрі-бері жылжымай әрқашан көрініп тұрады. Басқа өрістердің  мағынасына шектеу қою үшін мына қасиеттерді пайдаланамыз:

• Minimum value - өрістің ең минималды мәнін анықтайды
• Maximum value - өрістің барынша үлкен мәнін анықтайды
• Default value – өріс мәнін үндемей өзі анықтайды

7-сурет-Materialy  кестесінің құрылымын анықтау

Picture – өрістің бейнелену шаблонын анықтайды. Шаблон  құру үшін  Assist батырмасын басу керек.

Төменде келтіріліп отырған  қатынастарды қолдана отырып және 7-суретті  басшылыққа ала отырып, өз беттеріңізбен mamandik, aki, zhatakhana кестелерін құрыңыздар:

мамандық қатынасы

Атрибут	Деректер типі	Символ саны
Fakult	Мәтін	50
Spez	Мәтін	7
Kurs	Бүтінсан	Автоматты түрде
Group	Мәтін	5
N-bilet	Бүтінсан	Автоматты түрде
N_dog	Мәтін	5

 

ақы қатынасы

Атрибут	Деректер типі	Символ саны
N_dog	Мәтін	5
Forma_opl	Мәтін	20
Summ	Бүтінсан	Автоматты түрде
Lgota	Мәтін	3
Vid_lgot	Мәтін	50

жатақхана қатынасы

Атрибут	Деректер типі	Символ саны
N_bilet	Мәтін	5
Obshag	Мәтін	3
Data_viezda	Мерзімдік	Автоматты түрде
Srok_proj	Мәтін	15
N_kom	Мәтін	4