Беларусь у складзе Расійскай імперыі (канец XVIII ст. – пачатак ХХ ст.).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ВЫСНОВЫ

 

У канцы XVIII ст. у выніку падзелаў Рэчы Паспалітай беларускія землі апынуліся пад уладай Расійскай  імперыі. Аднак гэта не стала канцом іх палітычнай гісторыі. У XIX – пачатку XX ст. на тэрыторыі Беларусі адбываліся падзеі агульнарасійскага, еўрапейскага і нават сусветнага маштабу. Пры паўстанні (1794, 1830 – 1831, 1863 – 1864 гг.), якія мелі яскрава вызваленчы характар, недвухсэнсоўна напаміналі царызму аб неабходнасці па іншаму, чым у так званых “велікарускіх” губернях, будаваць свае адносіны з “нованабытымі землямі”. Нярэдка гэта адбывалася праз увядзенне надзвычайных і абмежавальных законаў, якія закраналі ўсе бакі сацыяльнага, нацыянальнага, рэлігійнага, культурнага і эканамічнага жыцця краіны.

У часы Расійскай імперыі працэсы трансфармацыі ахапілі ўсе слаі грамадства. Для былога набілітэту Рэчы Паспалітай няпросты працэс уваходжання ў склад расійскага дваранства, які суправаджаўся так званым “разборам шляхты”, супаў з нялегкім пошукам свайго месца ў эканоміцы ў новых гаспадарчых умовах, асабліва пасля адмены прыгоннага права. Беларускія сяляне, якія набылі ў выніку рэформы 1861г. асабістую свабоду, працягвалі сваю спрадвечную барацьбу за зямлю і лепшую долю. Гарадскія саслоўі трапілі пад жорсткі дыктат расійскай бюракратыі. Беларускае грамадства паступова пазбаўлялася рыс традыцыйнага аграрнага ладу і набывала аблічча грамадства індустрыяльнага.

Далучэнне да Расіі дало імпульс паскарэнню працэсу капіталістычнага развіцця на Беларусі, далучыла яе да агульнарасійскага рынку. Усе эканамічныя рэформы, праведзеныя расійскімі ўладамі ў заходніх губернях, мелі больш глыбокі сацыяльна-эканамічны сэнс, чым у Цэнтральнай Расіі: мэтай было падцягванне іх эканамічнага развіцця да агульнарасійскага ўзроўню.

Эканамічнае развіццё Беларусі, як і ўсёй Еўропы, адчула на сабе відавочныя ўплывы прамысловага перавароту. Яго звёнамі былі новыя паліўна-энергетычныя крыніцы, у першую чаргу паравыя рухавікі, узнікненне фабрык і заводаў, значнае паляпшэнне шляхоў зносін, працэсы урбанізацыі.

У складаных умовах працякала  рэлігійнае жыццё ў Беларусі. За гады знаходжання беларускіх зямель у складзе Расійскай імперыі канфесіянальнае становішча тэрыторыі значна замянілася. Каталіцкі касцёл саступіў сваё пануючую ролю праваслаўнай царкве, якая была інкарпаравана ў палітычную сістэму Расіі, з'яўлялася структурным элементам яе сацыяльна-эканамічнага ладу. Зыходзячы з гэтага, яна сваімі спецыфічнымі метадамі аказвала вялікі ўплыў на ўсе бакі жыцця грамадства. Новая ўлада забараніла ўніяцкую (грэка-каталіцкую) царкву на беларускіх землях. З адносінамі царызму да іудзейскай рэлігіі былі звязаны абмежавальныя законы для яўрэйскага насельніцтва. Разам з тым дзейнічала і агульнасусветная гістарычная тэндэнцыя – свецкае жыццё значна парушыла рэлігійныя асновы грамадства.

Уключэнне Беларусі ў  склад Расійскай імперыі садзейнічала нацыя-нальнай кансалідацыі беларускага народа, які не ўспрымаўся расійскім урадам як асобная этнічная супольнасць. У выніку фарміраваўся ўстойлівы беларускі нацыянальны характар, лепшымі рысамі якога сталі талерантнасць, праца-вітасць, павага да суседніх народаў. Адначасова ішоў працэс узаема-ўзбагачэння культур, знаёмства беларусаў з лепшымі ўзорамі рускай і сусветнай культуры.

Нацыянальна-культурнае адраджэнне Беларусі адбывалася ва ўмовах паланізацыі, якая працягвала мець месца, і адначасовага ўзмацнення рускага ўплыву на беларускіх землях. У такіх абставінах беларуская нацыянальная культура рабіла першыя крокі. Развівалася агульнаадукацыйная школа, узнікалі прафесійныя навучальныя ўстановы, павышаўся культурны ўзровень насельніцтва краю. У першай палове XIX ст. узнікла беларусазнаўства як навука, частка славістыкі, паглыбляўся інтарэс да гісторыі, этнаграфіі і фальклору Беларусі, ішоў працэс пераўтварэння беларускай народнасці ў беларускую нацыю.

Навука, мастацтва, літаратура, тэатр таксама змагаліся за “валоданне людскімі душамі”. На час далучэння  да Расійскай імперыі Беларусь мела багатую культурна-гістарычную спадчыну і сталыя культурныя традыцыі. Уключэнне  ў новы дзяржаўны арганізм не магло не паўплываць на далейшае культурнае развіццё беларускага краю. Гэтыя ўплывы былі далёка не адназначныя. Але прагрэсіўныя тэндэнцыі паступова перамаглі. Узрос узровень адукаванасці насельніцтва. Вядома, што магчымасці атрымаць адукацыю былі неаднолькавымі для прадстаўнікоў розных саслоўяў, але ж, нягледзячы на гэта, нават у сялянскім асяроддзі пісьменны чалавек перастаў быць выключнай з’явай.

Далучэнне беларускіх зямель да Расійскай імперыі дало імпульс  развіццю гуманітарных навук. Абумоўленае палітычнымі і эканамічнымі інтарэсамі расійскіх улад, распачалося комплекснае даследаванне гісторыі, мовы, матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускага этнасу. Ужо з канца XVIII ст. з’яўляюцца першыя навуковыя публікацыі пра Беларусь.

Асновай духоўнага, нацыянальна-культурнага развіцця беларусаў з’яўляліся найбагацейшы фальклор і гісторыя краю, якія прыводзілі да высновы аб існаванні самастойнага беларускага народа, а мастацкая апрацоўка вуснай народнай творчасці садзейнічала зараджэнню новай беларускай літаратурнай мовы і станаўленню нацыянальнай літаратуры. Нягледзячы на цэнзурныя забароны царскіх улад, з кожным дзесяцігоддзем пашыралася кнігадрукаванне. У пачатку ХХст.узнікла нацыянальнае кнігавыданне, пачалі выходзіць газеты, часопісы, разлічаныя на беларускага, галоўным чынам вясковага, чытача.

У канцы XVIII — першай палове XIX ст. адбывалася станаўленне новай  беларускай літаратурнай мовы і беларускай літаратуры. У музычна-тэатральнай  культуры вылучыўся прыгонны прафесійны тэатр магнатаў, узніклі аматарскі тэатр, прыватныя музычныя школы,аркестры і хоры з ліку аматараў музыкі, збіраліся і публікаваліся беларускія народныя песні, адбываліся літаратурна-музычныя вечары. Значны ўплыў на стан і развіццё беларускай культуры аказала культура Расіі, Украіны, Польшчы, краін Заходняй Еўропы.

Сацыяльная мадэрнізацыя грамадства на рубяжы XIX – XX стст. прывяла да абвастрэння палітычнай барацьбы, з’яўлення шматлікіх палітычных партый, арганізацый, агульнага ўздыму грамадскага руху. У сацыяльна-палітычных умовах беларускай рэчаіснасці эканамічныя пытанні былі цесна звязаны з нацыянальнымі праблемамі. Так званае “польскае пытанне”, а потым і яўрэйскае, і беларускае вызначалі асноўныя кірункі палітычнага крызісу расійскага самадзяржаўя.

Новыя з’явы ў грамадска-палітычным жыцці пачатку XX ст. абумовілі з’яўленне новых ідэій і вобразаў у нацыянальнай літаратуры. Галоўнымі тэмамі беларускай літаратуры гэтага перыяду былі сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне, барацьба супраць самадзяржаўя, адраджэнне Бацькаўшчыны і роднай мовы, сцвярджэнне чалавечай годнасці, правоў народа на вольнае гістарычнае развіццё.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

СПІСАК КРЫНІЦ

 

1. Гісторыя Беларусі: У 6т. Т.4 Беларусь у складзе Расійскай імперыі. (канец XVIII – пачатак XX.)/М.Біч, В.Яноўская, С.Рудовіч і інш.; Рэдкал.: М.Касцюк (гал. рэдактар) і інш. – Мінск: Экоперспектіва, 2007. – 519с.; іл.
2. Гісторыя Беларусі: 46 экзаменацыйных тэм: 9 клас / С.В. Паноў. – 2-е выд. – Мн.: “Аверсэв”, 2003. – 288 с.: іл. – (Экзамены)