Шпаргалка по "Истории Республике Беларусь"

1.Особенности  политического строя  Полоцкого и Туровского  княжеств.

Уключэнне Полацкага княства ў дзяржаву Рурыка не прывяло да поўнай страты ім дзяржаўнасцц Іахавалася тэрытарыяльная цэласнасць, улада мясцовых князёў, а да сярэдзіны X ст. Полацк адасобіўся Ід Кіева.Першы Полацки князь-Рагвалод.

Нядоўгім  быў перыяд гвалтоўнага ўключэння (980 г.) Полацкага княства ў Кіеўскую дзяржаву пры Уладзіміры Святаславічы. У 988 г. незалежнасдь Полацка была адноўлена, адрадзілася мясцовая кня-

жацкая  дынастыя. Гісторыя Полацкай зямлі XI — XII стст. — гэта перыяд пашырэння яе тэрыторыі, раўнапраўных саюзніцкіх адносін з кіеўскімі князямі або жорсткіх ваенных канфліктаў з імі, прычым ініцыятарам апошніх далёка не заўсёды быў Кіеў.

Беларусі  была таго ж тыпу, што і ў іншых  дзяржа-вах, якія складалі Кіеўскую Русь. Вышэйшую ўладу ажыццяўлялі князь, рада князя, веча. Функцыі орга-наў цэнтральнага кіравання выконвалі службовыя асобы, такія як пасаднік, тысяцкі, падвойскі, ключнік, цівун і інш.

Галоўнай  асобай у сістэме ўлады быў  князь. Ен стаяў на чале дзяржавы і выканаўчых органаў, меў права вырашаць усе бягучыя справы дзяржаўнага кіравання. Асноўным абавязкам князя была арганізацыя абароны дзяржавы ад знешняга нападу і падтрыманне ўнутранага парадку.

Уладарныя паўнамоцтвы князя абумоўліваліся як яго асабістымі якасцямі і аўтарытэтам сярод насельніцтва, так і падтрымкай вярхоў пануючага класа.

Уступленне  на прастол суправаджалася строгім  рытуалам, у час якога прыносілася  прысяга з абя-цаннем ахоўваць тэрыторыю  дзяржавы і інтарэсы грамадзян, дзейнічаць у адпаведнасці з мясцовымі дзяржаўна-прававымі звычаямі. Умовы ўступлення князя на пасаду афармляліся ў дагаворы-радзе, які заключаўся князем з вярхушкай пануючага класа. Напрыклад, полацкі князь абавязваўся не ўмешвац-ца ў царкоўныя справы, не адымаць маёмасці ў па-лачан, не пераглядаць старых рашэнняў судоў, не

Правам  выдання новых законаў князь  не валодаў. Такое права мелі рада князя і веча. Займац-ца правасуддзем князь мог толькі з сябрамі  яго рады і іншымі службовымі асобамі. Такім чынам, абмя-жоўвалася і судовая дзейнасць князя.

Што сабой уяўляла рада князя? Па-першае, яна не мела пастаяннага складу. Князь мог запрашаць да сябе на нарады ўсіх, каго жадаў, аднак не мог  ігнараваць думкі найболып уплывовых  у дзяржаве людзей, асабліва службовых асоб цэнтральнага і двар-цовага кіравання.

Па-друтое, кампетэнцыя рады фактычна злівалася  з кампетэнцыяй князя. Практычна  ўсе пытанні, якія вырашаліся князем, ён абмяркоўваў са сваімі дарадчыкамі.

У палітычным жыцці Полацка пэўнае значэнне мела веча — агульны сход палачан, які збіраўся для вырашэння розных праблем. Гэта была пачатковая форма гарадскога самакіравання, у пэўнай ступені падуладнага мясцовай знаці. У пачатку XII ст. роля веча ўзрасла настолькі, што яно актыўна вырашала пытанні вайны і міру, запрашала на прастрл князёў і нярэдка праганяла іх з горада, устанаўлівала рас-кладку павіннасцей і падаткаў, прымала захады па арганізацыі апалчэння і абароны, разглядала най-болып важныя судовыя справы, вызначала лінію паводзін у міжнародных адносінах. Веча мела зака-надаўчую ўладу. В.Чаропка лічыць, што "па сутнасці Полацкае княства з'яўлялася феадальнай рэспублікай, у якой князь выконваў ролю выбарнага канстытуцыйнага валадара".

Як  мы ўжо гаварылі, функцыі органаў  кіравання выконвалі пасаднік, тысяцкі, падвойскі, ключнік, цівун і інш.

Пасаднік  абіраўся вечам або прызначаўся  князем у ішпыя гарады дзяржавы, дзе з'яўляўся яго намеснікам. Знаходжанне ў горадзе адначасова і князя

Галоўным  абавязкам тысяцкага з'яўлялася ваен-нае кіраўніцтва. У час вайны ён камандаваў апал-чэннем, а ў мірны — сачыў за падтрыманнем парад-ку ў горадзе. Падвойскаму даручалася сачыць за вы-кананнем рашэнняў веча і распараджэнняў князя.

Ключнік і цівун займаліся гаспадарчымі справамі і некаторымі судова-адміністрацыйньші  пытаннямі ў дзяржаве.

Важным  элементам палітычнай сістэмы была цар-ква, цесна звязаная з дзяржавай. Па сутнасці, у яе веданні знаходзілася ідэалагічная апрацоўка насельніцтва. Вярхушка духавенства прьімала актыў-ны ўдзел у палітычным жыцці дзяржавы і грамадства. 

2. Становление права  Древней Беларуси  и его характеристика.

У 1-м тыс. н.э. ва ўсходніх славян фарміравалася  ўстойлівая сістэма агульнапрынятых  звычаяў, якая

вызначала правілы паводзін людзей. Паступова  час-тка звычаяў пачала набываць рысы абавязковасці, нярэдка суправаджалася прымусам, які быў санкцы-янаваны родаплемянньші органамі і абшчынамі, і ўрэшце рэшт набыла якасці звычаёвага права. Яно выяўлялася, напрыклад, у кроўнай помсце за забой-ства родзічаў, у спосабах заключэння шлюбу і парад-ку атрымання спадчыны, у выгнанні з абіпчыны за

парушенне мiру.

Партыкулярызм права звязаны з наяўнасцю ў кожнай мясцовасці сваіх звычаяў, нормаў, правіл і адсутнасцю агульнадзяржаўнай прававой сістэмы. Напрыклад, у "Аповесці мінулых гадоў" гаворыцца аб тым, што насельніцтва кожнай зямлі "нмяху бо обычан свон н закон отец свонх н преданья каждо свой нрав".

Традыцыяналізм  і кансерватпызм прававых нор-маў, іх нязменнасць у многім былі абумоўлены ўплы-вам царквы. Справа ў тым, што ў аснове старажыт-най прававой тэорыі ляжала царкоўнае вучэнне аб тым, што ў грамадстве і ва ўсім свеце наогул пануе нязменны, раз і назаўсёды ўстаноўлены Богам пара-дак. Усякія спробы крытыкаваць ці змяняць сацы-яльна-эканамічную, палітычную ці прававую сістэму лічыліся ерассю, выступленнем супраць царквы і Вога. Гэта значна абмяжоўвала заканадаўчую дзей-насць князя, бо ён не быў упаўнаважаны ствараць або змяняць нормы права. Нават у XV -- XVI стст. урад вымушаны быў абяцаць не парушаць традыцыі і не ўводзіць новых парадкаў. 3 традыцыяналізмам у звычаёвым праве цесна звязана іерархічнасць гра-мадства з яго складанай сацыяльнай структурай_;і прававой рэгламентацыяй саслоўяў і сацыяльных груп.

У сувязі з гэтым асоба мела вельмі мала самастойнасці: жыццё кожнага  чалавека павінна было ўкладвацца ў  рамкі свайго класа, саслоўя, Са-цыяльнай або рэлігійнай групы.

Дуалізм (дваістасць) звычаёвага права заключаўся ў ідэі поўнага бяспраўя рабоў (халопаў, чэлядзі ня-вольнай) і фармальнай роўнасці свабодных людзей пры фактычным стварэнні льгот і пераваг пануюча-му класу. Халопы, чэлядзь нявольная не прызнаваліся самастойнымі суб'ектамі праваадносін. Адноснае раўнапраўе свабодных гараджан, сялян-

Сярод відаў злачынстваў, прадугледжаных "Рускай Праўдай", няма злачьшстваў  супраць дзяржавы. Нават князь  як аб '-ект злачыннага замаху разглядаўся ў якасці фізічнай асобы і адрозніваўся ад іншых толькі сваімі болып высокім становішчам і прывілеямі.

3 канкрэтнымі суб'ектамі звязваўся  і змест права ўласнасці. "Руская  Праўда" яшчэ не ведала такіх  абстрактных паняццяў, як "уласнасць", "валоданне",

"злачынства"

Нормы "Рускай Праўды" абаранялі прыватную  ўласнасць (рухомую і нерухомую), рэгламентавалі парадак яе перадачы ў спадчыну па абавязацельствах і  дагаворах. Адносіны па абавязацельствах маглі ўзнікнуць з прычыны  нанясення шкоды ці ў. адпаведнасці з дагаворам. За парушэнне абавязацель-стваў даўжнік адказваў маёмасцю, а часам і сваёй свабодай. Дагаворы заключаліся пры сведках, на таргу ці ў прысутнасці мытніка.

Злачынства, па "Рускай Праўдзе", вызначалася не як парушэнне закона ці княжацкай волі, а як "крыўда", што значыць прычыненне маральнага ці матэрыяльнага ўрону асобе або групе асоб. Крымінальнае правапарушэнне не адрознівалася за-конам ад грамадзянска-прававога. Да аб'ектаў зла-чынства "Руская Праўда" адносіла асобу і маёмасць. Аб'ектыўны яго бок распадаўся на дзве стадыі: замах на злачынства (напрыклад, караўся чалавек, які вы-няў меч, хоць і не ўдарыў ім нікога) і закончанае зла-чынства. Суб'ектам злачынства магла быць любая фізічная асоба, акрамя халопа, за дзеянні якога караў-ся гаспадар. Аб узроставым цэнзе для суб'ектаў з'ла-чынства ў законе нічога не гаварылася. Суб'ектыўны бок злачьшства ўключаў намер і неасцярожнасць.

Як  указвалася, "Руская Праўда" ведала толькі два родавыя аб'екты злачынства: асобу чалавека 1 яго маёмасць. Сярод крымінальных дзеянняў супраць асобы называліся забойствы, цялесныя пашкоджанні, пабоі, знявага дзеяннем. Да маёмасных злачынстваў адносіліся разбой, крадзёж (татьба), знішчэнне чу-жой маёмасці, падпал, канакрадства (як асобны від крадзяжу), злоены неплацёж доўгу і інш. Найболып дэталёва рэгламентавалася паняцце "татьба".

Сістэма пакаранняў была адносна простай  і мяк-кай. Вышэйшая мера пакарання  — "поток н разграб-

ленне". Часам гэта азначала смерць асуджанага і раз-бор яго маёмасці, іншы раз — продаж у халопы.

Наступнай па цяжкасці мерай пакарання была "віра" (штраф), якая прызначалася толькі забойцам.

("ордалнн"); прысягі. 
 

3.Договор  Смоленского,Пролоцкого, и Витебского княжеств  с Ригой.

Акрамя "Рускай Праўды" найболып старажытнымі помнікамі пісанага права на Беларусі з'яўляюцца граматы аб адносінах Смаленска, Полац-ка і Віцебска з Рыгай і нямецкімі купцамі, а таксама дагаворы 1229, 1263 і 1338 Іт. Гэтыя юрыдычныя помнікі з'яўляюцца каштоўнай крыніцаіі вывучэн-ня С'Гаражытнага права. Бакі, якія дамаўляліся паміж сабой, ^знаходзіліся прыкладна на адным узроўні эканамічнага і культурнага развіцця і таму нярэдка ўключалі ў сумесныя пагадненні нормы звычаёвага права сваёй мясцовасці. Для ілюстрацыі больш пад-рабязна разгледзім дагавор 1229 г., які навукоўцы называюць "Смаленская гандлёвая праўда". Гэта міжнароднае гандлёваё і палітычнае пагадненне паміж Смаленскім, Віцебскім і Полацкім княствамі, з аднаго боку, і Рыгай і Готландам — з другога. Дага-вор 1229 г. - - адзін з першых дайшоўшых да нас помнікаў права феадальнай Беларусі. Ен замацаваў прававыя нормы, якія гарантавалі і забяспечвалі

Ва  ўступе да дагавора гаворыцца пра  ўстанаўлен-не дружалюбных адносін  паміж краінамі і пералічваецца  склад пасольстваў, якія прымалі  ўдзел у яго заключэнні. Тэкст дагавора складаецца з шэра-га артыкулаў, у якіх выкладзены нормы крымінальнага, працэсуальнага права і права па аба-вязацельствах, а таксама палажэнні, што рэгламентавалі парадак заключэння дагавораў куплі-продажу, правозу тавараў і інш. Дагавор устанаўліваў гарантыі недатыкальнасці іншаземных купцоў, уза-емныя прывілеі па тавараабмене, агаворваў умовы бесперашкоднага продажу тавараў. Найважнейшыя артыкулы вызначалі свабоду гандлю як для іншаземных "гасцей" на беларускіх землях, так і для беларускіх купцоў у Рызе і іншых гарадах, беспе-рашкодны праезд па тэрыторыі гандлюючых бакоў, а таксама дакладныя пошліны на тавары.

у адпаведнасці з дагаворам 1229 г. за забойства  свабоднага чалавека з вінаватага спаганялася 10 грыўнаў серабра, за папа або пасла  — 20, за халопа — 1 грыўна серабра.

'Заканадаўства  разглядаемага перыяду перш за  ўсё вылучае такія віды пакарання,  як маёмасныя спагнанні і выдача  злачынцы пацярпеўшаму. За асабліва  цяжкія злачынствы закон прадугледжваў  рас-праву і рабаванне як самога  вінаватага, так і яго сям'і. У сямейным праве вялікае значэнне надавалася шлюбу. Асабістыя адносіны ў сям'і будаваліся на падпарадкаванні жонкі мужу. Апошні прызнаваўся галавой сям'і, але калі муж ішоў у сям'ю жонкі, то ўласнікам гаспадаркі лічылася жонка або яе бацькі. У адпаведнасці з нормамі старажытнага права жан-чыны карысталіся значнымі правамі і павагай. Так, за злачынствы, учыненыя супраць жанчыны, вінаваты нёс пакаранне ў двайным памеры, жорстка караліся антымаральныя ўчынкі. Галоўную ролю ў доказах мелі паказанні сведкаў, прысяга (цалаванне крыжа), "суд боскі" (вьшраба-ванне агнём ці вадой).

Князі, іх пасаднікі, іншыя службовыя асобы  выконвалі функцыі пасрэднікаў  у судовым працэсе, спаганяючы за гэта пэўную суму — віру (штраф).