Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда (1946-1953 жж.).

Сµйтіп, жасалѓан реформалар басќару аппаратындаѓы абдыраушылыќты, бесжылдыќ жоспардыњ орындалуындаѓы іркілістерді туѓызды. 1956-1960 жылдарѓа арналѓан (6-шы) бесжылдыќ жоспар 1959-1965 жылдарѓа арналѓан жетіжылдыќ жоспармен ауыстырылды. Жан басына шаќќанда µнім µндіруден дамыѓан капиталистік елдерді ењ ќысќа мерзімде ќуып жетіп, басып озу міндеті ќойылды.

Ауыл шаруашылыѓы

1953 жылѓы ќырк‰йекте болып µткен КОКП-ныњ ОК Пленумы ауылшаруашылыѓында орын алѓан жаѓдайѓа талдау жасап, оныњ даму болашаѓын аныќтады. Мемлекет тарапынан ауыл шаруашылыќ саласына кµп кµњіл бµліне бастады. Колхоздарѓа біраз дербестік берілді, ауыл-село ењбеккерлерініњ µнім µндіруге деген материалдыќ ынталылыѓы арттырылды, ауыл шаруашылыќ µнімін дайындау жєне сатып алу баѓасы кµтерілді, аграрлыќ секторды техникамен жабдыќтау біршама жаќсарды, онда электр ќуаты кењірек ќолданатын болды, колхоздар мемлекетке тµлеуге тиісті ќарыздарынан босатылды. Біраќ елде ќалыптасќан басќару ж‰йесі ауыл шаруашылыѓыныњ дамуын экстенсивті жолмен ж‰ргізе берді.

Азыќ-т‰лік тапшылыѓын шешу, астыќ µндіруді арттыру маќсатында тыњ жєне тыњайѓан жерлерді идеясы пайда болды.

1954 жылы ќантарда болып µткен Ќазаќстан Компартиясыныњ VII съезінде Ќазаќстан Компартиясы ОК-ніњ бірінші хатшысы Ж.Шаяхметов (1948-1954 жж.) ќызметінен босатылды. Бірінші хатшылыќќа- П.Пономаренко (1954-1956 жж.), екінші хатшылыќќа - Л.И. Брежнев (1955-1956 жж.) сайланды.

1954 жылѓы ќантар-наурыз - КОКП ОК-ніњ Пленумы «Елімізде астыќ µндіруді одан єрі арттыру, тыњ жєне тыњайѓан жерлерді игеру туралы» қаулы ќабылдады. Тыњ жерлер игерілетін аймаќтар: Ќазаќстан, Сібір, Урал, Солт‰стік Кавказ, Есіл бµйы. 1954-1955 жылдары 1 млрд. 200 млн. п±т астыќ алу белгіленді. Ќазаќстандаѓы тыњ жерлерді игеретін аудандар: Кµкшетау, Акмола, Солт‰стік Ќазаќстан, Ќостанай, Тµрѓай, Павлодар облыстары.

Тыњ игеруге басќа республикалардан адамдар кµшіріліп єкелініп, оларѓа кµптеген жењілдектер жасалды: д‰ние-м‰лкімен тегін кµшірілді, єр отбасына 500-1000 сом мµлшерінде бір реттік кµмек кµрсетілді, 10 жылдыќ мерзімге ‰й салу ‰шін 10 мыњ сом несие берілді, оныњ 35%-н мемлекет тµледі. Б±дан басќа да материалдыќ, азыќ-т‰лік т.б. кµмектер берілді. Тыњ игеруге келгендер ауылшаруашылыќ салыѓынан босатылды.

1954-1959 жылдары тыњ жєне тыњайѓан жерлерді игеруге 20 млрд. сом ж±мсалды. 1954-1962 жылдары республикаѓа 2 млн.-ѓа жуыќ тыњ кµтерушілер келді, оныњ ішінде механизаторлар мен партия, кењес, ауыл шаруашылыѓы мамындарыныњ саны 600 мыњнан асты.

1954 жылы Кењес Одаѓында 13,4 млн. гектар жања жер, оныњ ішінде Ќазаќстанда 6,5 млн. гектар жер игерілді. 1956 жылѓа ќарай КСРО-да егістік кµлемін 28-30 млн. гектарѓа жеткізу кµзделді. Тыњ жерлерді игеру ісі ерекше ќарќыкмен, асыѓыс т‰рде ж‰ргізілді. 1955 ж. 9,4 млн. гектар жер жыртылды. Ал жоспар бойынша 7,5 млн. гектар болатын.

Тыњ игерудіњ пайдасы. Тыњ игеру Ќазаќстанда ерекше ќарќынмен ж‰ргізілді;

1) Тыњ игеру жылдары Ќазаќстанда 25 млн.га жер игерілді. (Одаќ бойынша 41 млн.га).

2) Ќазаќстанда егістік жерлердіњ кµлемі артты.

3) Астыќ µндіру кµлемі жаѓынан Ќазаќстан одаќта 2-орынѓа шыќты. Соныњ арќасында Ќазаќстан Орта Азия мен Сібірді, Оралды астыќпен ќамтамасыз етті.

4) Тыњ игеру жылдарында Ќазаќстан кµп ±лтты республикаѓа айналды.

5) Экономиканыњ басќа салаларыныњ дамуына єсер етті.

6) Ќазаќстан жерінде кµптеген т±рѓын ‰йлер, ќ±рылыстар, мєдени объектілер салынды. Он мыњдаѓан шаќырым жолдар тµселді.

7) Ж‰здеген совхоздар ќ±рылды, (1954 ж. 120-дан астам) елді мекендер кµбейді.

8) Халыќты азыќ-т‰лікпен ќамтамасыз ету біршама жаќсарды.

Тыњ игерудіњ салдары : Кµптеген жылдар бойы тыњ жерлерді игеру партия кµрегендігі, мемлекет жењісі ретінде дєріптеліп келді. Ал оныњ кµлењкелі жаѓы туралы ештење айтылмады жєне айтылуы да м‰мкін болмады.

Ењ алдымен Ќазаќстанѓа келген тыњ кµтерушілер арасында арамтамаќтар мен ќылмыскерлер де болды. 1954-1955 жылдарда Ќазаќстанѓа келген 650 мыњ тыњ игерушініњ 150 мыњы ѓана механизаторлар болды. Нєтижесінде, кµптеген тєртіп б±з±шылдыќтар, ќылмыстар болып т±рды.

1) Тыњ игеруге байланысты жайылымдар мен жем-шµп дайындайтын алќаптардыњ кµлемі тарылды.

2) Мал шаруашылыѓыныњ дамуы артта ќалды. Мал шаруашылыѓыныњ азаюына байланысты ет, с‰т µнімдерініњ кµлемі де азайды.

3) 1956 жылы Отанѓа тапсырылѓан млрд. п±т Ќазаќстан астыѓы уаќытында жиналмай ќар астында ќалды, біразы іріп-шіріп кетті.

4) Сырттан келген мамандардыњ т±раќтамауы жаппай етек алды.

5) Сырттан келушілер кµп болып, ќазаќтар ата ќонысында азшылыќќа айналды: 1954-1962 жылдыры 2 млн. адам келді. Ќазаќтар республика т±рѓындарыныњ ‰штен бірінен де аз болды. Мысалы, 1897 жылы - 85%-н болса, 1962 жылы - 29%-ѓана болды.

6) Ауылшаруашылыќ µндірісі мен халыќ саныныњ µсуінен т±рѓын ‰й салу ќырќыны жєне мєдени-т±рмыстыќ ќызмет кµрсету артта ќалды.

7) Экологиялыќ жаѓдай к‰рт нашарлады. Аса кµп территория жыртылып, нєтижесінде кµп жерлер тіршілікке жарамсыз болып ќалды. Топыраќ эрозияѓа ±шырап, жердіњ ќ±нарлылыѓы азайды.

8) Ќазаќ халќыныњ ±лттыќ ерекшеліктері аяќќа тапталды. Тыњ игерушілер арасында ќазаќ халќыныњ ±лттыќ намысын ќорлайтын теріс пікірлер тарады.

9) Тыњ игеру жылдары ќазаќ халќыныњ салт-дєст‰рлері, мєдениеті, ±лттыќ руханияттары ескерілмеді.

10) Ќазаќ мектептері, балабаќшалар, ќазаќ тіліндегі газет-журналдар азайды. Ќазаќ тілініњ ќолдану аясы тарылды. Осыныњ барлыѓы ќазаќ халќыныњ бір бµлігініњ µз ана тілін ±мытуына єкеп соѓып, халыќтыњ ерекшеліктері, ±лттыќ намысы біртіндеп жоѓала берді.