Асаблівасці раскрыцця вечных тэм у найноўшай плыні беларускай паэзіі

 

 

 

Курсавая праца

Па дысцыпліне: «Тэорыя літаратуры»

На тэму :

«Асаблівасці раскрыцця вечных тэм у найноўшай плыні беларускай паэзіі. »

 

 

 

 

 

Выканала : студэнтка 2 курса 10 групы

Спецыяльнасці “Літаратурная  работа. Творчасць.”

Рычага Віялета Раманаўна

Навуковы кіраунік:

Кавалеўскі Арцем Мікалаевіч

 

 

 

 

 

Інстытут Журналистыкі БДУ

                                                                           Мінск 2012

 

 

 

 

 

Змест

 

 

 

1. Уводзіны………………………………………………………………………….3
2. У чым заключаецца ядро ​​вечных тэм у паэзіі?.......................5

3. Аналіз асаблівасцей раскрыцця вечных тэм у паэзіі XX і XI стагоддзяў…………………………………………………………………………..8

4.Раскрыццё вечных тэм у сучасных беларускіх паэтаў (на прыкладах)………………………………………………………………………..15

5.Заключэнне………………………………………………………………………23

6.Выкарастаныя літаратурныя крыніцы……………………………25

 

 

 

 

 

 

 

1. Уводзіны.

Вечныя тэмы ў паэзіі - гэта неверагодная задума, асноўнае гучанне твораў, нераскладнае па сваёй структуры эмацыйна-сэнсавае ядро, якое аўтар спрабуе паднесці чытачу раскрытым з таго ці іншага боку.

Вечныя тэмы ў паэзіі існавалі заўсёды, існуюць цяпер, і будуць існаваць, верагодна, да самага захаду літаратуры. У гэтым і ёсць іх вечнасць.

Ва ўсе часы, не ў залежнасці ад краіны, ад палітычнага і сацыяльнага  становішча народа, вечныя тэмы заўсёды заставаліся ў сваім ранейшым абліччы, толькі відазмяняючыся пад прыцэламі асобных вузкіх фактараў -  такіх, як тэхнічнае развіццё, узровень жыцця, змена ідэалаў і прыярытэтаў нацыі ў агульным.

Але што б там ні было, вечныя тэмы, праходзячы праз гістарычныя бязладзіцы, войны, кардынальныя змены ў літаратуры і мастацтве, існуюць і па сёння.

Людзі любяць і ненавідзяць, паміраюць і нараджаюцца, паважаюць  і няславяць прыроду, шануюць  і абясцэньваюць час - гэта тое, што  не гледзячы на ніякія змены ў чалавецтве, застаецца з ім, як непадзельная і важная частка яго быцця.

Што натуральна, гэтыя метамарфозы  заўсёды будуць захаваныя ў мастацтве  у тым выглядзе, у якім іх застаў аўтар той эпохі у якіх яны мелі месца. Цікава, адна і тая ж вечная тэма раскрываецца зусім па-рознаму ў розныя часы і ў розных месцах.

Пра гэта і пойдзе гаворка  ў дадзенай курсавой працы - пра асаблівасці раскрыцця вечных тэм менавіта ў найноўшай плыні паэзіі беларускіх аўтараў. Даследаванне ахоплівае перыяд з 2009 па 2012 гады : творы з'явіліся на свет у гэты часавы адрэзак у Беларусі.

Выбрана 10 аўтараў, якія працавалі ў гэты перыяд, і праз іх творчасць прасочана раскрыццё асноўных вечных тэм.

Вечныя тэмы, якія будуць ахоплены дадзеным даследаваннем : каханне, час, смерць .

Імёны і ўзрост аўтараў  будуць наўмысна схаваныя, каб пазбегнуць іх гендэрнага і ўзроставага падзелу: дадзеныя меры прадугледжаны для таго, каб як мага больш поўна зразумець і адчуць цэласнасць асаблівасцей раскрыцця вечных тэм у найноўшай плыні беларускіх пісьменнікаў.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.У чым заключаецца ядро вечных тэм у паэзіі

 

У "Тлумачальным слоўніку беларускай літаратурнай мовы" /1999г.,2-е выданне.(І.М. Бінчук, М.Н. Крыўко, З.М. Кудрэйка і інш.) падаюцца лексічныя значэнні слоў, якія намінуюць вечные тэмы у беларускай паэзіі.

Вельмі важна засвоіць сапраўднае дакладнае значэнне гэтых  слоў каб аналіз раскрыцця іх сэнсавага  ядра быў больш глыбокі і поўны.

 

Любоў,( ж.) - Пачуцце сардэчнай прыхільнасці, адданаці каму-небудзь, чаму- небудзь. (Любоў да радзімы. мацярынсая любоў.)

 

Час, (м.) - Працягласць быцця (філас.).Гэта форма быцця, якая вымяраецца хвілінамі,гадзінамі, днямі, гадамі, як мера працягласці усяго,што здзяйсняецца.

Смерць,(ж.) - Спыненне жыцця, гібель і распад арганізма. Згуба, спыненне, знішчэнне (книжн.).

 

Найвышэйшай  праявай духоўнасці асобы, яе своеасаблівага азарэння з’яўляецца стан закаханасці. Здольнасць кахаць сведчыць пра багацце і шчырасць душы. Каханне – дарунак лёсу, знак Боскае волі.

Яно ўключае ў сабе шматлікія  аспекты, найперш псіхалагічныя, маральны-этычныя, эстэтычныя, сацыяльныя, эрэтычныя, фізіялагічныя, сэксуальныя.

Духоўнасць кахання, як найвышэйшага дасягнення цывілізацыі стала асноўным зместам псіхалагічнага трактата “Пра каханне” Стэндаля – выдатнага  французскага пісьменніка XIX стагоддзя. “ Каханне – цуд цывілізацыі, - сцвярджаў ён.  – У народаў дзікіхабо занадта варварскіх мы находзім толькі фізічную любоў, і прытым вельмі грубую; а сарамлівасць дапамагае каханню шляхам уяўлення : гэта ўсе роўна, што даць яму жыцце. “

Сусветная літаратура стварыла непераўзыдзеныя  вобразы каханых : Беатрычэ (А. Дантэ), Лауры (Ф. Пятрарка), Рамэа і Джульеты (У. Шэкспір), Джэйн Эйр і містэра  Рочэстэра (Ш. Брантэ), Наташы Растовай і Ганны Карэнінай  (Л. Талстой), Ганны Царнушкі і Васіля Дзятла (І. Мележ) і  інш.

А ці маем мы любоў у сучаснай беларускай літаратуры, менавіта ў паэзіі. Так , алеж я відазменена часавымі абставінамі і людзьмі. Сэнс яе ад гэтага не змяніўся.

 

 

Праблема асэнсавання часу, перажыванне часу, спроба знайсці магчымасці прымірэння чалавека з няўмольным часам - усё гэта актуальна у пазіі, не гледзячы на эпоху. Матывы, звязаныя з перажываннем часу - традыцыя з шырока распаўсюджанымі вершамі аб мітусні і тленнасці зямнога і існуючага. У беларусскай паэзіі шмат прыкладаў паэтычных тэкстаў розных жанраў, у якіх так ці інакш выяўляюцца матывы часу і вечнасці.

Розныя падыходы да асэнсавання  часу можна разгледзець на прыкладзе  вершаў, створаных рознымі паэтамі, але прысвечаных  адной і той  жа тэме, актуальнай для ўсіх літаратурных кірункаў і груп: гэта праблема паэтычнага спасціжэння кароткачасовасці чалавечага жыцця і непазбежнасці смерці. Ці ў гэтым выяўляецца тэма часу у беларускай сучаснай паэзіі?

 

 

Смерць – з’ява непазбежная, якая не мінае ні багатага, ні беднага. На пытанне “Што чакае усіх за мяжой, дзе знаходзіцца смерць?” у першую чаргу намагаюцца адказаць усе вераванні і рэлігіі свету. Вучоныя-філосафы жадаюць асэнсаваць праблему смерці ўжо шмат стагоддзяў. Сваё бачанне пытанне прапаноўваюць і шматлікія пісьменнікі і паэты. Яны раскрываюць гэтую праблему як з трагічнага боку, так і з боку, адлюстроўваючы мастацкімі сродкамі смерць на Зямлі, так і з містычнай, паказваючы тагачаснае жыццё ў тым выглядзе, як яны сабе гэта ўяўляюць. Але, як бы то ні было, такая тэма вельмі неадназначная ў разуменні для канкрэтнага чалавека, які звярнуўся да яе. Складанасць дадзенай тэмы - у незвычайным успрыманні гледачом вобраза, створанага аўтарам. Усё, што ведае звычайны чалавек пра смерць, альбо падгледжана з жыцця, альбо ўзята з рэлігійных вераванняў ці твораў разнастайных аўтараў – пісьменнікаў і мастакоў. Сёння вялікі ўплыў на фармаванне вобраза смерці ў свядомасці людзей аказваюць створаныя на гэтую тэму карціны. Моцнае ўздзеянне інфармацыі ў сучасным свеце таксама аказваюць жывапіс, графіка, фатаздымак і, безумоўна, тэатр і кіно. Таму можна сказаць, што сёння ўспрыняцце і ўсведамленне смерці як спадарожніка жыцця ствараецца з большага менавіта мастакамі і людзьмі мастацтва, якія ў сувязі з асаблівасцю сваёй дзейнасці маюць моцны ўплыў на розум людзей.

Як змянілас расрыцце тэмы смерці у сучасных беларускіх паэтаў у параунанні з папарэднімі эпохамі?

 

На усе пастаўленныя пытанні  вы знодзіце адказы у наступных раздзелах  курсавой працы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.Аналіз асаблівасцей раскрыцця вечных тэм у паэзіі канца XX і XI стагоддзяў.

 

 

“Мастацтва нараджаецца пры  сутыкненні эпох і поглядаў”,- сказаў Васіль Розанаў. І сапраўды, паэзія - гэта рэакцыйны прадукт,лакмусавая паперка зменаў.

Што відавочна, беларуская паэзія развіваецца  досыць арганічна і актыўна вось ужо на працягу колькіх эпох.

Паэтычнае слова і думка займае сваімі струменямі тое рэчышча, у  якое іх штурхаюць палітычныя, сацыяльныя, эканамічныя і светапоглядныя абставіны. Вечныя тэмы паэзіі змяняюць спосабы, вуглы і ўзроўні свайго раскрыцця ў кантэксце эпохі. Пры гэтым тэматычная парадыгма не зрушваецца.

Асноўным зменам падвяргаюцца: стыль, форма, змястоўныя гарызонты, ідэйныя  сэнсазместы.

Сучасная бел паэзiя вядзе  адлiк часу з 50-х гадоў. Вялiкi ўплыў на яе развiцце аказау грамадска-сацыяльны ўздым, дзякуючы якому ўзрасла ўвага да чалавека, як асобы, як стваральнiка матэрыяльных i духоуных каштоўнасцей на зямлi. Сучасную беларускую паэзiю цiкавiць чалавек з глыбока асабiстымi перажываннямi, якi актыуна ставiцца да рэчаiснасцi. Значна павысiлась цiкавасць паэтаў да маральна-этычных праблем. Сучасная паэзiя выпрабоўвае чалавека жыццем, каханнем, шчырасцю, iмкнучыся вызвалiць яго ад зла i маральных недахопаў.

            Сучасную беларускую паэзiю можна падзялiць на 3 пакаленнi паэтаў:

 

1. Паэты старэйшага пакалення:

 

М. Лужанiн, А. Русецкi, К. Кiрэенка, Р. Барадулiн, А. Вярцiнскi, А. Пысiн, Н. Гiлевiч, С. Грахоускi i iнш.

 

2. Паэты сярэдняга пакалення:

 

С. Законнiкау, Р. Баравiкова, Н. Мацеш, А. Разанау, Я. Янiшчыць, А. Грачанiкау, У. Някляеу, М. Дукса i iнш.

 

3. Паэты малодшага пакалення:

 

А. Пiсьмянкоу (паэт-рамантык), Л. Галубовiч (iнтымная, вясковая, пейзажная тэматыка), I. Багдановiч (пра маленства, прыроду, гiсторыя, гарадское жыцце), А. Глобус (гарадское жыцце, незваротнасць  жыцця i часу, прырода i экалогiя), А.Разанау (паэт-фiлосаф), У.Някляеу, А.Сыс, В.Шнiп, А.Канапелька, Леанiд Дранько-Майсюк, Мар’ян Дукса, Зiнаiда Дудзюк, Барыс  Жанчак, Сергей Давiдовiч i iнш.

І найноўшая плыня беларускіх паэтаў.

 

На прыкладзе 1970-х, 1980-х, 1990-х, 2000-х  гадоў мы прасочым за тым, як мяняюцца асаблівасці раскрыцця вечных тым  у беларускай паэзіі.

На пачатку 1970ых паэтаў як ніколі цягне за сабой хваля цікавасці да нацыянальнага адраджэння, аднаўлення самасвядомасці белаусаў, адметвання беларускага сувереэнітэту і культурнага уздымку, але ж гэта толькі рэшткі былога уздыху нацыянальнай паэзіі.

Тэма кахання , сапраўды вечная, у гэты час не займае  месца першынца сярод шэрагу іншых. Любоўная тэматыка пранізана нацыянальнысцю, патрыятызмам больш чым за інтымныя і міжчалавечыя ноткі. Але ж без каання нікуды і у радках тагачасных паэтаў яно з’яўляецца прывідам давера і пакою людзей, якія нібы часткі пазлу згубленыя у кутках сваей жа каробкі :

 

“Звыклі ўсе да ахвяр у нязвыклай  ахвярні,

 Чырванець перасталі сырыя  муры,

 Ашукацца прыйшлі ў непрабуднай  кавярні

 Пані трошкі ў гадах і  ліхвяр нестары.”

Р. Барадулін

 

 

Пачынаючы за канца 1970-х гадоў пасля яшчэ і хвалі эйфарыі ўслаўлення дасягненняў навукова –тэхнічна рэвалюцыі ўсе часцей з’яўляюцца глыбокія сумненні наконт выключнай добраахвотнасці і разумнага выкарыстання іх на патрэбу чалавека. Разам з тым увага скіроўваецца да таямніц чалавечай душы і іх непасрэднай залежнасці ад акаляючага асяроддзя:

 

“Нам, байцам тэхнічнага прагрэсу,

Не забыцца б на прагрэс душы. “ 

С. Законнікаў.

 

У сілу уступае палеміка аб тым, што ў агульную кучу ўсяго безаблічнага , так званага навакольнага асяроддзя, без разбору інтэгруюць не толькі зробленае чалавечымі рукамі, але і ўсё жывое на планеце – тварэнне вышэйшага розуму. Вызначаюцца адрозненні паміж неарганічнымі і арганічнымі працэсамі, праявамі ў прыродзе:

 

 

“Асяроддзе ёсць машын і прэсаў,

Пра прыроду ж гэтак…

Не грашы”

 

З канца 1980-х гг. у беларускай літаратуры была паднятая тэма сталінскіх рэпрэсій. Ужо ў аповесці Васіля Быкава «Знак бяды» (1985 г.) прасочваецца трагічная сувязь паміж калектывізацыяй, рэпрэсіямі і вайной на тэрыторыі Беларусі. Вострая тэма — праблема вяртання былога палітвязня са зняволення назад у грамадства. Таму вельмі гаворкай  ў гэты час ставновіцца тэма Смерці ў творах беларускіх паэтаў.

У канцы 1980 на поўны голас загаварылі пра экалагічныя праблемы, вастрыня пастаноўкі якіх не змяншаецца і ў 1990  гады. І разам з гэтым на парадак дня было пастаўлена пытанне “экалогіі душы” чалавека, яго духоўнай сутнасці.

Вялiкi ўплыў на развiцце беларускага пэтычнага слова 1990-х гадоў аказаў грамадска-сацыяльны ўздым, дзякуючы якому ўзрасла ўвага да чалавека, як асобы, як стваральнiка матэрыяльных i духоўных каштоўнасцей на зямлi. Паэзiю цiкавiць чалавек з глыбока асабiстымi перажываннямi, якi актыўна ставiцца да рэчаiснасцi. Значна павысiлась цiкавасць паэтаў да маральна-этычных праблем. Паэзiя больш настойлiва, чым у iншыя роды лiтаратуры, выяўляе глыбокую трывогу за стан прыроды.

Урбаністычная тэматыка, звязаная па-перш з любоўю ці наадварот з нелюбоўю – адны з самых папулярных у гэты час, калі ад вясковага жыцця Беларусі засталіся адбіткі, што давяць высокімі тхналогіямі ды цягай да вышэйшага ўзроўня жыцця.

              “Мне падабаецца: мікрараён —

 Жалезны дух у канструктыўным  целе,

 Дзіцячы пляц і школьны  стадыён...

 Мне падабаюцца шурпатыя  панелі.

 

Люблю метро, асветлены вагон

I колы, што на грукат захварэлі.

 Люблю, калі састаў бярэ  разгон

 У доўгім, як працоўны дзень,  тунэлі.

 

Мне да душы падмуркі ў катлаване,

 Абмазаныя ў чорную смалу.

 Мне да душы ісці па  рыштаваннях

 

На самы найвышэйшы дах. Люблю

 Убачыць на дарожным скрыжаванні

 Рассыпаную з кузава зямлю.”

А. Глобус

 

 

Таксама ў гэты ж перыяд з’яўляецца шэраг твораў, прысвечаных часаваму перыяду,які адмераны людзям. Тэма часу раскрываецца трагічна часцей за усё, бо людзі адзначаюць для сябе пад уплывам СМІ і практычнага ведання, што прамысловае тэхнічнае развіцце і прагрэс электрычнасці над натуральнымі здабыткамі цывілізацый праводзяць чалавецтва у турму  экалагічнай небяспекі і знішчэння  здаровых умоў існавання.