Қасқасу шатқалының өсімдік ресурстары, шаруашылық маңызы және оларды сақтап қорғау

 

2-кестеден  байқағанымыздай, ірі тұқымдастар қатарына мына тұқымдастар жатады: Asteraceae (78 түр, 11,09%), Роасеае (66 түр, 9,3%), Brassicaceae (65 түр, 9,2%), Fabaceae (58 түр, 8,2%), Lamiaceae (55 түр, 7,8%), Rosaceae (49 түр, 6,9%), Аріасеае (29 түр, 4,1%), Caryophyllaceae (24 түр, 3,4%). Зерттеліп отырған территориядағы түрлер санының 59,9% осы аталған 8 тұқымдастың үлесіне тиеді.

 

Қасқасу шатқалы флорасының ірі тұқымдастарындағы туыстар мен түрлердің саны

3-кесте

№	Тұқымдастар	Туыстардың саны	Түрлердің саны	Жалпы түр санынан % мөлшері.
1	Asteraceae	42	78	11,09
2	Роасеае	34	66	9,3
3	Brassicaceae	34	65	9,2
4	Fabaceae	22	58	9,2
5	Lamiaceae	22	55	7,8
6	Rosaceae	23	49	6,9
7	Apiaceae	19	29	4Д
8	Coryophyllaceae	13	24	3,4

 

Жалпы тексеріліп отырған территорияда 9 тұқымдас 24-тен 78 түрге дейін, 5 тұқымдас 17-ден 9 түрге дейін, 19 тұқымдас 7-ден 4 түрге дейін, 52 тұқымдас 3-тен 1 түрге дейін біріктіретіндігі анықталды.

Түрлер санының аздығына қарамастан Қасқасу шатқалы флорасының флористикалық спектрі Батыс Тянь-Шань тау жүйесіне сәйкес келеді.

 

Қасқасу шатқалы флорасының ең ірі туыстары.

4-кесте

№	Туыстар	Түрлердің саны	Жалпы түрлер санымен % мөлшері.
1	Astragalus	18	2,5
2	Dracocepkalum	11	1,5
3	Cousinia	10	1,4
4	Allium	8	1,1
5	Rosa	8	1,1
6	Scutellaria	8	1,1
7	Oxytropis	7	0,9
8	Euphorbia	7	0,9

Қасқасу шатқалында кездесетін 369 туыстың 8 туысынан 4-кестеде көрсетілгендей 7 түрден 18 түрге дейін біріккендігін айтуға болады.

Сонымен Қасқасу шатқалы флорасы түрлер санының аздығымен сипатталады. Жалпы зерттеліп отырған территория флористикалық спектрі бойынша Батыс Тянь-Шаньның басқа аудандарынан аса ерекшеленбейді.

 

3.2.Қасқасу  шатқалы флорасының тіршілік  формасы.

5-кесте

№	Тіршілік формасы	саны	Жалпы түрлер санынан % мөлшері
1	Ағаш.	17	2,4
2	Бүта.	37	5,2
3	Жартылай бүта	22	3,1
4	Шөптесін өсімдіктер.
5	а)Көп жылдық	439	62,4
6	б)Екі жылдық	38	5,4
7	в)Бір жылдық	150	21,3
	Барлығы:	703	100

 

 

3.3. Қасқасу флорасының конспектісі. Athyriacea Alst -Конедыжниковые - Таға тұқымдасы

 

1. Cystopteris filix fragilis (L) Borbas - Пузырник ломкий - мортылдақ. Көп жылдық. Таудың бүталы белдеулерінде, көлеңкелі жартастарда, сондай-ақбұлақ жағаларында өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Thelypteridaceae Pichi sermolii - Телиптерисовые - Аратісті тұқымдасы.

 

2. Thelypteris palustris Schott - Телиптерис болотный - Батпақты аратіс Көп жылдық. Бұлақ жағаларында жиі кездеседі.

Спора: VII-VIII

 

Aspidiaceae Mett ex Frank - Аспидиевые тұқымдасы

 

3. Dryopteris filix mas Shott - Щитовник мужской - Еркек усасыр. Көп жылдық. Көлеңкелі аралас ормандар мен шыршалы ормандарда, сол секілді жартас түбінде және тасты топырақта өседі. Шаруашылық маңызы: Тамырсабағы - фильмариннің қайнар көзі.

4. Polystichum lonchitis (h) Rotch - Многорядник копьевидный. Көп жылдық. Жартаста, тастардың арасында, альпі және субальпі белдеулерінің көлеңкелі жерлерінде өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Aspleniaceae Mett ex Frank - Костенцовые - Қалампыршөп тұқымдасы

 

5. Asplenium trichomanes L - Костенец волосовидный - Қалампыршөп. Көп жылдық. Көбінесе көлеңкелі жерде, субальпіге дейін жартас сызатында өседі.

Спора: VI-VIII.

6. A. viride Huds - К. зеленый - Жасыл қалампыршөп.

Көп жылдық. Субальпіге дейін көлеңкелі жерлерде кездеседі, сондай-ақ жартас сызаттарында өседі.

Спора: VII-VIII.

7. A. ruta - muraria L - К. рута постенная - қалампыршөп. Көп жылдық. Көлеңкелі және ылғалды жерлерде өседі, сонымен қатар жартас сызаттарында кездеседі, тасты бөктерде өседі.

Спора: VI-VIII.

8. Ceterach officinaram Willd - Скребница обыкновенная - Кәдімгі тарақшөп. Көп жылдық. Құрғақ жартас сызаттарында, таудың төменгі беткейінде, альпіге дейінгі белдеуде өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Sinopteridaceae Koidz - Синоптерисовые тұқымдасы

 

9. Cheilanthes persica Mett ex Kuhn - Краскучник иранский - Иран  ызбаны. Көп жылдық. Жартас сызаттарында, далалы және таудың төменгі бөлімінің шөлді жерлерінде өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Adiantaceae ching - Адиантовые - Сүмбіл тұқымдасы

 

10. Adianthum capillus veneris L - Адиантум венерин волос. Көп жылдық. Ылғалды суармалы жартастарда, сарқырама астында және тау өзені мен жылға жағалауларында өседі. Оранжериялар мен бөлмелерде өсіріледі.

 

Polypodiaceae Bercht. et Presl - Многоножковые (настоящие  папоротники) - Нағыз усасырлар тұқымдасы

 

11. Polypodium vulgare L - Многоножка обыкновенная, сладкий корень -Кәдімгі қырықаяқ, тәтті тамыр. Көп жылдық. Сызаттарда, жартаста, тау беткейлерінде, көлеңкелі ормандарда, альпіге дейінгі белдеулерде өседі.

Спора: VII-VIII.

 

Ophioglossaceae Agardn - Ужовниковые - Жылантіл тұқымдасы.

 

12. Ophioglossum vulgatum L. - Ужовник обыкновенный - Кәдімгі жылантіл. Көп жылдық. Дымқыл шалшықтанған шалғындықта, өзен және көл жағалауларында өседі.

Спора: VII-VIII.

13. Botrychium lunaria (L) Sw - Гроздовник полулунный - Жарты айлы шоқшабас. Көп жылдық. Қысқа шөпті шалғындықтарда, тау беткейлерінде және альпі белдеуінің тасты шалшықтарында өседі.

Спора: VI-VII

 

Eguisetaceae Rich ex DC - Хвощевые - Қырықбуын тұқымдасы

 

14. Eguisetum arvense L. - Дала қырықбуыны. Көп жылдық. Өзен және жылға жағалауларында, дымқыл шалғындықта, батпақ шеттерінде, арамшөп ретінде таста жиі өседі.

Спора: IV-V

Шаруашылық маңызы: дәрілік және тағамдық.

15. Е. ramosissimum Desf- X. Ветвистый - Бұтақты қ. Көп жылдық. Далалы және тасты беткейлерде, өзен және жылға жағалауларында, құмды, құрғақ жерлерде өседі.

Спора: V-VII.

16. Е. hiemale L - X. Зимующий. Көп жылдық. Аралас ормандарда, таста және құмды бөктерде, орман өзендерінің жағалауларында өседі.

Спора: VI-VIII.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік, металдарды, ағашты жылтырату және тазарту үшін пайдаланады.

 

Cupressaceae Barte - Кипарисовые - Сауыр ағашы тұқымдасы

 

17. Jimiperus turkestaniko Kom. - Можжевельник туркестанский -Түркістан аршасы. Балғын аршасы. Көп жылдық. Таудың альпілік, субальпілік және жоғарғы орманды шеттерінде өседі.

VII-VIII. гүлдейді.

18. J. seravschanica Kom - М. Зеравшанский - Зеравшан аршасы. Көп жылдық. Құрғақ таулы бөктерде, сондай-ақ төменгі және ортаңғы белдеулерде өседі.

VI-VIII. гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: жақсы ағаш береді, беткейлерді орнықтыруға, эрозияға қарсы қолданады.

19. J.semiqlobosa Regel - М. Полушаровидный - Жарты шартәріздес аршасы. Көп жылдық. Құрғақ тау бауырларында өседі, үлкен топтарда сирек кездеседі.

VII-VIII гүлдейді

Шарушылық маңызы: Ағаштарынан қаламдар жасауға, шыбықтарынан эфир майларын алуға.

 

Ephederaceae Dumort - Эфедровые - Қылша тұқымдасы

 

20. Ephedra redeliana Florin - Хвойник Регелевский – Қылша. Көп жылдық. Таудың жоғарғы белдеулерінің тасты беткейлерінде, тау өзендерінің жағасында өседі.

VI, VIII. гүлдейді және жеміс салады.

21. Е. eguisetina Bunge - X. Хвощевый - Қырықбуын қ., Тау қ. Көп жылдық. Таудың төменгі, ортаңғы белдеулерінің оңтүстік тасты беткейлерінде өседі.

VI, VIII. гүлдейді және жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Құрамындағы дәрілік алколоид - эфедринді шығарып алуға басты шикізат болады.

 

Typhaceae Juss. - Рогозовые - Қоға тұқымдасы

 

22. Турһа latifolia L - Рогоз щироколистый - Жалпақ жапырақты қоға, май қоға, жекен. Көп жылдық. Өзен, көл жағалауларында, батпақта, арық шеттерінде өседі.

VI - VIII. гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Қоректік, крахмал ұстаушы, техникалық.

23. Т. angustifolio L - Р. узколистый - Жіңішке жапырақты қ. Айыл қ. Таста қоға, қара қоға, алқоя.

VII-VIII. гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Техникалық, крахмал ұстаушы, қоректік.

24. Т. minima Funck - Р. малый - Қоға.

Көп жылдық. Өзен, көл, батпақ жағалауларында өседі.

VI-VIII. гүлдейді.

 

Potomogetonaceae Dumort - Рдестовые - Шалаң тұқымдасы.

 

25. Potomogeton pectinatus L. - Рдест гребенчатый - Тарақ бас шалаң, қазоты. Көп жылдық. Өзен шығанақтарында, тұщы көлде 20 см-ден 5-6 метрге дейінгі тереңдік суда өседі.

26. P. pusillus L - Р. маленький - Кішкентай шалаң. Көп жылдық. Өзендерде, көлдерде, тоған суларында өседі.

VII -VIII. гүлдейді.

 

Juncaginaceae Rich - Ситниковидные -Елекшөп тұқымдасы.

 

27. Triglochin maritimum L - Триостренин приморский. Көп жылдық. Көл, өзен жағалауларында, дымқыл шалғындықта өседі.

V-VIII. гүлдейді.

 

Alismataceae Vent - Частуховые - Кербезгүл тұқымдасы.

 

28. Alisma plantago aguatica L - Частуха подорожниковая - Бақа жапырақ тәрізді кербезгүл. Көп жылдық. Әртүрлі суқоймалардың жағалауларында өседі.

VII-VIII. гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Дәрілік, емдік.

29. Sagittario sagittifolia L. - Стрелонист стрелонистный - Жебежапырақты жебежапырақ. Көп жылдық. Суларда, жағалауларда, түйықталған немесе азғана ағатын су қоймаларында өседі.

VII -VIII. гүлдейді.

Шаруашылык маңызы: Қоректік, құрамында крахмал бар

30. S. trifolia L. - С. трилистый - Үш жапырақты жебежапырақ. Көп жылдық. Суда, жағалауларда тоқтап тұрған және аз ғана ағатын суқоймаларында өседі.

VI -VIII. гүлдейді

Шаруашылық маңызы: Қоректік өсімдік, бұтақтарының құрамында крахмал өте көп.

 

Butomaceae Rich - Сусаковые - Теңгебас тұқымдасы.

 

31. Butomus umbellatus L. - Сусак зонтичный - Шатыршалы теңгебас, ақшұнақ, акшоқан. Көп жылдық. Ылғал шалғындықта, өзеннің дымқыл жағалауларында, жиі суда өседі.

V- VIII. гүлдейді. VI - XI жеміс салады.

Шаруашылық маңызы: Құрамында крахмал бар, қоректік.

 

Роасеае - Мятликовые - Коңырбас, қоңырат тұқымдасы.

 

32. Imperata cylindrica (L) Beaw - Императа цилиндрическая

Көп жылдық. Құмда, өзен, арық жағалауларында және дымқыл тұзсыз

шалғындықта өседі.

IV - V. гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Азықтық (төм. сапада.), сәндік.

33. Erianthus ravennae (L) Beaw - Эриантус равенский - Теңбе-тең қарақамыс. Көп жылдық. Өзен алқаптарында, көл және арық жағалауларында өседі.

VII - VIII. гүлдейді.

Шаруашылық маңызы: Азықтық, техникалық, құрылыстық.

34. Bothriochloa ischaemum (L) Keng - Бородая кровоостанавливающий -Қантияр бозшағыл. Көп жылдық. Таудың құрғақ беткейлерінде және қыраттарында өседі, көбінесе жазық далаларда кездеседі.

VII -VIII. гүлдейді.