Анализатор

Оқу процесі кодтаумен, сондай-ақ қайта  кодтаумен, ақпараттың мазмұнын, мәні мен құндылығын тікелей бағалаумен де байланысты; қайта кодтау танымның едәуір жоғары деңгейі болып табылады деп айтуға болады.

Оқу ақпаратында негізгісі - оның мазмұндық, семантикалық жағы, оқыту пәнінің  мақсаттары мен міндеттері. Әрбір  оқу ақпаратында оның шынайы мағынасы, танымдық мәні тұрады. Оқушыларда математикалық  ойлау ақпаратты бастапқы тасымалдаушының  формалды көшірмесі ретінде емес, белгілі бір психикалық бейнелерді тасымалдаушы кейбір моделдер ретінде  туындайды. Психологиядағы «бейне»  ұғымына сүйене отырып математикалық  білім оқушы санасында туындайтын психикалық бейне түрінде көрсетуге  болады. Оқыту процесінде психикалық образдар әртүрлі функцияларды: қабылданушы  ақпаратты нақтылауды, жүйелеу мен  қорытуды, оқу пәні жайлы көріністің біртұтас көп деңгейлі жүйесін жасауды  орындайды. Оқу ақпаратын адамның  қабылдауындағы көру талдауышының басымдық беретін көрнекілікке негізделген  бейнелер әртүрлі материалдар жайында  оқушының пікірі қалыптасуына жеткілікті түде тиімді әсер етеді деуге болады.

Математикалық ұғымдарды қалыптастыру процесінде математикалық білім, дағды  мен біліктілігі маңызды роль атқарады.

Математика шынайы әлемнің абтракцияланған, идеалды объектілерге сүйенеді. Бұл  идеалды объектілер басқа абстракцияларды  қалыптастыруда негізгі болып табылады. Сондықтан математиканы оқыту процесінде оқушылардың ішкі әрекетіне арналған тіректі тек мұғалім сыртқы әрекеттен  ғана емес, сонымен бірге фреймдер арасынан оқушы жадында алдыңғы  білім іздерінің қалдықтарынанда  іздеген жөн.

Математиканы оқытуда көрнекілікті қолданудың тиімділігін жоғарылатуға оқу танымдық іс-әрекетті қалыптастыру мен ұйымдастырудың белсенді әдістерін  практикалық қолдану және іздестіру  жолымен жетуге болады. Бұл кезде  оқытушы объектіге тән белгілерді анықтау керек. Математиканы оқыту  процесінде объектіні көрсеткенге  дейін оқушының оны қабылдауға алдын-ала  дайындау жүргізіп, содан соң ғана оны жүзеге асыруға болады. Математиканы көрнекі-моделдік оқыту - бұл әдістермен немесе білімнің ұйымдасқан жинағының  тікелей қабылдау кезіндегі оқушылардың  ішкі әрекетінің оған сайма-сай жекелеген  математикалық таңбалы-символдық іс-әрекетті қалыптастыру үдерісі.

Математиканы көрнекі-моделдік оқытудың концепциясының компоненті мен ұйымдастырудың үдерісінің қажетті сәті дидактикалық міндеттерді  қою болып табылады.

Дидактикалық міндеттер оқыту  үдерісінде жүзеге асады. Көрнекі-моделдік оқыту концепциясын құраудағы негізгі  рөлді іс-әрекет пен психика бірлігінің тұтастығы атқарады.  П.Жане, П.П.Блонский, Л.С.Выготский, Л.С.Рубинштейн, А.Н.Леонтьев зерттеулері жадыны зерттеу обьекті ретінде, ал іс-әрекетті - оның дамуы мен жұмыс істеуін жүзеге асыратын принцип ретінде түсінуге алып келді. Жадтың ойлаумен, қабылдаумен, тұлғаның еркін және эмоциялық-мотивті күйімен байланысын қарастырайық. А.А.Смирнов жалпыға танымал нәрсені есте ұстаудағы түсінудің рөлін көрсете отырып, материалды едәуір терең, әрі дұрыс түсіну құралы ретіндегі ойлау процесі мен есте ұстау байланысын атап өтті. Есте ұстауда ойлау белсенділігінің рөлі жайлы, П.И.Зинченко, А.Н.Шлычкова өз жұмыстарында жазды.

Математикалық объектілердің көрнекілігі  арқылы математиканы оқыту процесінде мынадай функциялар жүзеге асады:

• қабылдаудың, ойлау мен есте ұстаудың нейрофизиологиялық заңдылықтарына, қабылдаудың  психофизиологиялық заңдылықтарына сүйене отырып, қабылдау мен есте ұстауда  жол ашатын перцептивті-мнемикалық;

• математикалық объектілерге сүйене таңбалы-символдық тәжірибені кеңейтуге  қатысатын семантикалық;

• көру жадының, кеңістіктік ойлаудың, ойлау операцияларының (талдаудың, синтездеудің, нақтылаудың, тұжырымдаудың),  математикалық қабілеттіліктің дамуына жол ашатын дамытушылық;

• қабылдауды, тұрақты қызығушылықты, эмоциялық және тарихи фонды жасау  үшін жағдайды қамтамасыз ететін ынталандырушы;

• модель жайлы жартылай ақпараттың «танымдық қиындық» жағдайын, қателерді  іздестіруде, оқушылардың ішкі әрекеттері үшін сыртқы тірек жасаушы эвристикалық;

• математикалық білімді қабылдаудың  оперативті сайма-сайлылығын, білім  жүйелілігін қалыптастырушы иллюстративті;

• танымдық және шығармашылық белсенділік  үшін, математикалық объектілерді қабылдаудың  тұтастығы мен таңбалы-символдық  жүйелерге өту үшін, оқушының типологиялық қасиеттерін қалыптастыру үшін жағдай жасаушы тәрбиелеушілік.

Математикалық көрнекілік тек психикалық бейнелердің ерекше қасиеттері ғана емес, сонымен бірге белгілі бір  дидактикалық процесс шеңберіндегі метематикалық объекті қасиеті.

Математиканы оқытудағы көрнекілік  бірқатар критерийлер негізінде қабылдаудың біртұтас парадигмасында қарастырылатын математикалық бейнелердің психикалық ерекше қасиеттері ретінде танылады:

1) математикалық объектінің тұтастығы;

2) жайлылық, оқу үлгерімділігі негізіндегі  танымдық және шығармашылық белсенділік.  

Қорыта айтқанда, оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін көрнекілік принцип негізінде қалыптастыруда, олардың сезімдік мүшелері үлкен роль атқарады. Оның ішінде адам баласы ақпаратты көру және есту мүшелері арқылы қабылдайтындығы психологиялық –педагогикалық, физиологиялық тұрғыдан негізделді.