Билік. Басқару стилдері

Билік. Басқару стилдері.

Стиль сөзі «қолтаңба» деген мағынаны білдіреді. Басшылық стилі дегенміз менеджер іс әрекетндегі «таңба». Толық анықтама беретін болсақ, басшылық стилі деп- менеджер тәжірибелік әрекетіндегі салыстырмалы тұрақты тәсіл, әдіс,формалар жүйесі. С.қатар басқарушылық шешімдер дайындау мен жү.асырудағы менеджердің жүріс тұрыс тәсілі.

Стиль – тұрақты қолданылатын басшылық әдістернің жүйесі. Стиль және басшылық әдісі ортақ бірлікте жүзеге асыр. Бірдей басшылық стилі болмайды. Әрбір басшы өзінің практикасында қолданатын б.с.таңдайды, бірақ ол көптеген объективті және суъективті жағдайлар мен себептерді есепке ала отырып, соған байл.стиль өзінің нақты көрінісін береді. Оған жатады: басшы мен бағын.жеке қасиеттері, олардың өзара қатынасы сипаты, бағын.кемелдену деңгейі, жауапкершілік алуға дайын болуы, ұызмет мазмұны т.б. 

Дұрыс стиль алдын ала белгіді бола алм., өйткені өмірлік басқарушылық жағдайлар стандартты емес, ал басшы мен бағын.жеке қасиеттері басқарылатын орта өзгерісімен олда өзгеруі мүмкін. 

Бір өлшемді басқару  стилдері

Бір факторға негізделген б.с. «бір өлшемді» деп аталады. Оларға авторитарлық, демократиялық, либералдық (салғырттық)  жатады.  

Авторитарлық с. концепцуалдық негізі және оның «эксплутациялық» «тілектестік» әртүрлілігі адам факторына алғашқы көңіл бөлген авторлардың бірі Д. Мак- Грегор «Х» теориясына сай келеді. 

Бағынуш.шектеулі байланыс, адамдармен қатаң, бұйрық беру, сұрау жоқ, жаңа әсерді қорқынышпен қабылдайды не мүлдем қабылдамайды, өйткені бір ғана әдіс қолд. Жиылыс жүргізкудегі орны орталықтан (сурет). Автократ өз қасиеттері адамдар деңгейінен төмен болса я бағынушылар жалпы кәсіби мәдениеті ең төмен. Жұмыс тиімділігі артпайды. Қанағатт жоқ. 

Демократиялық с.өкілеттіліктің жоғары деңгейдей орталықтан тыс болуы, шешім қабылдауға бедсене қатысқан қызметкерлерге қызмет міндеттерін орындаса, ол ынталандырылады. Тәжірибеде екі түрі: кеңестік және партисипативтік.

Арнайы зерттеулер негізінде авт.с.жағдайында сандық көрсеткіштер д.с.қарағанда екі есе көп жұмыс жасалса, бірақ жұмыс сапасы, қайталанбастығы, жаңалығы, шығармашылық элементтер төмен болады. А.с. сандық нәтижеге, қарапайым, ал д.с. сапалық, күрделі түрде.

Сынға жақсы көзқарспен қарау. Тұрақты байланыста болады. талап қоя біледі, әділетті. Жиылыс жүргізгенде топ ортасында отырады (сурет). 

Либералды с. шығармашылық подходты ынталандыру қажеттілігі үшін қойылған міндеттерді шешуде қолд. Екі түрге бөл: либералды және бюроратиялық. Бұл стиль қолданысы ҒТР және тәжірибелік-конструкторлық өңдеуде кең қолданыста. Біруақытта бюрократиялық болады.  

Либерал өте сыпайы, ұжымға өтініш білдіру арқылы әсер етеді. Басқарушылық функцияларды орындауда өте пассивті, «ағыммен жүзеді». Шиеленістен қорқады, бағын.көзқарасымен келіседі. Жұмсақтық беделге кедергі болады. дистанция маңызды емес.

Неміс ғалымдарының зерттеулері бойынша еңбек нәтижелігі мен басшылық стилінің бір біріне тәуелділігі анықт. Ең жоғарғы нәтиже-демократиялық с., ең төмен қалған екеуінде. 

Басшының әртүрлі стилдердегі жұмыс тиімділігі : тиімділік 80, 90,100%, басшының жұмыс ұзақтылығы 1,2,3 жылдар . 1 автократиялық, 2 либералды, 3 демократиялық. Зерттеуде еңбек өнімділігі, психологиялық климат, кадр ағымы, табыс қаралған.

Ол өзінің жүртқа белгілі «Кәсіпорынның адамгершілік жақтары» кітабында басшылықтың өктемшілік (автократиялық) және либералдық (демократиялық) түрлерін ажыратып көрсетеді.

Ол жұмыскерлерге өктемшілік (автократиялык) басшылық теориясы деп атайды. Бүл теория бойынша Автократ - өктемшіл басшы өз өкілдігін барынша қолданады,шешім қабылдағанда карамағындағыларға еркіндік бермейді. Автократ сонымен қоса, өз билігіндегі барлық жүмысқа түгелдей басшылық етіп, жұмысты орындауды қамтамасыз ету үшін психологиялык қысым көрсетуі, тіпті қорқытуы мүмкін. Басшылық бір адамның қолында. Еш кімге сенбейді.

Автократ басшы көбінесе сапасы бойынша бағынушылардың деңгейінен төмен болады. Жиналыстарда топ көз алдында болуын қалайды. Либерал (демократ) басшық теориясы бойынша мынадай қағиданы ұсынады:

Адамға ойнау немесе демалу қажет болса, кез келген жүмысты орындау үшін ақыл-ой мен дене күшін жүмсау соншалықты қажет.

Тыйым мақсатына жету үшін сырттан бақылау және жазамен қоркыту-күш-жігерді жүмылдырудың бірден -бір қүралы емес. Мақсатты шынайы түсінген адам өзін-өзі бақылап, өзіне-өзі басшылык ете алады.

Мақсатқа берілгендік — соған жетуге байланысты мадақтау қызметі. Қабілеті орташа адамдар тиісті жағдай болғанда, өзіне жауапкершілік алып қана қоймай, соны орындауға тырысады.

Тапқырлық жэне үйымдық проблемаларды іскерлікпен шешу - адамдарда көп кездесетін белгінің бірі.

Кәзіргі өнеркәсіп революциясы жағдайында орта буынның интелектуалдық потенциалы мен қабілеті жарым -жартылай ғана пайдаланылады.

 Либерал басшылар ықпал етудің осындай механизмдерін дұрыс деп санайды, ал демократ басшылар қол астындағыларға өз пікірін зорлап  міндеттеуден бас тартады.

Демократтық менеджер іскерлік жиналыстарда топтың ортасынан орын алады. Ол еркін сөйлесуге мүмкіндік береді.

АҚШ-тың ойдағыдай жүмыс істеп отырған барлық корпорацияларының теориясын ұсынады.

Жапон менеджерлері қызметшілерді баскарудың өзіндік - теориясын үсынады. Бүл адамға қамқорлық жасаудың жапондық ерекшеліктеріне негізделген (қалай тұрады, немен тамақтанады, бос уақытын қалай өткізеді, оның балалары қайда оқиды т.б.).

Үш стилде де өз араларында белгілі бір кедергі болмайды. Істе бірінен екіншісіне ауысып отырады. 

Жалпы аталған б.с.шеңберінде басшы мен бағынушылар арасында әсерлесу мүмкін: 

• Басшы шешім қабылдайды және бағын.команда беріледі. 
• Басшы шешім қабылд, бағынуш.түсіндіреді 
• Басшы бағынуш.шешім қабылдай отырып, ш.қ. 
• Басшы белгілі бір шешім ұсынып, бағынуш.кеңескен соң түзетулер енгізуі мүмкін 
• Басшы мәселені алға қойып, бағын.кеңес пен ұсыныстар ала отырып соның нәтижесінде ш.қ. 
• Басшы шеңбер бекітіп, сол бойынша бағын.өзі ш.қ.

Әрбір б.с.тиімділігін бағалау үшін амер.ғалым Рэнсис Лайкерт либералды-автократиялық коэффициентін  (ЛАК) анықт. Ол бойынша тиімді нәтиже алу үшін басшылар принужденно орнына, екі есе сендіру элементтерін қолданукеректігі айт. Әрбір нақты жағдайларда стилдер арасында белгілі бір баланс, және олардың біреуінің үлесінің көбеюі басқалардың азаюына әкеледі. 

Көп өлшемді б.с. 

Екі подходқа негізделген: адамзаттық қатынастарды ретке келтіретін қолайлы психологиялық-моралдық климат және ұйымдастырушылық-техникалық жағдай құру арқылы адам өзінің мүмкіндіктерін ашуы. Бұл подходтың үйлесімі «басқарушылық тор» Р.Блейк және М.Муттонмен берілген.

Басшы стилін таңдауда келесідей негізгі критериялар қолд: 

• Жеткілікті ақпарат пен бағынуш.тәжірибесінің болуы 
• Ш.қабылдауға қойылған талап деңгейі
• Мәселенің нақтылығы мен құрылымы 
• Бағын.ұйым істеріне қатыстыық деңгейі және олармен ш.қ.келісім қажеттілігі 
• Жеке басшы шешімінің орындаушылардан қолдау табу ықтималдығы 
• Мақсатқа жетудегі орындаушылар мүдделігі 
• Ш.қ.нәтиже бағын.арасындағы шиеленіс туындау ықтималдылық деңгейі

Басшы үш негізгі ақпарат түріне жүгінеді:

1. Қаншалықты бағын.жүріс тұрысы тапсырма ерекшелктеріне негізделген

2. Қаншалықты тұрақты

3. Ерекшелігі Курт Левин басшылық стилдерінің тиімділігін зерттеген.