Мектептану педагогиканың негізгі саласы

Сынып оқушылары орфографияны игере отырып, сауатты жазуға дағдылану барысында графикалық түрде қарым-қатынас жасау мүмкіндігіне ие болады, яғни өзінің сөйлеуін және таным мүмкіндіктерін жетілдіре береді, жеке басының жалпы даму деңгейі жоғары дәрежеге көтеріле береді. Жазу дағдысының бастамасы әріптің әрбір бөлігін сызып, жүргізу арқылы жаттықтырылады. Бұл кезеңде бала басымен бүкіл денесімен жоғары көтеріліп, төмен еңкейіп, екі жағына қисайып неше түрлі қозғалыстар жасайды. Алайда мұғалім тиімді жаттығулар ұйымдастырса, көп ұзамай бірте-бірте бастапқы қозғалыстарын жинақтап азайта түседі. Ал кейін әріп бөліктерін аса күш салмай-ақ қосып жаза алатын болады. Жаттығулардың нәтижесінде жазу қимылдары автоматталып әуелі әріптерді сонан соң тұтас сөздерді де кідіріссіз жаза алады.

Мектеп  міндеті  әр оқушыға  терең  білім беру. Сонымен қатар,оқушының  ойлау қабілеттілігін  арттыру. Міне  осы  мақсаттарды  іске  асыру  үшін  көптеген  ғалымдар ұзақ  талмай  еңбек  етуде.  Еңбектерінің  нәтижесі  орта  білім  беру  жүйесінде  оқытудың  жаңа  жетілдірілген  бағдарламамен  жасалуы. Жаңа  бағдарламада  ең  алдымен оқушының  білім алуға  деген  ынтасын, жауапкершілігін  арттыру, берілетін  оқу  материалының  күрделі, әрі  басты  рөлде  теориялық  білімнің  болуы материалдың  жоғары  жылдамдықпен  оқытылуы, баланың  білім алуы  үрдісін  сезінуі  қамтылған. Жаңа оқулықтағы  тапсырмалар  жаңа  технологияларға  негізделіп  берілген. Білім  беру  саласындағы  осындай  оңды  өзгерістер  әрбір  мұғалімнің  өз  ісіне  мұқияттылығын  талап  етеді. үйреншікті  дайын  әдіс-тәсілдер  баланы  қызықтырмайды. Сондықтан  қайткенде  баланың  ойына, сезіміне  серпіліс  ендіруді  мақсат  етіп  қою  керек. Сан  алуан  әрекет  арқылы  ақыл-ойды  ұштау, жетілдіру, жеке  тұлғаның  өзіндік  идеясын, көзқарасын, сенімділігін, жауапкершілігін  біртіндеп  дамыту  жолдарын  іздестіру  бүгінгі  қажеттілік. Қоғамымыздың  қазіргі  даму кезеңі  мектептегі  білім  беру  жүйесінің  алдында оқыту  үрдісін  технологияландыру  мәселесін  қойып  отыр. Мектептің  педагогикалық  құрылымының  негізгі  құндылығы  оқушы десек, оған  жеке  тұлға  ретінде  қарау  міндетіміз.

Оқушыларды көркем  әдебиетті  оқып-үйренуге  баулу, олардың  дүниеге  көзқарасын  ой-өрісін  эстетикалық  талғамын,  адамгершілік,  имандылық  қасиеттері мен өнерге  сөз  өнеріне  деген  ынтасын  қалыптастыру  белгілі  мөлшерде  әдеби-теориялық  ұғымдарды жете  меңгертуді  қажет етеді. Оқушылардың  тілін ұстартуға  арналған  жазбаша  жұмыстардың  түрі  көп. Жазбаша  жұмыстар  сауаттылық  үшін  де  алған  білімдерін  тексеруге  де қолайлы  болып келеді. Жазбаша  жұмыстар  оқушыларды  ойлау  еңбегін  дағдыландырады, қосымша  материалдарды  пайдалану  машықтарын  жетілдіреді. Себебі балалардың  жазбаша жұмыстарды  орындау  кезінде  асықпай  ойлауға, ойланып  жазуға  уақыты, мүмкіндігі  көп   болады, ауызекі  сөйлеуде  ондай  жағдайлар  бола бермейді. Ауызша сөйлегенге  қарағанда  балалар  жазба  жұмыстарында  небір  айшықты, шебер  сөздерді  пайдалана  алады, тіл  кестесінің  бедерлі түсуі  үшін  ізденеді, жазғандарын  мұқият  оқып, қайта  түзеуге  мүмкіндік  алады.

Жалпы  жазба  жұмыстары  тіл  дамытумен  қатар, балаларды ойлай  білуге, ізденіске  жетелейді

Қазір  заман  өзгерді. Соған  байланысты  мұғалімдерге жаңа  талаптар  қойылуда. Жаңа  технологияны  жүзеге  асыруда  мұғалім  белсенділігі, шығармашылық  ізденісі, өз  мамандығына  деген  сүйіспеншілігі  алдындағы  шәкірттерін  бағалауы  орын  алады.

Технологияның  тиімді  жақтары  мыналар:

- әр  оқушы  өздігінен  жұмыс  істеуге  дағдыланады;

- оқушының  жеке  қабілеті  айқындалады;

- іштей  бір-бірінен қалмауға  тырысады;

- тапсырманың  күрделену  деңгейіне  сәйкес  оқушының  ойлау қабілеті  артады.

- әр  бала  өз  деңгейіне, қабілетіне  қарай  бағаланады;

- сынып  оқушылары  толық  бағаланады  және  әр  оқушы  өзінің  алатын  бағасын  біліп  отырады.

    Жаңа  технологиялық  әдіс-тәсілдерді  пайдалану  білім  сапасын  арттырудың  бірден-бір жолы. Оқыту  үрдісінде  оқушылардың  білім қорын  молайтуға  белсенділігін  арттыруға  шығармашылық  қабілеттерін  жетілдіруге  көмегі  бар.

«21  ғасырда  білімі дамымаған  елдің  тығырыққа  тірелері  сөзсіз» делінген  Президентіміз  Н.Ә. Назарбаевтың  18  ақпан  2005 жылғы  Қазақстан  халқына  жолдауында. Бұл  мәселе жалпы  білім  беретін  мектептерге  байланысты  айтылып  тұрғандығы  белгілі. Сол  орта  мектептен  толық  қанды  сапалы  білім  алған, оның  бағдарламасын  толық  меңгерген  баладан, яғни,  оқушыдан  болашақта  жақсы маман, білімді азамат  шығары  анық. Себебі, біз қадам  басқан  21 ғасыр  жан-жақты  дамыған  білімді, өз ісіне  және  өзгенің  ісіне әділ  баға  бере  алатын, өзіне  сенімді, Отанының  әлеуметтік-экономикалық  жағынан  дамуына  зор  үлесін  қоса  алатын  азамат  тәрбиелеуді  талап  етіп  отыр.

Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы» заңында   Қазіргі  мектептердің, біріншіден  практикалық  қызметіне  жинақталған  барлық  игіліктердің  сақталуын; екіншіден  қоғамның  интеллектуалдық  қуатын  жетілдіру  еліміздің  материалдық-қаржылық  ресурстарын әрі  қарай  дамытатын  Адам  тәрбиелеу  орта  білім  жүйесін  одан  әрі  дамытып  жұмылдыру  міндеттерін  көздейді. Бұл  міндеттерді  шешу  үшін  мектеп  ұжымдары, әр  мұғалім  күнделікті  ізденіс  арқылы  жаңа  практика, жаңа  қарым-қатынас  жасаулары  қажет» деп  атап  көрсетілуі  мұғалім  іс-әрекетіне  жаңа  бағыт  сілтейді. Бұл  заңда  қазіргі  кезеңде  мұғалімдердің  біліктілігін  жетілдірумен  қатар  кәсіби  қызметтің  ғылыми  негіздерін  өмірде  қолдануға  іскерлік  пен  дағдыны  қалыптастыруға  ерекше  көңіл  бөлінген.Мектепте  жұмыс  атқаратын  яғни  балаларға  жүрек  жылуын  беріп, оларды  білім  нәрімен  сусындататын  әрбір  мұғалімге  қойылатын  қазіргі  таңдағы талап  өте  үлкен  болып  отыр. Мұғалім  өзінің  инновациялық  іс-әрекетін  қалыптастырып, оны  меңгеріп  сол  жаңа  педагогикалық  технологияларды оқу-тәрбие  үрдісінде  жүйелі  пайдалану  арқылы  оқушылардың  білім сапасын арттыруы  қажет.

Жалпы  білім  беретін  мектептерде  бүгін  белең  алып  отырған  кемшіліктері  жетерлік. Олар  мына  төмендегідей:

- білім  сапасының  төмендігі;

- білім  саласына  мемлекет  тарапынан  реформалар  жүргізілгенімен  оқудың  нәтижесінің  болмауы;

- оқушылардың өздігінен  білім  алу  дағдысының  болмауы;

- сабаққа  қызығуының  төмендігі;

- оқушылардың  және  оқытушылардың  бірлескен шығармашылық  еңбегінің  болмауы.

Оқу-тәрбие  үрдісіне  жаңа  педагогикалық  технологияларды ендірудің  алғашқы  шарты  мұғалімдердің  инновациялық  іс-әрекетін  қалыптастыру  болып  табылады. Жаңа  педагогикалық  технологияны  меңгерген  әрбір  мұғалім  өз  сабағын  нәтижелі  даму  жағынан  көре  алады. Мұғалім  алғаш  жаңа педагогикалық  технологияларды оқып  үйренеді,  екіншіден  меңгереді,  үшіншіден  жаңа  педагогикалық  технологияларды  тәжірибеде  қолданылады, төртіншіден  оны  дамытып  нәтижесін  тексереді.

Әлемдік біліс кеңістігінің даму тарихы, оның әр кезеңіндегі айқындаған тенденциялары әр халықтың гүлденіп өркендеуінің қоғамдағы прогрессивтік өзгерістердің білімге байланыстылығын жалпы білім саласының маңыздылығын дәлелдейді. Жалпы білім беру үздіксіз білім беру жүйесінің негізін қалайтын ең басты базистік буыны. Мектептің әлеуметтік институт ретіндегі негізгі міндеті жалпы білім беруді жүзеге асыруда мемлекет, қоғам және тұлға сұранысын ұштастыру, үздіксіз білім жүйесінің басқа да буындарымен сабақтастығын қамтамасыз ету екендігі көпшілікке мәлім.

Бүгінгі таңдағы әлеуметтік - экономикалық жағдайлардың күрделенуі, ақпараттар ағымының қарқындауы,бәсекелестіктің  артуы сияқты жағдаяттар білім беру ұйымдарының түлектеріне елеулі жоғары талаптарды жүктейді. Бұл жағдайда жалпы білім беру мақсаты - көп функционалды компетенциялармен (құзырлармен), шығармашылық іс-әрекет тәжірибесімен қаруланған, бүгінгі өзгермелі жағдайларда бағдарлана алуға дайын адамды дамыту болып табылады. Қоғам өзінің әрбір мүшесінің зиятты - шығармашылық,адамгершілік потенциалын мүмкіндігінше дамытуға мүдделі, сонымен қатар әрбір адам да өзінің мүмкіндігінше дамытуға, өзін іс жүзінде ойдағыдай көрсету және таныта білудің шарты ретінде жоғары деңгейде білім алуға құқығы бар. Жоғары сыныптардағы саралау осы міндетті жүзеге асыруға бағытталған.Қазақстан Республикасының дүние жүзілік білім кеңістігіне енуі, қоғам дамуындағы жаңа бағыттар мен нарықтық қарым - қатынас, еліміздің болашағы, бүгінгі мектеп оқушыларын оқытуға жаңаша міндеттер қойып отыр. Мұның өзі әр мұғалімге оқу үрдісін қайта қарауды, бұрынғы қалыптасқан әдістер мен технологияларды жаңа өмір талабына сай өзгертілген түрлермен ұтымды ұштастыруды қажет етеді.Қазіргі кезде әр ұстаздың алдында үнемі ізденіс үстінде жүретін, оқу үрдісіне өз ойларын толық айтып жеткізіп білетін, кез келген жағдайда пайдалана отырып,стандарттық емес жағдайларда өз бетімен шешім қабылдай алатын шәкірттер дайындау міндеті тұр.Сондықтан да мен сабағымда шәкірттеріме шығармашылықпен еңбек етуге, өз бетімен ізденіп жұмыс жасауына мүмкіндік беремін. Мектепте сапалы білім беру, баланы оқытуда, тәрбиелеуде басты міндет - балалардың қабілеттерін жан-жақты ашу. Осы себептерге сәйкес математикада, алгебра сабақтарында және геометрия сабақтарында өздік жұмыстарды (зерттеу, дәлелдеу) ұйымдастыруды дұрыс деп ойлаймын.

 

 

 

 

 

 

 

2.3. Мектептерде бала, сынып сандарында, сыныптарды коплектілеуде, жоспарлау технологияларында сабақ кестесін жасауда үнемі өзгеріс болып тұрады. Сонымен қатар, шағын комплектілі мектепте тән қиындықтар әр жастағы оқушылар ұжымын бір сынып комплектіде оқытуда ұйымдастыру бір пәндік немесе әр түрлі пәндік сабақтарды өткізу кадр, әдістемелік және материалдық техникалық қамтамасыз ету. Бүгінгі таңда шағын мектеп өзінің атына лайық болып, өзінің әлеуметтік міндетін толық атқару үшін қоғамның оған қоятын әлеуметтік сұранысын ескере отырып, төмендегі міндеттер барлығымыздың алдымызда тұр:

- оқушылардың білімін барлық деңгейлерімен сатыларына қол жеткізуге арналған конституциялық құқықтарын қанағаттандыру үшін жағдай жасау;

- білім беру сапасын  арттыру, білім беру қызметтерін таңдауды ұсыну;

- тәрбие жұмысын жетілдіру ұлтымыздың мәдени-тарихи, жалпы азаматтық, әлемдік мәдени мұрамен сабақтастығын сақтай отырып оқу мен тәрбие процестерінің бірлігін қамтамасыз ету;

- мемлекеттік тіл қазақ тілін жан-жақты игеретін оқу, тәрбие мазмұнын қалыптастыру;

- педагогтың әлеуметтік мәртебесін көтеру;

- білім беру жүйесін басқаруды жетілдіру;

- білім беру жүйесінің әлемдік білім кеңістігіне интеграциялануы үшін жағдай  жасауды жүзеге асыру.

Мектептерде жұмыс істейтін мұғалімнің еңбегі бірнеше факторларға байланысты өзіндік ерекшеліктерге ие. Мектептерде жұмыс істейтін мұғалімдерге тән бұл ерекшеліктер негізінен мынадай болып табылады:

- мектептердің мұғалімі бірнеше пәннен сабақ бере алатын әсіресе бастауыш буынды бір мезгілде әртүрлі құрамда қамтылған бірнеше сыныппен қатар жұмыс істейтін мұғалімдер болып табылады.

- мектептің мұғалімі бір сыныптан екінші сыныпқа сабақ өтеуге бейімделуге балаларға педагогикалық әсер етудің әртүрлі әдіс-тәсілдері кешенін меңгеруге оқушылардан сабақ сұраудың әртүрлі формаларын қолдануға дайын болуы қажет.

- ересек адамдармен  жұмыс жүргізудің де өзіндік ерекшеліктері бар. Шағын мектептің мұғаліміне оқушылардың ата-аналарымен және ауыл тұрғындарымен жұмыс жүргізгенде олардың ерекшеліктерін ескеруіне тура келеді.

- мектептің мұғалімі ауылда ерекше рөл атқарады. Ол өзінің көпқырлы қызметінде ағартушы тәрбиеші, кеңесші шығармашылық істер иесі және т.б. қызметтерді орындайды.

Мектептер үшін кадрларды арнайы даярлау жоғарғы оқу орындарындағы немесе оның жекелеген бөлімдеріндегі педагогикалық процесті қайта құруды қажет етеді. Халыққа білім беру проблемаларына байланысты шағын кешенді мектептеріндегі оқыту жұмыстарын ұрыс жолға қою әр уақытта шешімін табуды керек ететін мәселе болып келеді. Себебі шағын кешенді мектептер көбіне шалғай жатқан ауылдарда орналасқан. Ал қазіргі күннің талабы білімді ұрпақ тәрбиелеу.

Мектептер жұмысын  жандандыру мәселесін назарада ұстап облыстық үздіксіз білім беру институты арнайы әдіскер штатын біліп, шағын кешенді мектептердің педагогикалық ұжымдарына оқу ісін жақсарту және мұғалімнің кәсіптік шеберлігін шыңдау мақсатында курстар ұйымдастырып шәкірттерге білім мен тәрбие беруде бірсыпыра жұмыстар жүргізіліп келеді. Мектептердің әлі де шешілмей жатқан проблемалары жеткілікті. Соның бірі шағын кешенді мектептерде кадрлардың тұрақтамауы.

Мемлекеттік білім стандартының ғылыми-теориялық негіздері талқыланып, мектеп өмірінде қолдануға ұсынылды. Тілді дамыту әрбір жерде халыққа жеткізу. Тіл туралы заңды біліп, қазақ тілінде сөйлеу. Мемлекеттің дамуы, елдің экономикалық қуаты мен ұлттық қауіпсіздігі білім беру жүйесінің негізі болып табылатын мектептің оқу-тәрбие үрдісіне тікелей байланысты. Мектептерде тілді дамыту, әртүрлі шаралар өткізу тілге байланысты.

Білім саласына, жалпы  білім беру жүйесіне, білім мазмұнына байланысты құжаттарды талдау.

  -зерттеу барысында  озық тәжірибе жинақталып, жүйелі түрде ұстаздар қауымына ұсынылды.

  - оқу үрдісінің негізі болып табылатын мемлекеттік стандарттың құрамдас бөліктерінің жүйесі берілді.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы, Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты.

Білім беруді ізгілендіру  мен демократияландыру тұжырымдамалары, дамыта оқыту мен оқытудың  іс-әрекеттік теориялары, педагогикалық тұжырымдамалар.

Қоғам дамуының әр кезеңінде жас ұрпаққа берілетін білімнің құрамы мен құрылымына қойылатын жаңа талаптар мен соған сай енгізілетін өзгерістердің сипаты сыртқы және ішкі факторлардың негізінде айқындалады. Осы тұрғыдан жалпы білім беру жүйесіндегі бетбұрыстардың себепшісі болып отырған сыртқы факторларға еліміздің егемендік алуына байланысты қоғамда болып жатқан саяси-әлеуметтік, экономикалық өзгерістер әлемдік деңгейдегі білім берудің жаңашыл үрдістері жатады. Егемендік алғаннан бері елімізде білім беруді жаңа сапалық деңгейге көтеру мақсатында аталған факторларды олардан туындаған салдарды шешуі табылмаған қайшылықтар мен мәселелерді пайымдай отырып реформа жүргізілуде. Кешенді түрде ұйымдастырылған жалпы білім беру жүйесіндегі реформа барысында ғылыми тұрғыда негізделген жетекші идеялары мен қағидалары жүйеленіп Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептердің даму тұжырымдамасында нақтыланды. 

Көптеген  зерттеулерді  талдау  нәтижесінде  шығармашылық  іс-әрекет нәтижелері  оқушының  жеке тұлғасына  біліктерінің  жетілуіне психологиялық  механизмдер арқылы  оң  әсерлері бар  рефлексия нәтижесінде  өз әрекетіне  және сол  әрекеттің  бірлескен іс-әрекет  мазмұны мен формасына  сәйкес  көзқарастары  қалыптасатыны  анықталып отыр. Оқу үрдісінде  танымдық  тапсырмаларды орындау шығармашылықты, ізденімпаздықты  талап  етеді, сондықтан  мұндай  тапсырмаларды орындау  кезеңдерімен  жүзеге  асады. Оқу жұмысына  шығармашылық  мақсат қою, оны  жоспарлау  оқушыдан  көптеген  қасиеттерді  талап  етеді: зеректік, ізденімпаздық, еңбекқорлық, шабыт, мақсаткерлік, белсенділік, қызығушылық, өмірлік  белсенді  ұстаным. Мұғалім  оқушылардың  танымдық  іс-әрекетін  тиімді  ұйымдастыру  біліктерін  дамытуы  қажет. Біз білім  беру  адамзаттың  ортақ  мүлкіне  айналған  дәуірде  өмір сүрудеміз. Бір  елде  жаңалық  ашылса, басқа  жерде  оны  дер  кезінде  тез үйреніп  үлгеруде. Біздің  міндетіміз  дүниежүзіндегі  жаңалықтар мен дамуларды  назарға  ала отырып  одан  да жақсысын, тиімдісін  ұсыну. Олай  етпесек  көштен  қаламыз. өйткені  ғасырымызда  барлық  салада даму өте  жедел  жүзеге асуда. Ал  дамудың  негізі  білімде. Қазіргі  таңда жеке адамның  жан-жақты  дамуына  үлкен  мән  беріліп  отыр. Жас  жеткіншектің  келешегін оның  отбасының  материалдық  тұрмысы  емес, қабілеті, талабы, ерік  күші  айқындауы  керек. Баланың  бойына  өзіне  деген  сенімділік, жауапкершілік  сезімдерін  үйде  ата-анасы, мектепте ұстаздар  сіңіреді. Еркіндік  дегенді өзгелерге  зиян  келтірместен  нақты  шешім  қабылдай  білу, өз  мәселелерін  өздері  шеше  білу, екі  ұйғарым  пікірдің  біреуін таңдау  кез келген  қиыншылықтарды  шеше  білу өз  талап-тілегін  қол  жеткізу  деп ұғыну  керек. Сондықтан  бала жас  кезінен-ақ  ерік  ойлауға  алдына  қойған  істі жоспарлап, оны  соңына  дейін  жеткізуге  кедергілерге  қарсы  тұруға  бейімделгені  жөн. Білім берудің  жаңа  мазмұнын оқу  үрдісіне  енгізудегі  Ж.Қараевтың  технологиясының  мақсаты  әркімді  мүмкіндігіне  сай оқыту әр түрлі  топтағы  оқушыларды  ерекшелігі  бойынша  оқуға  бейімдеу. Деңгейлеп  саралап  оқытуда  оқушыларды  екі-үш  топқа  бөліп  топ  басшыларын тағайындаймыз. Олар әр  деңгей  бойынша  орындалған  жұмыстың  нәтижесін  мұғалімнің  көмегімен  айқындайды. Деңгейлік  тапсырмалар  оқушылардың  жас ерекшелігімен ақыл-ой  деңгейі  бойынша үлестіріледі. Деңгейлеп-саралап  оқыту технологиясы әр  оқушының  қабілеті  мен мүмкіндік  деңгейіне  қарай  оқытуды  көздейді. Мықтылар өз қабілетін бекіте  түседі, әлсіздер  өзіне сын  көзімен  қарауға  дағдыланып  сенімсіздіктен  арылады, белсенділігі  артады. Күшті  топтарда  оқуға  деген  құлшыныс  ұлғайып, білім  дәрежесі  деңгейлес  топтарда  оқу  жеңілдейді. Жеңілден  ауырға қарай  білгеннен  білмегенге  қарай  ұстанымын  жүзеге  асыруда  оқушылардың  жауабы  ұпай  санымен  есептеледі. Рейтинг  жүйесімен  мониторинг  жинақтап  оқушылардың  білімі  бағаланады. Қорытындылау жинақтау  оқушының  сабаққа  белсенділігін  арттырады. Оқу оқыту процесіндегі оқушылардың іс-әрекеті. Оқыту процесінің логикасы оның құрылымын анықтайды, ал құрылымына оқыту процесінің звенолары танымдық іс-әрекетінің кезеңдері кіреді: