Патриотизм

 

Н.С. Сембаева. Шығыс Қазақстан облысы. Зырян қаласы.

М.М. «Мектеп-Лицей» 11 сынып оқушысы.

 

Шығарма

Отан деп соғар жүрегім...

 

                                                                          ... Отанына, халқына, туған жеріне 

                                                            деген сүйіспеншілігі болмаса,     

                                                                         қазақстандық патриотизмді шын 

                                                                               жүрегімен сезінбесе, онда темір қарудың ешқандай қауқары жоқ.

(Нұрсұлтан Назарбаев)

 

         Отаншылдық  – адамның Отанына, туған еліне, оның тіліне, мәдениетіне деген  сүйіспеншілік сезімі. Көшпелі қазақ  өркениетінде Отаншылдық ең қасиетті  міндеттердің бірі саналды.

        Төрт дыбыстан  ғана тұратын «Отан» деген  сөзді айтқан кезде қазақ тілін  білетін кез-келген адам көз  алдына өзінің атамекенін елестетеді.

       Осы бір сөзде  ұлағатты ұғым, адамға өте бір  жақын, ауызбен айтып болмайтын  түсінік бар.

       Адамзаттың асылы  да, ардақтысы да, қысылғанда тірек  сүйенері де, қуанғанда сүйсінері  де туған  жері - өз Отаны. Ертеден  ақындардың ел – жұртын, өзінің  туып-өскен жерін жырға қосуы, батырлардың туған ел топырағында  өлсем деп арман етуі тегін  емес.

       Біздің туған  еліміз, кең байтақ жеріміз, қазақтың  жанымен, қанымен, ержүрек батырларының  ерлігімен сақталған, қорғалған. Біздің  атамекеніміз, қасиетті қазақ даласы  бабаларымыздың ұрпағына қалдырып  кеткен асыл мұрасы.

       Ежелгі түркі  қағандығы кезінде тасқа жазылған Күлтегін ескерткішінде ел билеушілерінің Отаншылдық үлгісі көрініс тапқан.

       Төле, Қазыбек, Әйтеке  билер, Ақтамберді, Бұқар жыраулар  және XX ғасырдың басындағы А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейхан, Ж. Аймауытов, С. Торайғыров, М. Жұмабаев, т.б. ұлт зиялылары мен қайраткерлер   Отаншылдықты сөзбен ғана емес, іспен де көрсете білді. Әйтеке би «Өмірім халықтікі, өлімім ғана өзімдікі» деп халыққа қызмет етудің, Отаншылдықтың айнасы бола білді. Тәуке хан заманынан қазақ қоғамында Отаншылдық байлықтан да жоғары бағаланды.

       Отаншылдық сана  – халықты топтастырушы рухани  күш бола тұра, халықтың күш-жігерін  тәуелсіздікті нығайтуға бағыттайды.

       Отаншылдық, елжандылық  туған отбасына, туып-өскен ортаға, туған топырағы мен табиғатына  деген құрметтен басталады. Сондықтан да Отаншылдықтың қайнар көзі адамгершілік қасиеттер болмақ.

       Отаншылдықтың  іргетасы – ұлтжандылық. Өз ұлтын  сүйіп, оның мұңын мұңдап, жоғын  жоқтайтын азамат қана отаншыл  болады.

        Қазақ халқы  өз ұрпағының өнегелі-үлгілі, өнерлі, еңбексүйгіш азамат болып өсуін армандаған. Белгілі ғалым – педагог М. Жұмабаев: «Әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан сол ұлттың тәрбиесін алуға тиіс», - деген.

        Біз Отанымыздың, тәуелсіз Қазақстанның тарихында болашақ ұрпағы үшін «ақ найзаның ұшы мен ақ білектің күшін» аямай, туған елі, жері үшін жанын шүберекке түйгенхалықпыз.        Аса көрнекті мемлекет қайраткері, саясаткер, дипломат, қазақ жерін біріктіруші Абылайдың өмір жолы, ерлік даңқы, ақылы мен айласы, қолбасшылық қабілеті бүкіл қазаққа аңыз болып тараған. Қазақтың бірде бір ханы оған дейін де, Абылайдан кейін де шексіз билікке ие болып, халық құрметіне бөленген емес. Абылай хан парасаты – атамекені үшін күрескен барша қазақтың ұраны болды.

       Туған халқымыздың  өткен тарихына көз жіберсек, отансүйгіштіктің керемет үлгілерін  көреміз. Талай-талай қас батырлар  жанын қиып қорғап қалған, талай  арулар махаббат құрбаны болған, талай өзегі өртенген өкінішті  жандар мен қуаныштан жүрегі  жарыла шаттанған пенделердің куәгері болған қасиетті  Отанымыз – Қазақстан!

        Бүгінгі күні  егемен ел болып, қазақ деген  ұлт болып отыруымыздың өзі  – ата-бабаларымыздың теңдесі  жоқ ерлігінің арқасы.

        Қазақ халқының  жоңғарларға қарсы күресі, одан  бертіндегі ұлт- азаттық көтерілісін алып қарасақ, батырлардың ешқайсысы кеңес дәуіріндегідей патриотизмге тәрбиелеудің ықпалына салынбаған, бірақ елін, жерін, Отанын қорғауда жанын аяп қалмаған.

       Жас ұрпақтың  өнегелі, өнерлі, елжанды, өз елінің  мәдениетін құрметтей алатын абзал азамат болып өсуіне ықпал етуде ертегілер, батырлар жыры, мақал-мәтелдер, шешендік сөздердің алатын орны ерекше. Бірақ ешкімді де елін, Отанын зорлықпен, күшпен, не үгіттеп, сиқырлы сөзбен алдап-арбап сүйгізе алмайсың. Елін сүю - әркімнің жеке басының, өз арының ісі. Қасиетті сезім ананың сүтімен бірге өзі келмейді, ол адам өсе, есейе келе, ақылы өзіне жетіп, өз басымен тіршілік ете бастағанда адамзаттың бойында біртіндеп қалыптасатын құдіретті сезім.

        Біз, кішкене  кезімізден қазақ халқының батырлар жырынан тек бірлік, ынтымағы бар ел жауға қарсы тұра алады деген үлкен түйінді бойымызға сіңіріп өстік. Өзіміз төменгі сыныптарда оқыған батырлар жырындағы батырлар образы - халықтың алып қуатының, қажымас қайратының, сарқылмас күшінің көрінісі.

«Алпамыс батыр» жырындағы:

«Ақ сұңқар ұшар жем үшін

Туады ерлер ел үшін

Тоқтай алмай барамын,

Ағайын туған ел үшін», - деген жолдар осыған нақты дәлел емес пе!

        Жас ұрпақты  отансүйгіштікке және атамекенге  деген жауапкершілік сезімге тәрбиелеу бүгінгі ұлттық негізде білім беру жүйесіндегі қоғамда маңызды орынды иеленіп отыр. Яғни, бұл тұрғыдан алғанда мектептің орны ерекше екенін айтқым келеді. «Тілі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады», - деген қағиданы берік ұстанған біздің мектеп жыл сайын «тілдер күні» мерекесін, наурыз мейрамын ойдағыдай етіп атап өтеді.

        Мектеп шаңырағында  оқушылармен жүргізілетін көптеген  тағылымды шаралар ұлттық рәміздерге  арналады. Қазақ елінің бет-бейнесін  паш етер сән-салтанатта тұғырға  көтерер ұлттық мақтанышымыз – рәміздер.

        Егемендігіміздің  енді бір белгісі ана тіліміз. Біле білгенге қазақ ұлты ешбір  ұлттан, қазақ тілі ешбір тілден  кем емес.

        Елбасы Нұрсұлтан  Назарбаев «Ана тілін жетік  білу, мемлекеттік тілді және  бір шетел тілін меңгеру-мектепті бітіретін жастардың міндеті» деп атап көрсетті.

        Менің ойымша, басқа тілді құрметтеу – азаматтықты  тәрбиелеудің ең басты белгілерінің  бірі және Қазақстандық Отаншылдық  сезімін тәрбиелеуде мемлекеттік  тілді үйрету өте маңызды орын  алады.

        Мен оқитын білім ордасында қазақтың біртуар сүйікті ақын қызы Фариза Оңғарсынованың  70 жасқа толуына байланысты 5-11 сынып оқушыларының қатысуымен мерекелік іс-шара өткізілді. Бұл кеш Фариза ақынның поэзиясына, жалпы шығармашылығына деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, ізгілікке, азаматтыққа бағдарланған дүниетанымдары мен сана-сезімдерін, өмірлік айқындамаларын қалыптастыру мақсатында өтті. Оқушылар ақын апаларының патриоттық жырларын асқан бір шабытпен оқыды.

        Біздің, яғни  оқушылардың Отаншылдық түсінігін қалыптастыруда қазақ әдебиетінің алатын орны ерекше. Әдебиет – халықтың рухани азығы. Бұл сабақта ұлттық салт-дәстүрлермен таныстырудың бір тәсілі – тақырыпқа байланысты әдеби шығармалардан үзінділер оқимыз. Мысалы, М. Әуезов шығармашылығына назар аударсақ, оның дүние жүзіне әйгілі «Абай жолы» роман-эпопеясындағы көріністер, әсіресе басқа ұлт өкілдеріне қазақ халқының әдет-ғұрыптарын, мәдениеті мен әдебиетін таныстыруда баға жетпес байлық.

        Патриотизмге  тәрбиелеуде сүйенетін негізгі ұғымдар: «Ұлттық патриотизм» және «Қазақстандық патриотизм». Осы ұғымдарға анықтама беріп, олардың мазмұнын жасау, отансүйгіштік сезімді дамыту, ұлттық салт-дәстүрді ұстану және мемлекеттік рәміздерге деген құрметті қалыптастыру, т.б. тәлім-тәрбиелік мүмкіндіктерді кеңейте түсінеді.

         Қазақтан  шыққан қаһарман жазушы, панфиловшы, даңқты жауынгер, гвардия полковнигі  Б. Момышұлы «Ұлттық патриотизм», «Қазақстандық патриотизм» ұғымдарына  философиялық мынандай анықтама  берген: «Ұлттық патриотизм – бұл ұлттың ішіндегі жеке адамның асыл белгісі мен қасиеті, өз халқына деген сүйіспеншілігі, өз халқымен қан жағынан да және шыққан тегі, тілі, тұрмыс-тіршілігі, мінез-құлқы, психологиялық және этнографиялық жағынан да әбден айқын, әрі дербес басқа қасиеттері және ерекшеліктерімен де байланысты».

        «Жан дүниесі  бай адам өз халқының тарихын, мәдениетін біледі. Сонымен қатар  бауырлас халықтың мәдениетімен, тарихымен, таныс болып, сыйлай білсе, ол екі есе байи түспек»  деген Абай сөзін жадымызға  сақтап, жаттап өссек нұр үстіне нұр болар еді.

        Ел мен елді  жақындастырып, достастырудың әр  түрлі жолы бар.

         Екі ел  – Қазақстан мен Ресей арасындағы  мәдени байланысты тереңдете  түсу мақсатында 2006 жыл Қазақстандағы  – Пушкин, Ресейдегі – Абай  жылы деп жарияланды.

        Абай –  екі халықтың мәдениетінің жақындасуына  қызмет еткен ұлы тұлға. Қазақстанда  да Пушкиннің ізі сайрап жатыр. Әлемге кеткен аты бар, алтыннан  жазған хаты бар, - деп ұлы екі  ақынға да қатысты керемет  сөз тегін айтылмаған ғой.

        Биылғы жыл шығыс қазақстандықтар үшін тарих бетінде қалар ерекше жыл болды. Өз елінің патриоты облыс әкімі Б.М. Сапарбаев аты әлемге әйгілі, дарынды, қазақтың бас ақыны ұлы Абайға Өскеменнің төрінен ойып тұрып орын беріп, ескерткіш орнаттырды.

        Біздер, мектепті бітіретін жас түлектер, болашақ Қазақстан азаматы, ескінің көзіндей, жаңаның өзіндей болып, дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзінің төл мәдениетін сыйлайтын, басқаға өзін танытып, сыйлата алатындай, жан дүниеміз бай, интеллект деңгейіміз жоғары, білімді болуымыз шарт.

        Патриоттық  сезімнің қайнар көзі - Отан десек, оның мазмұны: туған жер, дін, тіл, салт-дәстүр, тарихи ескерткіштер, туған  өлкедегі тамаша, киелі орындар. Олардың адам көкірегіне жылылық, туысқандық сезімдерді ұялатып, ізгі де ерлік істердің қайнар көзіне айналуы – патриотизмге тәрбиелеудің арқауы.

        Әдебиет әр  уақытта да тәрбиенің құралы  болып келген, бола бермек. Біз  қазақ әдебиеті сабағында әрбір  оқыған шығармалар бойынша ой  қорытып, қаламгерлердің патриоттық  туындыларын саралауға тырысамыз.

        Өркениетке  бет алған егеменді еліміздің  ендігі болашағы - ұрпақ тәрбиесі  деген ұлы міндетпен ұштасып  жатыр, онсыз болашағымыздың бұлдыр  елес, тек қиял екені даусыз. Меніңше, ең алдымен, болашақ Қазақстан  азаматының бойына ұлттық идея, отансүйгіштікті қалыптастыра білуіміз қажет.

        Ұлт пен  ұлыстың, үлкен мен кішінің патриоттық  сезімін бейнелейтін шығармалар  әдебиетте қаншама десеңізші!

         Қазақ әдебиетінде  ақын-күрескер, өз Отанының патриоты  деп Қасым Аманжоловты ерекше атап өтуге болады. Қасым шығармаларынан халық жанының батырлығы, қуаттылығы, елжандылығы терең сезіледі.

         1945 жылы  мамырдың 9-ында Ұлы Отан соғысы  кеңес елінің жеңісімен аяқталды. Биыл мамырдың 9 күні неміс-фашист  басқыншыларының екінші дүниежүзілік соғыста қайта бас көтерместей болып жеңілгеніне 65 жыл толады.

Бұл Ұлы Жеңіс бұрынғы Кеңес Одағы халықтарының «Барлығы - майдан үшін, барлығы Жеңіс үшін!» деп жанқиярлықпен шайқасқан Ұлы ерлігінің арқасында қамтамасыз етілді.

         Ұлт пен ұлыстың, үлкен мен кішінің патриоттық сезімі буырқана оянып, ата-ана мен аға-іні үшін, қара орман мен қалың ел үшін мың қиындық пен мың бір сынға түскен боздақтардың қанымен келген Ұлы Жеңіс бұл.

         Бұл күнге  жеткен де бар, жетпеген де  бар. Көптеген ардагерлеріміз өмірден озып, «о дүниелік» болып кетті. Қазір олардың қатары сиреп қалды.

Бірі - мініп келместің кемесіне,

Бірі – күтіп, әнекей жағада тұр, - деген өлең жолдарын естігенде жүрегің шаншып, еріксіз ойға қалып, мұңға батасың.

         Қазақстандықтар соғысқа қатысып, ерлік көрсетті. Көптеген жауынгерлер теңдесі жоқ ерлік жасады. 518 қазақстандық Кеңес Одағының Батыры атағын алды.

        Ұлы Отан  соғысының қаһарман жылдары одан  ары алыстап барады.

        Қанша уақыт  өтсе де кеңес халқының қайсар ерлігі мен батырлығы, жаужүректілігі адамдардың, келер ұрпақтың жанында, олардың жүрегінде мәңгі сақталады.

        Ұлы Отан  соғысы Жылнамасының парақтарындағы  жазуда зыряндықтар ауқымды бөлігін  алып жатыр. Гитлерлік басқыншылармен  күрестегі ерліктері үшін төрт мыңнан аса біздің жерлестеріміз ордендер және медальдармен марапатталған.

        Ұлы Отан  соғысы Жылнамасына алтын әріптермен  жазылған он зыряндықтың есімдерімен  біз мақтанамыз, оларды мақтан  тұтамыз.

        Бұл – Кеңес  Одағының Батырлары мен Даңқ орденінің толық кавалері: П.С. Бочарников, П.Т. Брилин, А.А. Бурнашов, Н.Қ. Жақсыбаев, П.Ф. Кольцов, И.П. Копылов, Г.Т. Рыжков, И.Н. Щетников.

        Бүгінде облысымызда  қалған көзі тірі жалғыз Кеңес  Одағының Батыры – біздің жерлесіміз,  зыряндық ардагер Павел Кольцов. Ол биыл 20-қаңтарда жүз жасқа келіп, ғасырлық тойын атап өтті. Ал соғыс басталған кезде Кольцов отыздан енді ғана асқан, тепсе темір үзетін жігіт болатын. Павел Ресейдің Краснодар өлкесіндегі Майкоп атты қалада тұрып жатқан еді. Автобазада жүргізуші болып жұмыс істейтін, сонымен қатар механиктер дайындайтын мектепте оқып жүрді. Курсты аяқтауға екі-ақ апта қалғанда Ұлы Отан соғысы басталып кетті. Он жыл бұрын әскер қатарында болып келген ол бірден-ақ майдан даласына аттанады.