Педагогика пєні жайлы ұғым

 

 Мектепте еңбекке тәрбиелеудің  басты міндеттері: біріншіден, еңбек  сүйіспеншілік пен еңбек адамдарына  құрметпен қарау; екіншіден, оқушылардың  халық шаруашылығының салаларындағы  еңбектің түрлерімен таныстыру, еңбек іс-әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру; үшіншіден, мамандықты таңдауға дайындау.

 

 Жасөспірімді, еңбекке тәрбиелеудің  жалпы міндеттері бірнеше жеке  міндеттерде орындау арқылы іске  асырылады. Олар: балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан даярлау: оқушылардың еңбек дағдыларын қалыптастыру; еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту, оқушылардың ынтасын және қабілетін дамыту.

 

 Балаларды еңбекке психологиялық  және практикалық тұрғыдан дайындау- бұл қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярлығын және талаптануын тәрбиелеу, еңбекті өз бетімен, өз еркімен ынталануын орындауға үйрету.

 

 Ең бастысы балаларды еңбекке  даярлауды 1-сыныптан, ал отбасында  балалық шақтан бастау, оларды  еңбек түрлеріне қатыстыра отырып, еңбектің адамды қайратты және бақытты ететіндігіне сенімін қалыптастыру.

 

 Еңбек мәдениеті дағдыларын  дарыту басты мәселелердің бірі. Еңбек мәдениетінің көрсеткіші: жұмысты сапалы және тиімді  істеу, уақытты ұтымды пайдалану,  еңбек құралдарына, түрлі материалдарға құнттылықпен қарау. Еңбек мәдениетіне өзін көрсете білу, дербестік, еңбектің демалыспен қабысуы, алдағы жұмыстың негізі кезеңдерін белгілей білу, еңбек процесін талдау және іс-құжаттарын сауатты жасау жатады.

 

 Балалардың ынтасын және қабілетін дамыту еңбек тәрбиесіндегі жеке міндеттердің бірі. Халық шаруашылығында автоматтарды, роботтарды, компьютерлерді, эдлектрониканы, т.б. қолдану барлық мамандардан жоғары техникалық сауаттылықты талап етеді. Сондықтан оқыту және тәрбие жұмысының барысында оқушылардың ынтасын ғылыми-техникалық білімді игеруге дамыту және тәрбиелеу қажет.

 

 

2. Еңбек тәрбиесінің мазмұны  және жүйесі

 

 Кіші қушылардың еңбек тәрбиесі  мектепте, кәсіптік техникалық училищеде  өткізіледі. Еңбек тәрбиесінің жүйесіне  түрлі іс-әрекеттері кіреді. Олар: оқу барысындағы еңбек, сыныптан тыс үйірме және жаппай жұмыстар; өзіне-өзі қызмет ету; қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек.

 

Оқу барысындағы еңбек. Сабақ барысында  еңбек дағдылары, іскерлік, төзімділік, кейін жаппай еңбек іс-әрекетінің түрлерін де байқайды.

 

Еңбек тәрбиесі үшін өте маңызды  еңбек сабағы, онда оқушылар еңбек  дағдыларына үйренеді, техникалық білімді  игереді. Еңбек сабақтары барысында  оқушылар жалпы және техникалық білімге  сүйенеді. Білім еңбек сабақтарының ғылыми негізі болады, ал еңбек сабақтары мен тәрбие барысында оқушылар алған өмір тәжірибесіне теориялық білім жүйесі арқылы түсінеді.

 

Еңбекке тәрбиелеу мен оқытудың міндеттері еңбек пәні сабақтарында шешіледі. Бастауыш сыныпта балалар  қағаз қию, балшық пен пластилиннен бейне құру, өсімдіктерді күту, ағаш пластмасса, қаңылтыр сыммен жұмыс істеуді үйреніп, мектеп жанындағы үлесті жер бөлшектерінде еңбек етеді.

 

Сыныптан тыс үйірме және жаппай жұмыстың еңбек тәрбиесін іске асыруда  тәрбиелік мүмкіндігі өте зор.

 

“Жас натуралистер”, “Жас техниктер” “Жас тәжірибешілер” және пән үйірмелеріндегі  сабақтар оқушыларды еңбекке баулиды, олардың шығармашылық ойларының  дамуына мүмкіндік туғызады. Єрбір  оқушының үйірме сабақтарында еңбекке  шығармашылық қатынасы байқалады, олар еңбегін ұйымдастыру тәсілдерін іздестіреді, ғылыми зерттеу дағдыларына (әдебиеттер мен жұмыс істеу, жазып алу, мәліметтерді жинақтай білу т.б.) төселеді.

 

Өзіне-өзі қызмет ету – еңбек  тәрбиесінің қажетті элементтерінің бірі. Балалар өзіне-өзі қызмет ете  отырып, әр түрлі еңбек іс-әрекеттерін орындаудың тәсілдеріне үйренеді, өздерінің жауапкершілігін сезеді, бұл менің адамгершілік борышым дейді, сонымен бірге олар үлкендердің еңбегін бағалайды, олардан үлгі алады.

 

Мектеп жағдайында өзіне-өзі қызмет ету – оқу құралдарын, кабинеттерді, мебельді, сынып бөлмесін, мектеп үйін жөндеу, сыныптарды, шеберханаларды, спорт алаңдарын, мектеп үйлерін жинау т.б.

 

 Отбасында өзіне-өзі қызмет  етудің түрлеріне төсек – орынды, пәтерді жинау, киім, аяқ-киім  және басқа үй мүліктерін тазалау, кір жуу, ‰тіктеу, киімді жамау, тамақ дайындау т.б. жатады.

 

Қоғамдық пайдалы еңбек –  қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру, жеке адамның жан-жақты дамуына  мүмкіндік жасау құралы, мектеп жағдайында өткізілетін қоғамдық пайдалы жұмыстың тәрбиелік мәні өте зор. Қоғамдық пайдалы жұмыстың барысында оқушылардың ғылыми дүние танымы дамиды.

 

Қоғамдық пайдалы жұмыстың мектеп өмірінде бірнеше түрлері бар:

 

Халық қоныс тепкен жерлерді, мектептерді  абаттандыру, көшелерді, алаңдарды  көгалдандыру, жолды жөндеуге қатысу, экологиялық жағдайға байланысты тазалықты сақтау, табиғатты күту және қорғау.

 

Мәдени – ағарту жұмысы оқушыларды белсенділікке, қоғамшылдыққа тәрбиелейді, олардың әлеуметтік ортамен қарым  қатынасын кеңейтеді.

 

Шефтік жұмыс – адамгершілікті адам тәрбиесінің ең жоғарғы формасы. Ол баланы қамқорлыққа, қайырымдылыққа, жауапкершілікке тәрбиелейді.

 

Өнімді еңбек – арқылы адам баласы өзіне және қоғамға қажетті материалдық  құндылықты жасайды.

 

Кіші мектеп жасындағы оқушылар мектепаралық оқу - өндірістік комбинаттарға, оқушылардың өндірістік бригадаларына экскурсия жасап өнімді еңбектермен танысады.

 

Еңбекке тәрбиелеу бірқатар педагогикалық  шарттарға байланысты:

 

Еңбекке тәрбелеудің нәтижелі жүруі  баланың еңбекке неғұрлым ертерек  қатыстырылуына байланысты;

 

Оқушылардың еңбек әрекетінің қоғамдық мағынасы және идеялық - өнегелік негізі болуы керек;

 

Еңбек тапсырмасын орындағаннан кейін  оның нәтижесі баланың өз күшіне сенімділігін қуаттайды, қуаныш сезімі артады;

 

Еңбек балалардың психикалық және физиологиялық ерекшеліктеріне сай ұйымдастырылуы керек;

 

Еңбек іс-әрекеті барысында тек  тапсырманы орындап қоймай, өз еңбегін  өз бетімен үйрену керек.

 

 

3. Оқушыларға кәсіптік бағдар  беру жүйесі.

 

Кәсіптік бағдар беру – шешімі табылуға тиісті өте күрделі кешенді мәселе. Өзінің әдістемесі және мазмұны жағынан оның психологиялық, педагогикалық, дәрігерлік – физиологиялық, ал әрекеттік аумағы жағынан әлеуметтік сипаты болады. Нәтижесі қоғамның экономикалық өміріне әсер етеді. Осымен қатар кәсіптік бағдар беру қоғамның жұмыс күшін қайта өндірудің маңызды құралы болып табылады.

 

Оқушыларға кәсіптік бағдар берудің  орталығы жалпы, политехникалық білім  беретін орта мектеп.

 

Кәсіптік бағдар беру жүйесінде  кәсіптік диагностика, кәсіптік білім  беру, кәсіптік консультация, кәсіптік іріктеу, кәсіптік адаптация кіреді.

 

Кәсіптік диагностика – кәсіптік бағдар беру мақсатына байланысты әрбір  оқушыны зерттейді. Осының нәтижесінде  мамандықты таңдауда оған баланың дайындығын, ынтасын, қабілетін анықтайды. Ол үшін мынандай әдістерді қолдануға болады: оқушылардың құжаттарын, іс-әрекетінің жемісін (жеке іс, сынып журналы, шығармашылық жазбалар, қол өнер бұйымдары т.б.) талдау; практикалық іс-әрекетін, жүріс-тұрысын (мектепте, қоғамдық ұйымдарда, отбасында, еңбекте) зерттеу, анкета мәліметтерін зерттеу; әңгіме-сұқбат; педагогикалық эксперимент; тәуелсіз мінездемені жинақтау әдісі.

 

Бұл әдістердің біразы педагогика, психология ғылымдарында да қолданылады.

 

Бақылау әдісіне қысқа мерзімді, дискретті және монографиялық бақылау  әдістері жатады. Қысқа мерзімді бақылау әдісі сабақтардың барысында, үзіліс кезінде, бүкіл жұмыс күні бойында жүргізіледі. Әдетте бақылау үздіксіз жүргізілуі мүмкін. Ал кейде бақылау оқтын-оқтын жүргізіледі. Мұны дискретті бақылау дейді. Монографиялық бақылау жан-жақты ұзақ мерзімде жүргізіледі.

 

Кәсіптік білім беру –кейде ақпарат  деп те аталады.

 

Кәсіптік білім беру – бұл  әр түрлі мамандықтар және сол  мамандықтардың адамға қоятын талаптары  жөнінде оқушыларды біліммен қаруландыру. Кәсіптік білім беру барысында жастардың қызығушылығын, бейімділігін, психофизиологиялық қасиеттерін еске алу қажет.

 

Мамандықты саналы таңдауда екі  факторды еске алу керек:

 

оқушылардың білім деңгейі;

 

оқушылардың жеке қасиеттері.

 

Кәсіптік консультация – кәсіптік бағдар беру жұмысы жүйесінің басты элементтері-нің бірі. Әрбір оқушыны өзінің мамандығын анықтауда жан-жақты зерттеп, оған консультация беру арқылы тиісті көмек көрсетіледі. Оқушы мамандық талаптарына сәйкес өзінің дербес бейімділігін, психофизиологиялық мүмкіншіліктерін анықтайды, сол мамандыққа жарамдылығы жөнінде шешім қабылдайды. Жұмыстың мұндай түрін кәсіптік консультация деп атайды. К.К.Платонов кәсіптік консультацияны үш кезеңге бөледі: дайындық, аяқтау, анықтау. Кәсіптік дайындық консультациясы – бұл бүкіл мектеп жылдары ішінде оқу-тәрбие жұмысының барысында оқушыларға үнемі дұрыс кәсіптік бағыт- бағдар беріп отыруды қажет етеді.

 

 Кәсіптік аяқтау консультациясы  – бұл консультацияны VIII және XI сынып  оқушыларымен маман –консультант  мұғалімдермен бірігіп өткізеді. Бұл жерде оқушылардың мамандықты таңдауға бейімділігінің психофизиологиялық қабілетінің сәйкестігі еске алынады.

 

Кәсіптік анықтау консультациясы кәсіптік -техникалық училищелерде, жоғары оқу орындарында, колледждерде, кәсіпорындарында өткізіледі.

 

Кәсіптік консультацияның екінші кезеңінде медициналық, психологиялық-педагогикалық және анықтамалық консультациялар өткізіледі. Бұл консультациялардың негізгі мақсаттары біріншіден, таңдаған мамандыққа жеке адамның денсаулығының сәйкестігін анықтау; екіншіден, жеке адамның таңдаған мамандықты игерудегі психофизиологиялық дайындығын білу; үшіншіден, еңбектің мазмұны және жұмысқа орналастыру жөнінде анықтамалық ақпарат алу.

 

Кәсіптік іріктеу мєселесімен  арнайы орта жєне жоѓары оќу орындары, т‰рлі мекемелер, кєсіпорындар айналысады. Оќу орындары оќуѓа т‰сетін жастарѓа наќты талаптар ќояды. Кєсіпорындар ж±мысќа ќабылданатын жастарды іріктеп алады. ¤йткені олардыњ мамандыќты ойдаѓыдай игеруін, оѓан байланысты міндеттерді орындауын басты мєселе деп ќарастырады.

 

 Кєсіптік іріктеудіњ маќсаты – жастардыњ белгілі бір мамандыќќа жарамдылыѓын немесе жарамсыздыѓын аныќтау. Ол ‰шін жеке адамныњ кейбір ерекшеліктерін, жаѓымды, жаѓымсыз жаќтарын біліп ќана ќоймай, оѓан мамандыќ ќоятын талаптарды да жете білген жµн. Осыѓан байланысты к‰ні б±рын профессиограмма жасалады.

 

 Профессиограмма – б±л белгілі  бір мамандыќтыњ ерекшеліктерін  жеткілікті бейнелеу (жазу).

 

Кєсіптік адаптация – б±л  єр т‰рлі оќу орындарында оќитын жєне кєсіпорындарда ж±мыс істейтін жастардыњ кєсіби ењбек ету жаѓдайына  бейімделу ж‰йесі.

 

4. Кәсіптік бағдар жұмысын жетілдірудегі  мектептің, отбасының ролі.

 

 Мектепте м±ѓалімдер ±жымы  кєсіптік баѓдар беру ісінде  негізгі к‰штерді (мектеп, ‰йелмен,  ж±ртшылыќ) біріктіру баѓытында  ж±мыс істейді. А.С.Макаренко тєрбиеніњ  осы сияќты кейбір к‰рделі мєселелерін педагогикалыќ теорема деп атады. М±ндай теореманыњ ќатарында “‰ш к‰ш одаѓы” – мектепті, ‰йелменді, ж±ртшылыќты жатќызуѓа болады.

 

 Мектеп оќушыларѓа кєсіптік  баѓдар беру ж±мысын ±йымдастырушы  жєне ‰йлестіруші орталыќ. Мектепте  кєсіптік баѓдар беру ж±мысын негізінен іске асыратын м±ѓалім, сынып жетекшісі, ењбек сабаѓыныњ оќытушысы сыныптан жєне мектептен тыс тєрбие ж±мысын ±йымдастырушы, яѓни б‰кіл педагогикалыќ ±жым.

 

 Сыныптан жєне мектептен  тыс тєрбие ж±мысын ±йымдастырушыныњ  негізгі ќызметі: біріншіден кєсіптік баѓдар беру кабинетінде аныќтамалыќ консультация материалдарын жинау, екіншіден, єр т‰рлі сыныптарда кєсіптік баѓдар беру єдісі жєне оќушыларѓа психологиялыќ-педагогикалыќ мінездеме дайындау жµнінде м±ѓалімдер жєне сынып жетекшілері ‰шін консультация ±йымдастыру; ‰шіншіден, мамандыќ жайында оќушылармен єњгімелесетін кєсіпорын µкілдерімен консультация µткізу, тµртіншіден, б‰кіл кєсіптік баѓдар беру ж±мысын жоспарлау, ќорытынды жасау.

 

 Балаларды ењбекке баулу,  таным ќабілетін дамыту жєне кєсіптік баѓдар беру ж‰йесінде ерекше орын алатын мектептіњ одаќтасы – отбасы.

 

 Кєсіптік баѓдар беру ж±мысына  єрбір ата-ана балаларына µздерініњ  мамандыќтарымен таныстырудан бастауы  керек. Мамандыќты игеру ‰шін  білімніњ ќажеттігін балаларына  айтуы тиіс.

 

 Отбасы кєсіптік баѓдар беру  ж±мысын жаќсартуда, мањызды роль  атќарады. Алайда б±л ж±мысты  ш‰бєсіз ±йымдасыру ‰шін ‰йелменніњ  ењ басты одаќтасы – мектеп.

 

 

¤зін µзі баќылау с±раќтары:

 

Жеке адамныњ дамуындаѓы ењбектіњ ролі туралы пікіріњіз ќалай?

 

Ењбек тєрбиесі ж‰йесіне жататын  іс-єрекеттерініњ мазм±нын т‰сіндіріњіз.

 

Кєсіптік баѓдар беру ж‰йесініњ  компоненттері жµнінде не айтар  едіњіз?

 

Кєсіптік баѓдар беру ж±мысын жетілдірудегі  мектептіњ, ‰йелменніњ ролі?

 

 

 

3 - кредит

 

1 - тақырып

 

Кіші мектеп жасындағы оқушылардың экономикалық тєрбие

 

 

Қарастырылатын мәселелер:

 

1. Экономикалық тәрбие жайлы  ұғым.

 

2. Экономикалық тәрбиенің зерттейтін  проблемалары.

 

3. Экономикалық тәрбиенің міндеттері, мазмұны.

 

4. Экономикалық тәрбиенің формалары  және әдістері.