Психика

Ес – күрделі психикалық процестердің бірі. Естің физиологиялық  негіздері.

Естің жалпы заңдылықтары және қасиеттері (есте сақтау және қайта  жаңғырту шарты). Еріксіз есте сақтаудың  шарты: күшті, маңызды тітіркендіргіштер, кездейсоқ, қызықты, қажетті тітіркендіргіштер, белсенді іс-әрекет объектілері. Ерікті есте сақтау шарттары: есте сақталатын материалдың маңызын, мазмұнын түсіну; мәліметтерді логикалық өңдеу, материалды жүйелеу, реттеу, жоспар құрастыру; категорияларды, ұғымдарды, терминдерді және негізгі  сөздерді бөліп алу; материалды кестеге, таблицаға, модульдық-блоктық бейнелеу; материалдардың мазмұндылығы, түсініктілігі; тұлға тәжірибесіне сәйкестілігі; материалдың  көркем, әсерлілігі; есте сақталған  материалды кәсіптік іс-әрекетінде пайдалануға  маңыздылығы.

Маңызды мақсатқа жету тәсілі ретінде қажет, тұрмыстық мәселелерді  шешу ролін атқарушы материалдар  есте жақсы сақталады. Естің деңгейлері: биогенетикалық және социогенетикалық ес. Есте сақтау түрлері, механизмдері. Танудың түрлері: дара және жалпы. Қайта  жаңғырту ұғымы, түрлері және механизмдері. Ұмыту түрлері, механизмдері. Ассоциация. Оның түрлері. Мнемикалық қабілеттер. Мнемотехникалық тәсілдер. Мнемикалық іс-әрекетті басқару тәсілдері.Елес туралы түсінік. Елестің негізгі қасиеттері және жалпы заңдылықтары. Елестің басқа танымдық процестермен байланысы. Елес болып өткен шаққа, қабылдау осы шаққа, ал қиял болашаққа бағытталған. Елес құрамы және құрылымы. Елестің түрлері. Елестің атқаратын қызметі.

Ойлау және сөйлеу.

Ойлаудың анықтамасы. Ойлаудың басқа да танымдық процестермен байланысы. Ойлаудың нейрофизиологиялық негіздері. Ойлау операциялары: анализ, талдау, салыстыру, абстракция, нақтылау, жалпылау, жүйелеудің маңызы. Ұғым және түрлері. Пікір түсінігі. Жалған және шындыққа сай пікірлер. Ой-қорытындысы туралы түсінік. Индуктивтік, дедуктивтік  және аналогиялық ой-қорытындылары. Көрнекі-практикалық, көрнекі-образдық, теориялық-абстрактылы ойлау. Ойлаудың негізгі заңдылықтары. Ойлау механизмдері. Ойлаудың құрылымы және атқаратын функциялары. Ақыл-ой сапалары: кеңділігі, тереңдігі, жүйелілігі, икемділігі, шапшаңдығы және т.б. Ақыл-ой әрекетінің сатылы қалыптасу  теориясы. А.А.Смирнов, А.Н.Леонтьев, П.Я.Гальперин, Л.В.Занков және т.б. еңбектеріндегі ойлау  проблемасы. А.Бине және Г.Симонның ойлауды  экспериментальды тұрғыда зерттеуі. Векслер тесті. Сөйлеу – тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізу. Сыртқы және ішкі сөйлеу. Ауызша және жазбаша, диалогтық және монологтық сөйлеу. Сөйлеудің механизмдері: жоспарлау, болжау, сақтау және т.б. Сөйлеу заңдылықтары. Сөйлеу қызметтері: коммуникативтік, жалпылау, экспрессивті т.б. Сөйлеу сапасына қойылатын  талаптар: мағыналылығы, түсініктілігі, шындығы, көркемділігі және т.б. Сөйлеу мәдениеті. Ораторлық шеберлікті дамыту тренингі. Сөйлеу қабілеті. 

Қиял.

Қиял мен елестетудің  айырмашылықтары және ұқсастықтары. Қиялдың жалпы сипаттамасы, анықтамасы. Қиял – сыртқы дүние заттары мен  құбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өңдеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға психикалық процесс. Қиялдың еріксіз, ерікті, қайта жасау, шығармашылық және арман, түс көру, фантазия, гипноз, сендіру түрлерінің сипаттамасы. Продуктивті және творчестволық  қиял.

 Қиялдың алдын-ала  мақсатты сезіну заңдылығы. Қиялдың   пайда болу шарттары. Қиялдың  функциялары. Қиялдың сапасы. Қиялдың  агглютинация, гипербола, типтік  образдарды жасау, схематизация  тәсілдері. Қиялды және фантазияны  дамыту тренингі.

Зейін.

Зейін туралы түсінік.Зейін  психикалық феномен ретінде. Зейіннің негізгі сипаттары. Зейін және сана. Зейіннің физиологиялық механизмдері және бағдарлы рефлекс. Н.Н. Ланге бойынша  зейін теориясының классификациясы. Т. Рибовтың зейін теориясы. П.Я. Гальпериннің зейін туралы концепсиясы. Нұсқа  және зейін туралы Д.Н. Узнадзенің концепсиясы.Зейіннің негізгі түрлері. Ырықсыз зейін  және оны қоздыратын факторлар. Ырықты зейіннің ерекшеліктері. Ырықты зейіннің әлеуметтік факторлары. Үйреншікті зейін. Зейін қасиеттерінің сипаттары.Зейіннің негізгі қасиеттері. Зейіннің тұрақтылығының психофизикалық сипаты және оның негіздері  жайлары. Зейіннің тұрақтылығын зерттейтін әдістер. Зейіннің шоғырлануы және бөлінуі. Оларды зерттейтін әдістер. Зейіннің ауысуы және көлемі. Оларды зерттейтін әдістер. Жалған және шынайы шашыраңқылық.

 

5.Тұлғаның психикалық қасиеттері.

 

Темперамент.

Темпераменттің жалпы  түсінік. Темперамент туралы теориялар: Гиппократ теориясы, конституциялық теория /Э. Кречмер, У.Шелдон/, нейрофизиологиялық теория /И.П.Павлов, Б.М.Теплов және В.Д.Небылицын  т.б./. Темперамент және жүйке жүйесінің  типтері: күшті /ұстамсыз, ширақ, байсалды/ және әлсіз /әлсіз/. Я. Стреляу бойынша  темперамент типтеріне психологиялық  сипаттама. Темпераменттің негізгі  қасиеттері және заңдылықтары. Темпераменттің құрылымы және функциясы. Темперамент  типтерінің психологиялық сипаттамасы /холерик, сангвиник, флегматик, меланхолик/. Темпераменттің даму сатылары.

Мінез.

Мінез түсінігі, оның сипаттамасы. Мінездің түрлері, типтері, көріну формалары. Мінез құбылысын топтастыру: табиғи, биологиялық, әлеуметтік, жасанды. Мінездің негізгі қасиеттері және жалпы заңдылықтары. Мінездің құрылымы. Мінездің этникалық  ерекшеліктері. Мінез деңгейлері. К.Леонгард және А.Е.Личко концепциясы. Мінез  акцентуациясы /қозғыш, аффективті, тұрақсыз, шыдамсыз/. Мінез сапалары. К.Юнг  бойынша мінез типтері. Мінез  типтері/тұтас үйлесімді тип, іштей  қайшылықты, бірақ  сырттай сыртқы ортамен үйлесімді, қарама-қайшылықты бейімделгіштігі төмен, вариативті тип/. Мінездің даму, қалыптасу сатылары. Мінезді тәрбиелеу маңызы.

Қабілет.

Қабілет түсінігі, жалпы  сипаттамасы. Б.М.Теплов бойынша қабілет  анықтамасы. Қабілет түрлері: жеке және жалпы қабілет. Жалпы қабілеттің сипаттамасы. Оқу және творчестволық  қабілеттер. Тума нышан және генотип. Қабілеттің даму деңгейлерін топтастыру /репродуктивтік, дарындылық, талант/. Ф.Галлей және Ф.Гальтонның қабілет  туралы теориялары. Қабілеттің дамуының негізгі сатылары.

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Сонымен, психика дегеніміз- обективті дүниені субективті бейнелендіру болып табылады. Психикалық бейнелену  – ақиқаттың шынайы және дұрыс  бейнеленуі. Ақиқаты бейнелендірудің  дұрыстығы адам заттың қоғамдық тарихи практикасымен тексеріледі.

Ал, идеалистер бойынша: олар шындықты бұрмалайды. Мәселен: неміс  ғалымы Гельмгольц «мидағы бейнелердің  сыртқы дүние заттарымен ешқандай ұқсастығы  жоқ, бұлар –заттардың бейнесі емес, оның символы дейді. Объективті дүниені  жоққа шығарады».

Адамның  психика   туралы  нақтылы көзқарасын оның жеке өмір тәжірибесі қалыптастырады. Қоғамдық және жеке тәжірибелерден алынған психологиялық  қарапайым мәліметтер, бірлесіп еңбек  ету үрдісінде, бірлесіп өмір сүру кезінде  басқа адамның әрекеттері мен  қылықтарына дұрыс жауап қайтаруға  қажетті шарттар болып саналатын, ғылымға дейінгі психологиялық  ілімдерді құрайды. Бұл ілімдер  қоршаған адамдардың мінез-құлықтарына  бағыт-бағдар беруге дұрыс ықпал  етуі мүмкін. Алайда, олар дәлелсіз, тереңдетілмеген  жүйесіз болып табылады. Біз оларды тек өз тәжірибеміз арқылы ғана емес, сонымен қатар көркем әдебиет, мақал-мәтелдер, ертегілер, аңыздар, мысалдар арқылы меңгереміз. Міне, осылар қазіргі заманғы психологияның  барлық психологиялық теориялары мен  салаларының бастаулары болып саналады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1.Сәбет Бап-Баба  Жалпы  психология Алматы.,2003ж

2.Жарықбаев Қ. Жантану  негіздері  Алматы.,2002ж.

3.Жалпы психология. А.Г. Богословскийдің, В.Г. Ковалевтің редакциясымен. Алматы., 1990.

4.Итбаев Н.И. Жалпы психология. Ақмола, 1992.

5.Алдамұратов  Ә. Жалпы психология Алматы., 1996

6.Атлас по психологии. / Под ред. М.В. Гамезо, И.А. Домашенко. – М., 1986

7.Немов Р.С. Психология. СС в 3-х томах. Т. 1. - М., 19