Дене шыныктыру ойын турлери

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

	КІРІСПЕ	3
1	БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ	4
1.1	Ойын түрлері. Іскерлік ойын.	5-7
1.2	Дидактикалық ойын.	7-11
1.3	Рөлдік-мазмұндық ойын.	11-13
2	ОЙЫН АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ	14-15
2.1	Оқушылардың қозғалыс белсенділігін жетілдіруді тәрбиелеу бағытында қолданылатын кейбір ерекшеліктері	15-18
2.2	Ойын арқылы баланың  психикалық ерекшеліктерін қалыптастыру	18-20
2.3	Ойын – бала білімін  берік меңгерту құралы	20-23
	ҚОРЫТЫНДЫ	24
	ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ	25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 
      Ойын  - бала әрекетінің бір түрі, адамзат мәдениетінің қазынасы. Ұлы педагогтер, ғалымдар баланы тәрбиелеудегі ойын рөлін жоғары бағалаған. Бала ойын арқылы өмірге енеді, табиғатпен, қоршаған ортамен қарым-қатынасқа түседі, атын – түсінігін арттырады, еңбек ете білу дағдысы қалыптасады.

Зерттеу жұмысының тақырыбы: Бастауыш сыныптардағы дене тәрбиесі сабақтарында ойындарды қолдану ерекшеліктері.

 Зерттеу жұмысының өзектілігі: Бастауыш сыныптарда дене шынықтыру сабақтарында қимыл-қозғалыс ойындарын қолдану.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының мақсатты түрде дене тәрбиесін ұйымдастырып, дене дамуындағы қозғалғыштық қабілеттердің оңтайлы іске асырылуын зерделеу. Дене тәрбиесінің мақсаты, денсаулығы мықты, рухы сергек, Отанын корғауға және ұзак уакыт шығармашылық енбекке жарамды адамды қалыптастыру болып табылады. Қазақстан Республикасыныңн Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Қазақстан 2030» бағдарламасында: «Біздің ұрпақтың бүгінгі кезеңінің міндеттерінен өзге келер ұрпактар алдында орасан зор жауапкершілк жүгін арқалайтынымыздығы, сонымен бірге жастар алдындағы жауапкершілікті күнде есте ұстауға тиіс екеніміз» туралы айтылған. Бұдан егемен елімізде жас ұрпактың дене тэрбиесіне айрықша көңіл бөлініп отырғандығын көрсетеді. Ол тусінікті. Келешекте Азия барысына айналатын және де елелі 50 мемлекеттің қатарына қосылуына ат салысып еліміздің іргесін нығайтатын да казіргі жас ұрпақ. Осы жас ұрпақты дене жетілдіруінің бастауыш сынып дене тәрбиесі сабағындағы жеңіл атлетика, гимнастика, жүзу бөлігінде, қимылды ойындар ерекше орынды алады. Себебі адам өмірге келген күннен бастап үнемі қимыл- қозғалыстар жасау арқылы өсіп жетіледі.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

Дене тәрбиесі мәселелеріне шолу;

Қазақтың ұлттық қозғалмалы ойындарының мәнін көрсету;

Дене тәрбиесіндегі қозғалмалы ойындардың маңызын анықтау;

Балалардың қимыл-қозғалыстарын қалыптастыру жолдарын көрсету;  
Қозғалмалы ойындар алдындағы гимнастиканы ұйымдастыру ерекшеліктерін анықтау;

Балалардың қимыл-қозғалыстарын қалыптастыру жолдарын көрсету; Қозғалмалы ойындар алдындағы гимнастиканы ұйымдастыру ерекшеліктерін анықтау.

Зерттеу объектісі: Бастауыш сыныптағы дене тәрбиесі.

Қозғалмалы ойындар бастауыш сыныптағы баланың дамуына үлкен роль атқарады. Дене тәрбиесі оқытушыларына әдістемелік материал ретінде ұсынуға болады.

 

 

 

 

 

1. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ

 

Бастауыш сынып  оқушыларының қатарына  I-IV сыныпта оқитын 7-11 жастағы  оқушылар жатады.

Бастауыш сынып жасындағы  оқушылардың дене тәрбиесі міндеттері төмендегідей:

- денсаулықты нығайту, шынықтыру,  жан-жақты дене дамуына көмектесу,  жалпақ табандылықтың алдын алу,  бала ағзасының жағымсыз сыртқы  орта әсеріне қарсылық күшін  қалыптастыру;

Таза ауада дене тәрбиесі жаттығуларымен айналысу, ойнау, секіру, лақтыру, шаңғы тебу, жүгіру баланың бұлшық еттерін дамытады, жүрек-қан тамыры жүйесін, тыныс алу жүйесін, сүйек-тірек аппаратын т.б. ағза жүйелерін нығайтады, шынықтырады. Баланың мүсін, тұлға түзулігі қалыптасады. Сондықтан мектептің  міндеті – балаларды дене тәрбиесімен жүйелі, белсенді шұғылдандыру;

- дене тәрбиесі жаттығулары,  гигиеналық дағдылар, күн тәртібі  туралы арнайы білім беру. Ол  білімдер: дене тәрбиесі жаттығуларының  ағзаға пайдалы әсері, гигиеналық  ережелер. Тамақтану, демалу, жұмыс тәртіптері;

- оқушылардың өмірге керек қозғалыс  ептілігі мен дағдысын қалыптастыру, оларды жаңа қозғалыстарға, қимыл-әрекеттерге   үйрету. Бағдарламада берілген барлық  негізгі спорт түрлерінің жаттығуларын  дұрыс орындай білу;

- дене қаситтерін дамыту. Гигиеналық дағдылар,  күн тәртібі туралы арнайы білім беру. Ол білімдер: дене тәрбиесі жаттығуларының ағзаға пайдалы әсері, гигиеналық ережелер. Тамақтану, демалу, жұмыс тәртіптері;

- бастауыш сыныптарда  қимыл үйлесімділігі, ептілік,  икемділік қасиеттерін дамыту;

            - жігерлікке, батылдыққа, қажырлылыққа, тәртіптілікке, еңбек  сүйгіштікке,  көпшілдікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу.  Дене тәрбиесі жаттығулары, әр  түрлі  қозғалмалы ойындар  осы қасиеттерді дамытады;

- қозғалыс кездерінде және қозғалмайтын статикалық жаттығулар кезінде мүсін түзулігін, тұлғаны қалыптастыру. Ол үшін отырғанда,  тұрғанда, жүргенде, жаттығулар жасағанда  тұлғаны түзететін арнайы жаттығулар беріп отыруымыз керек;

          - оқушыларды бастауыш сыныптардан бастап Президенттік сынама сынақтары жаттығуларын меңгеруге, орындауға дайындай бастағанымыз жөн;

          - оқушылардың  дене тәрбиесі мен спортқа  деген ынтасын, қызығушылығын  оятып, оларды спортпен тұрақты,  жүйелі шұғылдануға дағдыландыру  керек [1].

      Мектептің міндеті – оқушыларды дене тәрбиесі жаттығуларымен мектепте ғана емес, үйде де тұрақты айналысуға әдеттендіру. Ол әдет оқушылардың күн тәртібінде әбден қалыптасуы қажет. Осы кезден бастап дене тәрбиесі жаттығуларын орындау олардын өмір бойғы әдеттеріне айналуы керек. Ол үшін дене тәрбиесі сабақтары қызықты, әсерлі көңілді өтуі тиіс;

- оқушыларды ұйымдастыру,  басқара білу дағдыларына дағдыландыру. Оқушылардың ішінен дене тәрбиесі  белсенділерін дайындау[2].

           

1. Ойын түрлері. Іскерлік ойын.

 

Іскерлік ойындарды  педагогтың кәсіби шеберлігін дамытуда, құзырлылығын анықтауда пайдалану  арқылы оң нәтижелерге қол жеткізуге  болатынын күнделікті тәжірибенің  өзі дәлелдеуде. Іскерлік ойындардың өзі бірнеше топқа бөлінеді. Олар: иммитациялық, операциялық, рөлдерді орындау, іскерлік театр, психо және социодрамалар.

Психодраманың туып, дамуына  ерекше үлес қосқан Джекобу Леви Морена болды. Классикалық психодрама –  топтық   жұмыстың өте айқын, ең эмоционалды бай бағыттарының бірі. Ол жүргізушіден жоғары кәсіби біліктілік пен зор шығармашылық қабілеттерді талап етеді. Өйткені  ол бір мезетте режиссер, терапевт және сарапшы рөлін атқарады. Бұл әдістің мәні жүргізуші режиссер басқаруымен топ мүшелерінің арнайы ұйымдастырылған кеңістікте арнайы тәсілдер көмегімен спектакль қоюында[2].

Дәстүрлі театрландырылған қойылымдардан оның ерекшелігі- қатысушыларға  бейтаныс жағдай емес, керісінше олардың  өздерінің өмірлік тәжірибесі, жеке проблемалары немесе өзіндік әлеуметтік рөлдердің ойналуында болып табылады. Сондықтан сахналандырылатын қойылымның авторы қатысушылардың өздері болады. Оларға режиссер мен топтың басқа мүшелері көмектеседі. Мұнда суырып салмалық пен аяқ астынан туған, шын жүректен шыққан ойлар мен пайымдауларға ерекше мән беріледі, ал қойылымның сәтті шығуына кедергі келтіруі де ғажап емес. Әдетте, топта кәсіби актер режиссердің көмекшісі болуы міндетті емес. Психодрамалық сессияларды топтастырудың негізгі кезеңдері төмендегілер болып есептеледі.

-сергіту сәті (драмалық  фазасы)

-психодрамалық әрекет  фазасы (қойылымның жүзеге асуы)

-кіріктіру фазасы, қатысушылар  өз пікірлері мен әсерлерімен  алмасады.

Психодрамалық әрекеттер  кульминациялық нүктесіне жеткенде,  топтың эмоционалдық қуаты шарықтау шегіне жетіп, «катарсис» - жан дүниесінің тазаруы жүзеге асады. Эмоционалдыққабылдау сәтінде жағдайды басқаша бағалау, қабылдау жүзеге асқандықтан, тұлға аралық қақтығыстарды жағымды шешуге ықпал етеді. Психодрамалық әрекетке режиссер, протогонист (қойылым негізіне тәжірибесі алынып отырған адам), оның әріптестері және аудитория (рөлі жоқ көрермендер) қатысады.

Психодрамаға қатысушылар  әрекетке түсу барысында ішкі қайшылықтар  мен маза бермейтін ойларынан  арылып, емдік терапия жүреді. Сонымен  қатар көрермендер де терең эмоцианалдық қоюалжуды бастан кешіретіндіктен, топ мүшелерінің өзара сезіммен бөлісуі жүзеге асады. Рөлдік ойын барысында қатысушылар өз тәжірибесін басынан қайта кешіп қана қоймайды, оны талдап, мінез-құлықтың жаңа моделін сынап көреді.

Психодрамаларда сезімге  қатысты мәселелер қарастырылса, әлеуметтік драмаларда өзара қатынас деңгейіндегі мәселелер қарастырылады[3].

Интерактивті әдістер  – қарым-қатынас пен біріккен әрекетті танудың жолдары мен  тәсілдеріне меңзейді,  белсенді диалог негізінде құрылады. Қатысушылар  бірігіп жұмыс жасауға үйренеді; өз ойларын ортаға салып,  пікірталасқа түседі; өзін-өзі дамытуға деген қажеттіліктерді анықтап,  өзін-өзі бақылай,  бағалай білуге машықтанады. Олардың қатарында өзіміз тәжірибеде қолданып жүрген мынадай әдістерді атап өтуге болады: «ми шабуылы»,  «дөңгелек стол» рольдік және  іскерлік ойындар,  медитация,  дискуссия,   тренингтік жаттығулар және т.б. Білімгерлерді кең ойлауға,  шабыттандыруға негізделген тренингтік жаттығулар жеке тұлға белсенділігін және топтық даму деңгейін көтеруге бағыталған әлеуметтік – психологиялық оқыту және білімгерлерді тәжірибелік бағытта психологиялық дайындауда мүмкіндік беретін оқыту әдістерінің ең тиімдісі ретінде сабақтарда кеңінен қолданылып жүр. Мәселен рольдік ойын элементтерін пайдалана отырып,  Абайдың он жетінші қара сөзін талдағанымызда білімгерлер  «қайрат»,  «ақыл»,  «жүрек» рольдеріне ене отырып,  пікірталасқа түсіп,  ғылымға жүгінеді. Мұнда әрбір «роль» өзінің дұрыстығын,  ақиқаттығын,  адамзат үшін қажеттілігін,  адалдығын дәлелдеп өзін жақсы тұстан көрсеткілері  келеді. Сонда ғылым жүректің әрі билеуші,  әрі әмірші екендігін айғақтап,  үшеуінің де бір кісіде табылса,  одан асқан бақыттың жоқ екендігін айтады. Мұндай талқылаулар білім құндылығы туралы түсінікті тереңдетіп,  дамытады. Сабақтарда осы сияқты пікірталастар қызықты да тартысты өтіп жүр. Оның бірден-бір себебі: оқытушы – білімгер,  білімгер – білімгер арасында жағымды қарым-қатынастың орнауы. Жағымды қарым-қатынас - өзін-өзі және өзгені тану,  білу,  дамытуда ерекшеленіп,  эгоцентризмнен,  өзіндік ұстанымнан альтруизмге,  өзгеге, басқаға бағыталған ұстанымға көшуде көрініс береді. Ол қатысушылардың өзара түсіністігін тереңдетіп,  бірінің жан дүниесін бірі ұғынуға, жағдай жасайды. Жағымды қарым-қатынасты іске асыру үшін қажетті өмірлік шарттар және қатысушылардың ішкі дайындығы үлкен роль атқарады. Интерактивті оқытуды ұйымдастыруда,  біздің байқағанымыз,  жағымды қарым-қатынас орната білетін білімгерлердің психикалық денсаулығы,  мінездерінің біртұтастығы,  салмақтылығы көзге түсердей. Осы тұста негізгі міндеттердің бірі – қарым-қатынасты реттеп отыру,  қатынас мәдениетіне баулу. Келесі кезекте психодрама жеке тұлғаның «өмір театрындағы» шығармашылық «Менін» дамытуға негізделіп ұйымдастырылды. Қатысушыларға тек өз ролін ғана емес,  басқа да адамдардың роліне еніп шығармашылық тапқырлығын көрсете алатындығы,  ойын адам өмірінің ажырамас бөлігі,  оның әдеттен озбағаны, шектен шықпағаны абзал екендігі ескертілді [4].

      Топты екі жұпқа бөле отырып «Менің құрбым»,  «Жетім бала» атты психодраманы рольдер арқылы көрсетуді ұсындық. Мұнда ойыншылар ішкі және сыртқы дамуға,  тіл табысуға кері әсер беретін мәселелерге көңіл аударып,  баса көрсетті.

       Білімгерлерге психогимнастика,  соның ішінде вербальді емес қарым-қатынасқа негізделген ойын жаттығуларын орындамас бұрын,  бір-бірімізбен сөйлемей-ақ ұғыну арқылы тіл табысуға болатындығы,  егер бізге мұндай ұғыну табылса онда тілдік қатынасқа түсу де жеңіл,  әрі еркін сипат алатындығы түсіндірілді. Осы орайда ұйымдастырылған «арқамен – арқаға»,   «отырып және тұрып»,  «көзбен ұғыну» жаттығулары жағымды эмоциялық күй тудырып,  ойыншыларды серігітті. Бұл жаттығулар  «өзін-өзі тану»пәнінің үш «алыбы»: «қайырымды сөздер»,  «көзбен-көзге»,  «жанасу» бойынша құрылды.

Жаңа педагогикалық  технологияны меңгеруге қатысты  оқытудың әдістері төмендегідей болмақшы: проблемалық-іскерлік ойын; рефлексивті-рольдік ойын; педагогикалық шеберханалар; панорамалық сабақ; лекция; семинар; практикалық сабақтар; педагогикалық оқулар; педагогикалық ринг; педагогикалық идеялар, аукцион; сынақ мерзімін өткізу; бейнетаспаға түсірілген сабақтар көру; ашық сабақтарға кіру, талдау; педагогикалық тренинг [2].

 

 

1.2. Дидактикалық ойын

 

Педагогикада дидактикалық ойындарға былай анықтама беріледі: дидактикалық ойындар дегеніміз  – балаларға белгілі бір білім  беріп, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру мақсатын көздейтін іс - әрекет. Ендеше, бұл ойындар оқытуға арналған [1].

       Бала ерте жастан – ақ қоршаған ортамен танысады. Ол адамдармен, жануарлармен, әртүрлі заттармен қарым – қатынасқа түсіп, олардың ерекшеліктері мен қасиет – сапалары туралы мағлұматтар алады. Бірақ, бала тек өзінің тәжірибесіне сүйеніп оқыса, оның білімі нақты болмайтыны сөзсіз. Сондықтан білімді пысықтау, бекіту үшін дидактикалық ойындар пайдаланылады.

       Дидактикалық ойындардың басқа ойындардан ерекшелігі, оның негізгі мақсаты – баланы оқыту, олардың ойлау қабілеттерін жаттықтыру және дамыту, игі қасиеттерді тәрбиелеу [3].

        Дидактикалық ойындардың мазмұны – қандай да болмасын ақыл – ой міндеттерін жүзеге асыру. Ережені орындау ойды, қиялды, есті дамытуға ықпал етеді. Дидактикалық ойын арқылы дүниені тану басқаша түрге ие болады, ол күнделікті оқуға ұқсамайды, мұнда қиял – ғажайып та, жауапты өз бетінше іздеу де, белгілі болмыс пен құбылысқа жаңаша көзқарас та, білімді толықтыру мен кеңейту де,жекеленген құбылыстар арасында өзара байланысты, ұқсастықты және айырмашылықты тағайындау да бар. Ал ең бастысы, оқушыларды еш қинамай, өздерінің қалауы бойынша дидактикалық ойын арқылы оқу материалын әртүрлі тұрғыдан бірнеше рет қайталауға мүмкіндік туады. Сонымен бірге дидактикалық ойын өзара жарыстыру мүмкіндігін туғызып, оқушыларға білімдерін әртүрлі жағдайда қолдануға негіз береді [4].