Қазақстандағы инвестициялық саясатты жетілдіру жолдары

б) заемдық ресурстары(банкілік несиелер, облигациялар, заемдар)

в) инвесторлардың кірістелген қаржылары( акцияларды сату, пайдаларды және т.б. төлемдерден өткізу есебінен алған қаржы)

г) бекітілген тәртіпке кәсіпорынның бірлестіктері мен орталықтандырылған қаржылар

д) бюджеттен тыс қорлардың қаржылары

е) Кәсіпорынның субьектілерінің бюджетік қаржылары, республикалық бюджеттік қаржылар

ж) шет ел инвестицияның қаржылары

з) Заңды және физикалық тұлғалардың қайырымдылық бөлулері.

Өзіндік қаржы қаражаттар

1.Жарғылық қор (кәсіпорын  иесінің жарнасының ақшалай бөлігі)

2. шаруашылық қызметтен  кейінгі жинақтар

3. Ішкі активтерді жұмылдыру (мобилизациялау)

Кәсіпорында күрделі құрылыс процесінде ерекше қаржыландыру көздері пайда болу мүмкін (құрылыс немесе реконструкциялау, жабдықты орнату). Осыны бағалау келесі формуламен жүргізіледі:

 М = А+ Н +/_ К, мұнда А  – жоспарлау жыл кезеңінің  басына айналым активтерінің  болжалды барлығы; Н – кезеңдегі айналым активтерінің жоспарлы қажеттілігі; К – кредиторлық қарыздың жыл кезеңіндегі өзгеруі.

Бұл жұмылдырудың қаржылық механизмі келесіде: кәсіпорынның айналым активтері негізгі қызметтен алынып тастап күрделі құрылысты қаржыландыруға жұмсалады.

Заемдық қаржы ресурстар.

Заемдық қаржыландырудың негізгі құралдары болып ұзақмерзімді банкілік несие, заңды тұлғалардың облигациялар мен ссудаларын орналастыру болып табылады

Инвестициялар қаржыландыру көздерінің сыныпталуы

І

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          Жалпы қаржыландыру көздері- бюджеттік және бюджеттен тыс  болып бөлінеді.

         Мемлекеттік қаржы бөлу мемлекет өз функциясын орындау процесінде жүзеге асырады. Экономикалық  қорғаныс, құқықтық қорғау, экологиялық және т.б.

 Мемлекет күрделі қаржы  коммерциямен экономикалық құрылтайшылық  қайта құрылуына ықпал етеді, мұнда халық-шаруашылық комплексінің  тиімділігін арттыруды қамтамасыз  етеді, жекелеген салалармен аудандардағы  диспропорциялар жойылады.

 Мемлекеттік инвестицияларды алушылар ретінде мемлекеттік меншіктегі кәсіпорындар, сонымен қатар мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыруға қатысушы заңды тұлғалар есептелінеді.

Бюджеттік ресурстарды пайдаланудың мақсаттық сипаты- алдын-ала белгіленген бағыттар бойынша ресурстардың жұмсалу барысын бақылауда қамтамасыз етілетін, сәйкес жылға бюджетті бекітілген соң жүзеге асырылатын нақты құрылыстар мен обьектілердің қаржыландыруда б.т.

 Бюджеттік ресурстар  жоспар орындалу  шамасында құрылыстар  мен мердігерлік мекемелерге беріледі. Бұл қаржыларды бөлушілер заказ берушілер деп аталады. Құрылыс монтаж жұмыстарын орындалған жұмыстардың барлық түрлерін заказ берушімен  келіскен соң, жабдық пен материалдарды сатып алу шығындарын номенклатурасы бойынша төленеді.     Мемлекет қажеті үшін құрылыстар мен обьектілердің қаржылануы қайтарымсыз және қайтарымды болуы мүмкін.

Қайтарымсыз қаржыландыру- өндірістік қызметтің жаңа бағыттарын принципиальды дамуы мақсатымен жүзеге асырылады.Республикалық бюджеттің қайтарымсыз негізде бөлінген қаржылары конверсиялық, қорғаныс, экологиялық және басқа осы сияқты обьектілердің жүзегег асырылуына бағытталады.

Қайтарымды қаржыландыру- көбіне инвестициялық  жобаны жүзеге асырудан коммерциялық тиімділікке бағытталады. Практика көрсетіп тұрғандай, мемлекеттің кез-келген көмей жобаны жүзеге асырудың ерте кезеңде анағұрлым маңызды.

                 

          Портфельдік инвестициялар

Инвестициялық портфель – бұл кәсіпорынның дайын инвестициялық жоспарына сәйкес инвестициялық қызметті жүзеге асыруға арналған нақты және қаржылық инвестициялау обьектілерінің бір бағытта қалыптасқан жиынтығы болып табылады.

Кәсіпорынның инвестициялық портфеліне инвестициялау обьектілерінің түрлері және оларды басқару әдістерімен ерекшеленетін бірнеше дербес портфельдер жатады. Яғни:

• Нақты инвестициялық жобалар портфелі.
• Бағалы қағаздарға салынатын қаржылық инвестициялар портфелі (портфелдік инвестициялар)
• Басқа да қаржылық инвестициялар портфелі ( банктік депозиттер, депозиттік сертификаттар және тағы басқа)
• Кәсіпорынның инвестициялары және айналым қаражаттары.

Портфельдік инвестициялар. Әдетте инвестор қаржы көздерін бағалы қағаздың бір түріне ғана емес, бірнеше бағалы қағаздарға салады. Сол бағалы қағаздар жиынтығы – бағалы қағаздар портфелі деп аталады.

Инвестор теңгерімді портфельді, яғни қауіпсіздік, табыстылық, капиталдың өсуі және өтімділігі ұштасатын портфель қалыптастыруға ұмтылады. Бағалы қағаздар портфелінің құрамы инвестордың көздеген мақсатына және онда көрсетілген бағалы қағаздардың сипатына байланысты болады.

Агрессивті бағалы қағаздар портфелі белсенді түрде сатылатын және сатып алынатын бағалы қағаздар жиынтығы, яғни бұл бағалы қағаздардың қүны тез арада өсіп отырады деген болжам бар.  Сәйкесінше бұл бағалы қағаздардың тәуекелділігі жоғары болады.

Бағалы қағаздың консервативті портфелінде табыстылығы аз бірақ, сенімділігі жоғары тәуекелдігі аз бағалы қағаздар жатады. Инвестициялыұ портфельдің тұрпаты мен құрылымы көбінесе кәсіпорынның инвестициялық жоспарының мақсаттарының жүйесіне тәуелді. Инвестициялық портфельді қалыптастырудың негізгі мақсаты тиімді және қауіпсіз нақты инвестициялық жобаларды және қаржылық құралдарды таңдау арқылы кәсіпорынның инвестициялық стратегиясын жүзеге асыруды қамтамасыз ету. 1 – ші кестеде кәсіпорынның инвестициялық портфелінің сыныптамасы көрсетілген.

 

1-кесте. Кәсіпорынның инвестициялық портфелінің сыныптамасы

 

Сыныптама белгісі	Инвестициялық портфельдің сынаптамасы
Инвестиция обьектілері бойынша	Нақты инвестициялар портфелі. Бағалы қағаздар портфелі . Банктік депозиттерге қаржылық салымдар портфелі. Айналым капиталына салынатын инвестициялар портфелі.
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясына сәйкес	Өсу портфелі – капиталдың қарқынды өсуіне қол жеткізуді қамтамасыз ететін инвестициялау обьектілерінің есебінен қалыптасады. Табыс портфелі – салынған капиталға табыстың қарқынды өсуін қамтамасыз ететін инвестициялау обьектілерінің есебінен қалыптасады. Консервативті портфель – тәуекелділігі төмен болатын инвестициялар есебінен қалыптасады. Мұнда өсу және табыс портфельдеріне қарағанда табыс пен капиталдың өсу қарқыны төмен болады.
Кәсіпоырынның инвестициялық стратегиясының мақсаттарына қол жеткізу деңгейі бойынша	Теңгерімдік портфель -  толығымен кәсіпорынның инвестициялық стратегиясына сәйкес келеді. Теңгерілмеген портфель -  толығымен кәсіпорынның инвестициялық стратегиясына сәйкес келмейді.

2-кесте. Кәсіпорынның  инвестициялық портфелінің қалыптасуының жалпы принциптері

 

Көрсеткіштер	Анықталуы
Инвестициялық стратегияны жүзеге асыруды қамтамасыз ету принциптері	Инвестициялық портфельдің қалыптасуы кәсіпорынның инвестициялық стратегиясының мақсаты мен өзара байланысуы қажет. Яғни кәсіпорынның инвестициялық қызметінің ұзақ мерзімді және орта мерзімді жоспарлауының сабақтастығын қамтамасыз етеді.
Портфельдің инвестициялық ресурстарға сәйкестігін қамтамасыз ету принципі.	Бұл принцип инвестициялардың таңдалмалы обьектілерінің шектелуін білдіреді.
Табыстылық пен тәуекелділік ара-қатынасының оңтайландыру принципі.	Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясымен анықталатын табыстылық пен тәуекелділік арасындағы пропорцияларды сақтау. Оңтайландыфру инвестициялық портфельдің барлығы толығымен де, оның құрама бөліктеріне де жасалады. Принципті жүзеге асыру инвестициялау обьектілерін әртараптандыру жолымен қамтамасыз етіледі.
Табыстылық пен өтімділік ара-қатынасының оңтайландыру принципі.	Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясымен анықталатын табыстылық пен өтімділік арасындағы пропорцияларды сақтау. Оңтайландыру инвестициялық портфельдің барлығы толығымен де оның құрама бөліктеріне де жасалады. Оңтайландыру сонымен қатар қаржылық тұрақтылық пен кәсіпорынның ағымдағы төлем қабілеттілігін қамтамасыз етуді қарастырады.
Портфельді басқаруды қамтамасыз ету принципі.	Инвестициялау обьектілерінің кадрлік потенциялға және қаражаттарды қайта инвестициялау жүзеге асыру мүмкіндігін сәйкестендіруді қамтамасыз ету.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Инвестициялық  жобалар және оған қатысушылар

 

Жоба дегеніміз – (лат. Сөзі  Projectus –«алға лақтырған» мәнін білдіреді)  бұл техникалық құжаттар: сызбалар, техника-экономикалық есептер, жаңа шығарылған ғимараттар, машиналар, цехтар, зауыттар макеттері, өндірістік және әкімшілік ресурстардың орналасуының бас жоспары.

Жоба дегенге  тағы көптеген түсініктер берілген:

• Вебстер сөздігінде жоба (project – ағылшын сөзі)-бұл ойланған немесе жоспарланған бір нәрсе, үлкен кәсіпорын.
• АҚШ жобалаларды басқару институтының түсініктемесінде жоба-бұл нақты мәліметтері мен нәтижелері бар есеп.
• Қазіргі түсініктемеде жобалау айналаны, әлемді өзгертетін: жаңа үй құрылысы және т.б.
• Жобаның тағы бір қысқа түсінігі-ой, идея, проблемалар, оларды шешу құралдары және іске еңгізгеннен кейінгі алынатын нәтижелер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Инвестициялық жоба термині 2 мағынада болады:

1. белгілі мақсаттарға жетудегі іс, іс-әрекет, шара;
2. қандай да болса іс әрекетті сипаттайтын ұйымдастыру құқықтық және есептік қаржылық құжаттар жүйесі.

Инвестициялық жоба – бүтіндей бір обьект белгілі бір табыс алу мақсатында жұмсалатын күрделі қаржының есебін жүргізеді. Инвестициялық жоба формасы мен мазмұны - әртүрлі кәсіпорынның жаңа құрылыс жоспарына байланысты жүзеге асады.

Инвестициялық жоба – қызмет көрсету, кез келген комплексті қызметті жүзеге асырушы, белгілі бір мақсатқа жетуді қамтамасыз етуші.

Инвестициялық жоба – жобалық идеяның туындаған мерзімінен бастап, белгілі бір уақытты қажет ететін, яғни жобаның жүзеге асуын қамтамасыз етеді және жобаны жүргізу үшін қаржы қажет етеді, жобаны комплексті экспертиздеуден өткізеді.

Комплексті экспертиздеу – техникалық, әлеуметтік, қаржылық, институционалдық, коммерциялық, экономикалық және қаржылық талдауды қажет етеді.

Жобаны жүзеге асырудың басты мақсаты – жобаны ұсынуды оған қажетті толық мәліметтерді жинау - өндіріс процесінде қатысушылардың құқықтылығын қамтамасыз ету.

Инвестициялық жоба міндеттері бойынша, мерзімі бойынша, байланыс дәрежесі бойынша болып бөлінеді.

1).Инвестициялау обьектілерін төмендегі топтарға бөлеміз:

-жоба масштабы бойынша кіші және мега жобалар

-жобалар бағыттылығы  бойынша коммерциялық, әлеуметтік, мемлекеттік мүдделерге байланысты  т.б.

-инвес-қ цикл сипаты  мен мазмұны бойынша, өмірлік  циклдың барлық кезеңдері немесе  жекелеген кезеңдері

-мемлекеттің қатысу деңгейі  мен сипаты бойынша:мемлекеттік күрделі қаржылық салымдар, акциялар пакеті, салықтық жеңілдіктер т.б.

Кіші жобалар – масштабы бойынша үлкен емес, күрделі емес және көлемі бойынша шектелген.Мыс:американдық тәжірибеде күрделі қаржылар 10-15 млн $ құрайды. Еңбек шығындары 40-50 мың  адам. Типтік кіші жобалар мысалы ретінде тәжірибелік-өнеркәсіптік қондырғылар, үлкен өнеркәсіптер, өндірістік модернизациясы жатады.

Мега жобалар-бұл жалпы ортақ мақсатпен біріккен, арнайы ресурстар бөлінген және орындалуына уақыт берілген өзара байланысқан көптеген жобалардан тұратын мақсаттық бағдарламалар.Мұндай бағдарламалар халықаралық мемлекеттік, ұлттық аймақтық(мыс:еркін экономикалық зоналар)салааралық болуы мүмкін.Мұндай бағадарламалар басқарудың жоғары деңгейінде құралады.

Мега жобалар келесі ерекше белгілерге ие:

-жоғарғы құнымен-шамамен 1 млрд $ және одан жоғары

-капитал сиымдылықты-мұндай  жобаларға қаржылық ресурстар

 

Жобалардың өмірлік циклінің фазалар мазмұны

 

Жобаның инвестиция алдындағы фазасы		Жобаның инвестициялық фазасы
1	2	3	4	5
Инвестиция алдындағы зерттеулер мен жоба жоспарлануы	Жобалық сметалық құжаттың өңделуі мен құрылысқа дайындау.	Контрактілер жүргізу сатып алулар мен жабдықтарды ұйымдастыру	Құрырылыс монтаж-жұмыстары	Жобаны жүзеге асыру
Елдің аудан, қала даму бағыттар мен болжамдарын зерттеу     Алғашқы ойды жүзеге асыру үшін жағдайды талдау жоба концепция сын өңдеу   Инвестиция лық жоба алдындағы негіздеу: жобаның өмірлік қабілетін бағалау Обьектіні орналастыру орнын таңдау мен келісу   Экологиялық негіздеу	Жобалық ізденіс жұмыстары ның жоспарын өңдеу     Т.Э.Н. өңдеуге тапсырма мен Т.Э.Н.-ні өңдеу       Т.Э.Н.-ге келісу, экспертизалау, бекіту           Жобалауға тапсырма беру       Жобаны өңдеу, келісу бекіту	Жобалық ізденіс жұмыстарына тендерлер мен контрактілер жүргізу     Жабдықпен жобаларға тендерлер мен контрактілер жүргізу бақылауы     Мердігерлік жұмыстарға тендерлер мен контрактілер жасау       Ресурстарды жобалау графиктері, жоспарын өңдеу         //-//           //-//	Құрылыстың оперативті жоспарды өңдеу       Машина жұмыс графиктерін өңдеу       Құрылыс монтаж жұмыстарын орындау           Мониторинг бақылау       Жоба көр-н түзету, құр-н оперативті жоспарлау	Іске қосуды реттеу жұмыс тары       Обьектіні өткізу             Нәтижелерді талдау             Жүзеге асыру.       Жөңдеу мен өндірістің дамуы