Қазақстандағы инвестициялық саясатты жетілдіру жолдары

Мұнай  мен  газ  өндірсіне ШТИ  көп  бөлігі 2007  жылмен  салыстырғанда 17 % артқан.

        2009 жылы  мемлекеттік  емес  сала  арқылы  тартылған  несие  мен  қарыздың нетто-кірісі 4,3  млрд.  долларды  құрады. Мемлекеттік  емес cектордың  сыртқы қарызының көлемінің өсуіне негізгі үлесті республиканың банк секторы қосты. Жоғарғы  ішкі  сұраныс  жəне  халықаралық  капитал  нарығындағы  қарыз қорларының айтарлықтай төмен бағасы шетел капиталының ауқымды көлемінің тартылуын  ынталандырды.  Қазақстандық  қарызгерлер  үшін  шетелдік капиталдың бағасының төмендеуіне Қазақстанның инвестициялық мүмкіндігінің жоғары  бағасы  себепші  болды.  Инвестициялық  категорияларға  қатысты рейтингтер  тұтас  алғанда  республикада  ірі  халықаралық  рейтинг  агенттіктері бергені  сияқты,   сонымен  қатар  жетекші  қазақстандық  банктерге  де  берілді.

2009 жылы екінші деңгейлі банктер 6,3 млрд. доллар қарыз алды, соңында банк секторының сыртқы қарызы бір жыл  ішінде 3,2 млрд. аса долларға өсті. Банктік емес  сектордың  аффилирденген  кредиторлардың  алдындағы  қарызы 1,0  млрд. долларға  өсті,  бұл  республиканың  кəсіпорындары  ұзақ  мерзімді  несиені өндіруінің  көлемінің 1,4 есе артқанымен байланысты.  Тұтас алғанда 2009 жылы Қазақстанның  сыртқы  жалпы  қарызы 9  млрд.  долларға  жетті  жəне  жылдың соңына қарай 31,9 млрд. доллардан асты».

 

5 кесте. Тікелей шетелдік инвестициялардың нетто-келуі

 

	2007	2008	2008	2009
-жыл ішінде млн.доллар	2861	2163	2209	5548
-ЖІӨ ге %	12,9	8,8	7,0	12,2

 

Қазақстан  Републикасы  Ұлттық  Банкінің  жылдық  есебі (2010  жыл)  мына

келесі жылдардың мəліметтерін ұсынады ( млн. долл).

 

 

6 Кесте. Қазақстанға 2008 – 2010 жылдар ішінде тартылған инвестиция.

 

	2008	2009	2010	2010
				І	ІІ	ІІІ	ІV
Инвестициялық кіріс балансы	-4968,5	-8485,6	-10947,5	-2104,4	-2668,1	-2487,3	-3687,7
Шетелдік тікелей инвестициялардан түскен кіріс,нетто	-162,4	-193,6	28,7	-60,2	136,0	-5,7	-41,4
Басқа да инвестициялық кіріс	426,5	-791,2	1862,7	373,0	476,7	511,6	501,4
Қ/ға тікелей инвестициядан түскен кіріс,нетто	-4633,1	-7639,5	-10282,6	-1917,9	-2739,8	-2244,7	-3380,3
Портфельді ин/я б/ша дивидендтер	-25,1	-116,3	-100,4	-0,5	-11,2	-59,9	-28,8
Тікелей инвестициялар	2117,1	6611,0	7098,8	1797,1	334,5	1503,4	3463,8
Шетелдік тікелей инвестициялар	145,9	387,4	-3160,6	-563,0	-1593,7	-404,4	-599,5
Қаз/ға тікелей инвестициялар	1971,2	6223,6	10259,4	2360,1	1928,2	1907,8	4063,4
Портфельдік инвестициялар	-3952,7	-4501,4	-4601,5	-912,1	1104,9	-1990,7	-2803,5

 

    ҚР Ұлттық Банкінің 2007 жыл бойынша жылдық есебінде келтірілген сандарда  қызғылықты. «Қазақстанда  15,2  млн  адам  тұрып  жатыр,  ал  əр тұрғынға жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 2006 жылы 5 100 долларды құрады. 2000 жылдан бастап, ЖІӨ нақты өсімі орташа алғанда жылына 9 пайызды құрайды, мұның өзі  мұнай өндірісіне шетелдік  инвестицияларға  байланысты. Шындығында  да,  Қазақстан тікелей шетелдік инвестицияларды (ТШИ) сəтті түрде тарта алды. Қазақстанның үлесіне Орта Азиядағы  барлық  тікелей шетелдік  инвестициялардың (ТШИ) 80 пайызына  жуығы  тиеді,  ал 2004  жылдың  аяғына қарай,  ТШИ  кірісінің  өспелі қорытындысы 21,8  млрд  АҚШ  долларын  құрады,  бұл  Тəуелсіз  Мемлекеттер Достастығында (ТМД)  ең  жоғарғы  көрсеткіш  болып  табылады.  Алайда Қазақстандағы  портфелдік  инвестициялар бұрынғыдай  көп  емес,  сыртқы портфелдік  инвестициялардың  жалпы  кірісінің  көп  бөлігі  қазақстандық еурооблигациялардың еншісінде.

   ТШИ  экономиканың  қалпына  келуін  қамтамасыз  етті,  алайда  бұл

инвестициялардың  ауқымды  бөлігі  өндіру  өнеркəсібінде,  негізінен  үлесіне инвестициялардың  жалпы  көлемінің 64,5  пайызы  келетін  мұнай  саласына шоғырланған.

   2009  жылы  көлік  саласы  бойынша  барлығы 175  миллиард  теңге

сомасындағы инвестиция игерілді, оның ішінде республикалық бюджеттен 122,2 миллиард теңге бөлінді.

   ҚР Ұлттық Банкінің мəліметтері бойынша «Қазақстандағы шетелдік тікелей инвестиция  кірісі 3,8  млрд. АҚШ  долл.  құрады. Қазақстандық   резиденттердің шетелдік  еншілес  кəсіпорындарға  құйған  инвестицияларының  көлемі  өскен кезде тікелей инвестициялаудың операциялары бойынша оң баланс шамамен  2,5 млрд.  АҚШ  долл.  құрады.  Шетелге (көбінесе,  мұнай-газ  салаларындағы қазақстандық  кəсіпорындар)  тікелей  инвестициялар  бойынша  нетто-шығыс 2008-жылдың бірінші жарты жылдығында 1 млрд. АҚШ долл. құрады».

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды және ұсыныстар

 

     Мемлекеттің тікелей инвестицияларды ынталандырып, оларды тарту мен пайдалану саласында басқару мен шоғырландыру саясатын жүзеге асыру үшін 1997 жылы Қазақстан Республикасының инвестициялар жөніндегі Мемлекеттік комитеті құрылды. Ол осы сферадағы жалғыз дара атқарушы орган болып саналады. Комитеттің атауы соңғы уақытта бірнеше рет өзгерді. Оның негізгі міндеттері мыналар болып табылады:

• экономиканың белді секторында тауар өндіруді жедел дамыту, жұмыстар мен қызметтер көрсетуді қамтамасыз ету үшін қолайлы инвестициялық хал-ахуал тудырудағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыру;
• жаңа технологияларды, озат техникаларды және ноу-хау т.б.         өндіріске енгізу.

Алға қойылған мақсаттарға жету үшін комитет мынадай негізгі бағыттарды айырықша деп таңдайды:

• тікелей шетелдік және отандық инвестицияларды ынталандыру жөнінде мемлекет саясатын әзірлеу;
• отандық және шетелдік инвесторлармен жұмыс істеу жүйесін жасау, тікелей инвестицияларды ынталандыру және инвестициялық хал-ахуалды жақсарту жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
• тікелей инвестициядағы Қазақстан Республикасының экономикасы және қажеттіліктері туралы ақпараттық материалдарды дайындау және тарату;
• тікелей инвестицияларды тарту мақсатында конференциялар, көрмелер және басқа шараларды ұйымдастыру;
• тікелей инвестициялардың есебінен қаржыландыру және оларды тарту жөнінен шешім қабылдауды ұсынатын инвестициялық бағдарламалар мен жобаларды зерттеуді және сараптауды ұйымдастыру;
• Қазақстан Республикасына тікелей инвестицияларды тарту жөніндегі келіссөздерді ұйымдастыру және оларға қатысу;
• еліміздегі инвестициялық хал-ахуалды жақсарту, тікелей инвестицияларды тарту және тиімді пайдалану мақсатында Қазақстан Республикасының Заңнамасын жетілдіру жөнінде Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар жасау және ендіру;
• тікелей инвестицияларды тиімді пайдалану барысын бақылауды ұйымдастыру;
• аманаттық қорды құру үшін қажетті кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдар құрамын қалыптастыруды қамтамасыз ету.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Бусыгин А. Деловое проектирование и управление проектом. Курс лекций. М.: Бусыгин, 2009,

 

2. Иванова Н.Н., Осадчая Н.А. Экономическая оценка инвестиций. Ростов: Феникс, 2010

 

3. Ковалев В.В. Методы оценки инвестиционных проектов. М.: Финансы и статистика, 2009,

 

4. Кожухар В.М. Практикум по экономической оценке инвестиций: Учебное пособие. 3-е изд. М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К0», 2008.

 

5. Марголин А.М., Быстряков А.Я. Экономическая оценка инвестиций. М.: «ТАНДЕМ», 2009.

 

6. Мамырова М.К. Эффективность инвестиций в промышленном производстве. Алматы, Экономика, 2009.

 

7. Островская Э. Риск инвестиционных проектов /Пер. с польского. М.: Экономика, 2008

 

8. Сейтказиева А.М Инвестиционная деятельность предприятий. А., Экономика,2005

 

9. Шеремет В.В., Павлюченко В.М., Шапиро В.Д. Управление инвестициями. М.: Высшая школа,   200-