Балқаш көлінің ластануы

Зиянды  қалдықтардың жол берілетін шоғырлану  шамасы ең кеңінен тараған нормативтік  корсеткіш болып табылады. Осы  заттар зияндылыгының лимиттеуші көрсеткіштерінің түріне қарамастан (токсикологиялық, жалпы санитарлық, органолепти- калық) оның жол берілетін шоғырлану шамасы тірі организм- дердің немесе жекелеген хайуан популяциясының (көбеюі) өсіп-өнуіне жақсы жағдай жасау үшін белгіленді.   

Экологиялық жүйенің биологиялық оптимумының  бүзы- луына кешенді ықпалын қоса ескерген күннің өзінде - органи- змге күн сайын әсерін тигізсе де ұзақ уақыт бойы жол бермейтін химиялық косындылардың шоғыры жол берілетін шоғырлану шамасы ретінде үғылады. Бағалаудың мүндай өлшемі осы экологиялық жүйенің түрақтылық көрсеткішіне негізделеді. Бүгінгі таңда жол берілетін шоғырлану шамасы түрмысқа, шаруашылыққа пайдаланылатын су қоймаларындағы 500 курам- га (затқа) жэне теңіз суындағы 3 күрамға белгіленді.   

Соңғы уақытта шектеулі рауалы шыгарындыньің (предельно допустимых выбросов) немесе тасталатын зиянды заттардың келемін шектейтін эрі осылайша табиғи ортаның сапасын реттейтін нақты қүрал болып табылатын шыгару стандартының корсеткіші кеңінен тарап отыр.    

Жол берілетін шоғырлану шамасының  жэне шектеулі ра- уалы шығарындының көрсеткіштерін әзірлеуде орын алатын қиындык накты әр ауданның өзіне тэн гидроклиматы, жер бедер!, топырақ, өсімдік, табиғат жүйесінің осы замангы жай-күйі, оның кандай да бір ауырлыққа төтеп бере алатын беріктігі, сондай-ақ, шаруашылықтың салалық жэне территориялык құры- лымы, орналасуындағы ерекшелік, көлік және т.б. секілді аймак- тык сипаттары эр түрлі болып келеді.

10.3. Ағын суды тазалаудың  әдістері   

Ағын  су механикалық, химиялық жэне биологиялық  әдіс- термен тазартылады. Ластанған  судағы бактерияны жою үшін ағын суды залалсыздандыру (дезинфекция) жүзеге асырылады.   

Механикальщ тазалау  әдісі. Бүл әдістің мәні - агын судан ерімеген қоспаларды алып тастау. Механикалык тазалаудың арнайы құралдары болады. Молшері 5 мм болатын үлкендеу (дөрекі) қоспалар елеуішпен (решето), ал одан үсақтары сүзгііл- пен (сито) ауланып, судан бөлек тасталады. Минералдық ластан- ған агынды суды тазалау үшін, яғни оның қүрамын тазалау үшін қүм аулайтын кұрал, ал судың бетіне қалқып шыккан лас нәрселер үшін май, мүнай, шайыр (смола) аулайтын күралдар қолданылады.    

Тұндырғыштарда  үлес салмагы бірліктен де коп  болатын өлшенген заттар түндырылады, ал жеңіл заттар түндырғыштағы судың  бетіне қалқып шығады. Механикалық  тазалау арқылы түрмыста пайдаланылған  ағын судан 60%-қе дейін ерімеген қоспаларды, ал ондірісте пайдаланылган агын судан 35%-ке дейін ерімеген қоспаларды алып тастауға болады.   

Хгшиялъщ тазалаудың әдісі. Агын суды химиялық тазалау- дын мэні мынада: лас суга химиялық нэрселер қосылады. Суга қосылган химиялық заттар ластаушы заттармен реакцияға түсіп, ерітілмеген затгы жэне ішінара ерітінді заттарды залалсыз- дандырады. Кейбір ерітілмеген заттарды зиянсыз ерігіндіге ай- налдырады.Айрықша араластырушы ыдыстарда ағын су реагентпен араластырылады, содан соң реагенттің ықпалымен лас калдык- тар арнайы түндырушы ыдыста тұндырылады.   

Химиялык  жолмен тазалау эдісінде фенолды  ағын суды кышқылдандыру кеңінен  колданылады: су үлкен дозадагы хлор- мен, CL0₂ хлорымен хлорланады жэне озонмен қышқылдан- дырылады. Өнеркәсіпте пайдаланылған қышқыл ағын суды тазалау үшін бейтараптандыратын құралдың орнына кейде әктеуші сүтпен өндеу қолданылады.   

Химиялық  эдіс ағын судағы ерімеген ластаушы заттардың  мөлшерін 95%-ке дейін, ал ластаушы ерітінді затгардың мөлшерін 25%-ке дейін кемітуге мүмкіндік береді.   

Ағын  суды электролит әдісімен де тазалауга болады. Онда электр тогы лас су арқылы жіберіледі. Пайда болған электролит иондары анодка жэне катодқа багыт алады. Мүнда олар разряд- талады жэне озарасының эрі электрод материалының жаңа қо- сындысын қалыптастырады. Егер темір электроды колданыла- тын болса, онда коагулянт регінде әрекет ететін темірдің гидрат окисиі пайда болады. Тазалаудың электролит әдісі арнайы қүрал - электрлизерімен жүзеге асырылады.   

Механикалық жэне химиялық эдістер су қоймаларына  жібе- рілетін агын суды тазалаудың түпкілікті әдісі ретінде немесе суды биологиялық жолмен тазалауга жөнелтудің алдындагы алғашқы кезеңі регінде қолданылады.   

Биологиялъщ жолмен тазалау әдісі. Биологиялық жолмен тазалаудын мэні — аэробгық биохимиялық процестердің комегі- мен органикалық түргыдан ластанган агын суды минералдауда жатыр. Биологиялық жолмен газалаудың нәтижесінде су мөлдір болады эрі оныц қүрамынан ерігінді оттегі мен нитратгы үшы- ратасыз.   

Агын  судың табиги жагдайларда биологиялық  жолмен таза- лануы кобінесе арнайы дайындалган жер учаскелерінде - суар- малы алқаптарда жэне сүзілетін аландарда жүзеге асырылады. Суармалы алқаптарда судыц газалануымен катар бір мезгілде ауыл шаруашылыгыныц мәдени өсімдіктері немесе шөптесін өсімдіктер өсіріледі. Сүзілетін алаң тек ағынды сүйықтықты биологиялык жолмен тазартуга арналған. Суарылатын жэне сүзілетін алқапка бөлінген жер учаскесіне агын суды ағызатын магистралдық, бөлу арналарынан суару желісі жоспарланады. Ластануды тазапау суды тогіырақ арқылы сүзгілеу процесінде жүзеге асырылады. 80 см қалындықтағы топырак қабаты жеткілікті деңгейде сенімді тазалауды қамтамасыз ете алады.   

Агын суды табиги жағдайда биологиялық жолмен тазалау үшін биологиялық тогандар пайдаланылады. Ол (биологиялык тоған) 0,5-тен 1 метрге дейінгі терендікте болады. Бұл жер  резервуарындағы процесс су қоймаларындағы өздігінен таза- лану процесіне үқсас. Биологиялық тоған кем дегенде 6°С тем- пературада жүмыс істейді. Әдетте тоғандар еңісі бар жерде 4-5 серия түрінде жасалады. Оларды жоғары тоғандагы су төменде орналасқан тоганға өздігінен ағатындай сатылап жасайды.   

Ағын суды жасанды жағдайда биологиялык жолмен тазарту арнайы қүралдармен - биосүзгімен немесе аэротанкпен  жүзеге асырылады. Агын суды ірі қиыршықты материал қабаты арқылы сүзгіден өткізумен тазартатын қүрал + биосүзгі деп аталады. Бүл материал қиыршығының үстінгі жағына аэробтык микроорга- низмдер себілген биологиялык пленка жабылады. Биосүзгіде агынды суды биологиялык тазалау мэнінің суармалы алкаптагы немесе сүзгі алаңындагы тазалау процесінен айырмашылыгы болмайды, алайда биохимиялық қышқылдандыру элдеқайда жылдам тазалайды