Каспий тенизин коргау

ҚР Ұлттық ядролық орталықтың Геофизикалық зерттеулер институты  РМК Ұлттық деректер орталығының  жедел мәліметтеріне сәйкес, осы  жер сілкіністердің алғашқысы 2013 жылы 7 қыркүйекте Астана уақытымен 02 сағат 08 минутта (Гринвич бойынша 06 қыркүйек 20 сағат 08 минут) h=40 км тереңдікте mb=3.4 магнитудада, К=10.6 энергетикалық класс бойынша  тіркелген. Екі күн өткеннен кейін  тағы да h=40 км тереңдікте mb=3.4 магнитудада, К=10.6 энергетикалық класс толқу  болған. Әзірбайжандық БАҚ-тар хабарлағандай, 3-4 балдық жер асты толқулары Апшерон  түбегінің жағаға жақын елді мекендерінде білінген. Адам шығыны мен бұзылулар  жоқ.

2013 жылғы 13 қыркүйекте mb=3.4 магнитудада жаңа сілкініс болып, 14-нде mb=4.0. күшпен тағы тербелді. Әзірбайжанның Губа қаласында  және эпиорталыққа жақын орналасқан  елді мекендерде 3 балдық толқу  білінді.

Ұлттық деректер орталығының  директоры Наталья МИХАЙЛОВА  телефон арқылы Түркіменстаннан  Әзірбайжанға дейін созылып жатқан тау шатқалында кейбір белсенділіктер тіркелгенін растады:

- Алайда бұл оқиғалар  елеусіз, тербелістер әлсіз болды.

Оның пікірінше, жер сілкіністері техногендік факторларға байланысты емес, табиғи сипаттарға ие. Ең бастысы, Каспий теңізінің қазақстандық секторына  еш қауіп жоқ.

Дегенмен, әзірбайжандық  және армяндық сейсмологтар мен геологтардың айтуынша, сейсмикалық белсенділіктің және онымен байланысты құбылыстардың  өсуі (2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда  жер сілкіністердің мөлшері 60%-ға өскен) табиғи (Араб платформасының қозғалуы) және техногендік сипаттағы факторларға  байланысты. Олар соңғы сипаттарға Әзірбайжандағы бір жарым ғасырлық қарқынды мұнай өндіруді жатқызады, бұл өндіріс тектоникалық жер  жарығының пайда болуына әкеп соқтырған. Бұл жарық, сондай-ақ, әзірбайжандық  ғалымдар атап өткен сейсмикалық  қуат лақтырындыларының өсуінің  басты себептерінің бірі. Мамандардың  пікірінше, ол тереңдеп, Каспий жағалауы бағыты бойынша кеңейіп, ұзара түспек. Ал бұл, өз кезегінде, бүкіл өңір көлемінде  сеймикалық қатерлердің алға қарай  өсе түсуінің себебі болмақ.

ҚР Ұлттық ғылым академиясының  сейсмология институтының деректеріне  сәйкес, Атырау облысы аумағы, Каспий теңізі акваторийін қоса алғанда, Рихтер шкаласы  бойынша 6-8 балл жиілікте жер сілкінісі  білінуі мүмкін жер қыртысы учаскесіне жатқызылған. Ал Теңіз, Корольдік Қашаған, Қайран және Ақтоты мұнай және газ  кен орындары ірі резервуарлар болып  табылатындықтан, шын мәнінде, 160 шақырымға  жуық ұзындықты тектоникалық аймақ  іспеттес. Академик Мұфтах ДИАРОВ бірнеше  рет ескерткендей, Каспий теңізінде  қарқынды мұнай өндіру күшті табиғи және техногендік факторлардың өзара  әрекеттесу жағдайында өтетін болады. Естеріңізге салсақ, үстіміздегі  жылдың 11 қыркүйегінде Қашаған кен  орнынан алғашқы мұнай баррелі  өндірілген болатын.

16 тамыздан бастап Жайық  пен Қиғаш өзендерінде күзгі  балық аулау маусымы ашылды. Каспийдің  солтүстік бөлігінен балық аулау  1 қыркүйекте басталады. Теңізде,  сондай-ақ өзенде балық аулау  мұз тұрғанға дейін жалғасады.

ҚР «Жануарлар әлемін қорғау, қайта өндіру және қолдану туралы»  Заңының 30-бабында табиғатты пайдаланушылардың  заңнамаларды бірнеше рет бұзған жағдайында балық аулау шарттарын  бұзу қарастырылған. Ең көп таралған бұзушылық – кәсіпшілік журналдарыңыздың жоқтығы. Бұдан әрі заң бұзушылықтарыңызға төзбейтін боламыз.

«Ақжайық» мемлекеттік табиғи резерват басшысының орынбасары Арман  Құрманбаевтың айтуынша, балықшылар қайығы теңізге сол жақ жағалауға Зарослый арнасы арқылы, оң жақ жағалауға №4,5,6 жыралар арқылы шығады. Құқықтық статистика және арнайы есепке алу департаменті 2009 жылдан бері ҚР Әкімшілік кодексінің 298-бабы(Заңсыз балық аулау) бойынша айыппұлдарын төлемей жүрген 200 адамның «қара тізімін» ұсынды. Бұл бап бойынша айыппұлдар 200-ден 500-ге дейін айлық есептік көрсеткішті (2013 жылы АЕК 1 731 теңгеге тең) немесе екіден бес айға дейінгі кезеңде алатын жалақыны құрайды.

«АЖ»-ға белгілі болғандай, өткен аптада «Ақжайық» мемлекеттік  табиғи резерватының акваториясына  кіретін Каспий теңізінің Шалыга аралында құстардың жаппай қырылуы  орын алғаны белгілі болды.

Шалыга аралы Каспий теңізінде  «Ақжайық» мемлекеттік табиғи резерватының аралық аймағында, Атырау қаласы мен  мұнайды өнеркәсіптік өндіруге белсенді дайындық жұмыстары жүргізіліп жатқан ірі Қашаған мұнай кеніші арасындағы жолда орналасқан.

4.Каспий теңізінің байлығын сақтап қалу.

Каспий маңындағы елдер  бекiре тұқымдас балықтарды аулауға  тыйым салу туралы келісімге келеді

Каспий теңiзiнде бекiре тұқымдас балықтарды аулауға бесжақты мараторий енгiзу мәселесi қаралуда деп мәлімдеді ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрi Нұрлан Қаппаров.

«Бекiре тұқымдас балықтардың  түрiн сақтау ең маңызды экологиялық  проблемалардың бiрi болып табылады. Каспий теңiзiнiң су биоресурстары  жөнiндегi комиссиясы жұмысының шеңберiнде  бекiре тұқымдас балықтарды аулауға  бесжақты мараторий енгiзу мәселесi пысықталуда. Қазақстан өз тарапынан  ондай тыйым салуды әлдеқашан  қабылдап қойған», - дедi  Қаппаров мәжiлiсте  өткен үкiмет сағаты барысында.

Оның айтуынша, жыл сайын  құқық қорғау және табиғатты қорғау ведомстволары бiрлесiп Жайық-Каспий бассейнiнiң су айдындарында бекiре тұқымдас балықтарды қорғауға және оларды заңсыз аулаумен күресуге бағытталған  «Бекiре» балық қорғау акциясын  өткiзедi.

«Каспий Табиғаты» ҮЕҰ жетекшісі Махамбет Хакимов тағы да мәселе көтерді: егер мұнай компаниясы ықтимал апаттың жануарлар мен құстарға әсері туралы зерттеуді жоспарласа, Атырау облысының халқына штаттан тыс жағдайда әсер ету туралы осындай зерттемелер, сондай-ақ, осындай жағдай туындай қалғанда тұрғындарға оқулар өткізу қажет. Оның үстіне мұнай өндіру де басталып кетті. Біздің теңіз аралдарындағы дереккөздеріміз хабарлағандай, 18 қыркүйекте кешкісін мұнай құрлыққа жеткен. Бұл таяу күндерде күкіртсутекке қаныққан Қашаған мұнайы Атыраудан 28 шақырым жердегі «Болашақ» зауытына жеткізіледі деген сөз. Дегенмен соңғы айларда зауыттағы технологиялық жабдықтарға тестілік сынақтар «жүргізілгенмен», 26 тамыздағы апатқа қарағанда, ешкім тосын сыйдан сақтандырылмаған.

NCOC экологы Руслан Әдиев «Болашақ» зауытында штаттан тыс жағдай бола қалғанда әрекет ету жоспары (соның ішінде күкіртсутек шығарындысы бойынша) облыстық ТЖ департаментімен мақұлданғаны туралы формальды жауап берді. Шамасы бұл жоспарда тұрғындарды қауіпсіз жерге көшіру туралы мәселе де бар шығар. Алайда күні бүгінге дейін ешкім бізге бұл мәселе туралы хабардар еткен жоқ. «КазНИГРИ» ЖШС директоры Қосан Тасқынбаев консорциум таңдап, мемлекеттік орган мақұлдаған юра қабатына бұрғылау шламдарын айдау әдістеріне қатысты сенсациялық мәлімдеме жасады. Тасқынбаевтың айтуынша, 50 жыл бұрын ғалымдар Каспий түбінде азғырлық жарылыстан қалған жарық бар деп жорамалдаған еді. Мұны оның институтының 5 жылдық зерттеу жұмыстары растаған. Жарылған жер Атыраудан оңтүстікке қарай басталып, солтүстік-батысқа қарай созылып, Қашаған мен Прорва кеніштеріне жетеді. Бұған Прорва тұзүсті кенішінде өндірілетін мұнайда күкіртсутектің пайда болуы мен оның жыл сайын көбеюі осыған дәлел болады. Яғни, осы ауданда мұнай «тұзасты кенішінен тұзүсті кенішіне» көшеді.

Тасқынбаевтың пікірінше, бұрғылау шламын айдау жарық маңының жарылуына  әкеледі екен, ал бұл теңіз түбінің  ластануына әкеп соғады.

«Аджип ҚКО» компаниясының  экологиялық тұрақтылықты дамыту жөніндегі  менеджері және Денсаулық, Еңбек  және Қоршаған ортаны қорғау (ДЕҚОҚ) жөніндегі  директорының орынбасары Игорь Лукашовтың баяндамасында, атап айтқанда, «Болашақ»  зауытынан өнеркәсіптік ағын суларды  тазарту зауытын салу туралы айтылды

Бүгінгі күні, Лукашовтың айтуынша, қолданыстағы өнеркәсіптік ағын суларды  тазарту және қазандық-бойлерлерді  үрлеп қосымша су тазарту есебінен Астрахан-Маңғышлақ су құбырынан  алынатын суды 30 пайызға дейін (жылына 200 мың текше метр) үнемдеу жоспарланып  отыр. Екінші кезеңде, 2013-2015 жылдары  жаңа зауытты іске қосу есебінен айналымдық су пайдалануды 70 пайызға дейін жеткізу  жобаланған.

Заң жобасында Каспий теңізіндегі  су асты ортасында Мемлекеттік шекараны күзетуге жауапты бірден-бір орган  айқындалған.

«Заң жобасында көзделген  жаңа бағыттарды атасақ, Каспий теңізінде  су астындағы аймақты қорғау, күзету жағы бұрын қарастырылмаған. Енді Заң  арқылы Каспий теңізіндегі аймақты  күзету туралы жаңалық енгізіліп  отыр. Бұл міндет Ұлттық қауіпсіздік  комитетінің Шекара қызметіне міндеттеледі», - деді журналистердің сұрағына жауап  берген Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің мүшесі, депутат Мұхтар Алтынбаев.

Каспийдің биоресурстарын пайдалану, қорғау және ұдайы өндіру тақырыбына ерекше мән берілді. Осы орайда, Қазақстан, бекіре тұқымдас балықтың саны апатты жағдайда азайып бара жатқанына байланысты күрделі ахуалды ескеріп, оларды аулауға уақытша бесжақты мораторий  енгізуді ұсынды.

Саммиттің қорытындысы бойынша  Бірлескен мәлімдеме қабылданып, Каспий теңізіндегі қауіпсіздік  саласындағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды.

Саммиттің хаттамалық шешімінің  негізін құраған Қазақстан Президентінің  ұсынысының жаппай қолдауға ие болуы  саммиттегі айтулы оқиғаға айналды:

- тараптар Каспий теңізіндегі  бекіре тұқымдас балықтың түрлерін  аулауға 5 жыл бойына мораторий  енгізу тетіктері туралы ұсыныстарды  үш ай мерзім ішінде талқылауды  және әзірлеуді тиісті ведомстволарға  тапсыру туралы шешім қабылдады;

Біз Каспий теңізінің таңқаларлықтай сан алуан жануарлар мен өсімдік  әлемі бар ерекше табиғи аймақ  екенін ұмытпауға тиіспіз. Оның нәзік  экожүйесіне қамқорлықпен қарау  – жер қойнауын пайдаланушының әрқайсының міндеті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Каспий проблемасы бүгінгі  таңда күрделі аймақтык экологиялық  проблемаға айналды. Каспий мұнайын  игеру жоғары қарқынмен жүргізіліп, ұзақ жылдарға жоспарлануда. Бұл проблема тек Қазақстан ғана емес Ресей, Әзірбайжан, Түркменстан және Иран республикаларына да тән ортақ іс. Ең бастысы Каспий теңізінің фаунасы мен флорасының әр түрлілігін сақтап қалу. Каспий проблемасы бұл деңгейінде көтерілуде. Соның  бірі 1999 жылы Көкшетау қаласында «Каспий  теңізінің биокөптүрлігін сақтаудың  белсенділігін бағалау» тақырыбында  өткен бірінші аймақтық семинар  болды. Мемлекетаралық деңгейде өткен  кеңестік мақсаты — Каспий жағалауларындағы мемлекеттермен біріге отырып, Каспий теңізінің экологиялық проблемаларын  шешудің ең тиімді жолдарын қарастыру. Теңіз экожүйесінде туындап отырған проблемаларды саралап және баға бере отырып, экологиялық аппараттарға жол бермеуге және оны тез арада шешуге мақсат койылды. Бұл игі істер адам баласының дүние-жүзілік маңызы бар Каспий сияқты су айдынын сақтап қалу шараларының бастамасы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Экология. 2-ші басылым. Оқулық.- Алматы.2009 ж.237-241 бет.
2. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, Алматы.-2004,328 бет.
3. Қазақстанның балықтары, 3-том.- Алматы,1988ж. 221-223 бет.
4. А. Г. Қасымов Каспий теңізі.- Л, 1987 ж. 89 бет.
5. Каспий экологиялық программасы, Информациялық бюллетень, 2001,№2.-61 бет.