Кәсіпорынның күрделі қаржысын талдау

Екіншіден, Республика көлемінде тиімді инвестициялық  жобалар түріндегі төлем алушылар ұсыныстарының мәліметтер банкінің құрылмағандығы. Көптеген жобалар жабық жағдайларда қарастырылған, осының әсерінен жеткіліксіз дәрежедегі жоғары тиімді жобалар өмірге енгізілген.

Үшіншіден, банктердің, клиенттердің қаржылық жағдайының төмен деңгейі; мемлекеттік бағалы қағаздардың жоғары табыстылықпен қамтамасыз етілмеуі; кәсіпорындардың қаржылық    жағдайының    қажетті     деңгейде     болмауы     себебінен инвестициялаудың жоғары тәуекелділіктерін компенсациялайды.

Төртіншіден, төлемдер дағдарысы  жағдайындағы қарыздардың сақталуы бұрынғысынша айналым капиталын толтыру үшін ақшаға деген жоғары сұранысты сақтап отыр, ол қаржылық ресурстарды инвестицияландыру мақсаттарына емес, айналым қорларын қаржыландыруға бағыттайды.

Бесінші - жүктемеленбеу  жағдайында тұрған өндірістік саланың негізгі капиталы өзін сақтауға жоғары шығындарды талап етеді, сол арқылы қаржылық ресурстардың елеулі бөлігі шығындалады.

Алтыншы - тиісті әдістердің болмауы негізгі капиталдың теңбе-теңсіз қайта бағалануына әкеліп соқты.

Осының салдарынан амортизациялық төлемдер мен ішкі жалпы өнім арасындағы арақатынас шектен тыс жоғары болып отыр. Нәтижесінде, жоғарыда аталған себептер әсерінен Қазақстан экономикасында өндірістік шығындардың бұзылған құрылысы, өндірістердің төмен шынайы пайдалылығы, бюджетке төлемдердің жинақталмауы, мүліктік активтер негізінде кәсіпорындар

қаржыларының жоғарылауы көрініс алып отыр.Мемлекеттік меншікті жекешелендіру процестерінің кезеңдері іс жүзінде меншік формаларының ұдайы өндіріс процестеріне әсер ете алмайды. Қазақстанға шетел Инвестициялары 6,2 млрд. доллар көлемінде тартылды.

Бұл кездегі  тауар өндірушілердің жаппай банкротқа ұшырауы шетел инвесторларының баюы жағдайында жүріп жатыр және ұлттық валютаны жоюда. Қазақстандағы саны 1300 -ден астам біріккен кәсіпорындар жаңа, яғни 20 мың жұмыс орны бар кәсіпорындардың құрылуына ықпал етті, осы кезде кішкентай Сингапурде алғашқы кезеңдерде жұмысшы орындарының саны 70 мыңға жеткен еді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ.  Инвестицияның экономиканы дамытудағы рөлі.

2.1 Қазақстан Респулликасының инвестициялық қызметті қаржыландыру барысында кездесетін мәселелер және жетілдіру жолдары

Эконамиканың дамуында жақсы қалыптасқан ол инвестициялық  саясат. Экономикадағы бағаны ырықтандыру  және қайта құру саясатының арқасында  пайда болған 136 аса ірі және орташа тауар өндірушілердің біріктіретін индустриялық базаның маңызы зор.

Сондай-ақ жеміс-жидек өндейтін 20 цех пен зауыт, 5 кант зауыты, 29 сүт өндірісі, 25 шарап зауыты, 12 құс фабрикасы, жугеріні калибрлейтін 5 өндіріс орны, тағы баска да кәсіпорындар оны өндіру бағытында толық қайтарымен жұмыс істеуде. Сол сияқты Казақстан Рсспубликасының Индустриялық-иновациялық даму стратегиясы бойынша облыстың кластерлік өнімдер өндіру жөніндегі ізденістері де қуантарлық. Бұл тұрғыда көкөніс, жеміс-жидек, шарап, темекі, сут және құс етін қайта өндеу мақсатындағы жұмыстар нақгы нәтиже беруде.

Ауыл шаруашылығы дегенде, ірі қара, жылқы және кұс, жүгері, қант қызылшасы, майбұршақ, темекі, картоп пен көкөніс өсіру және сүт пен жұмыртқа, жүн өндіру кәсіптері оралады. Өйткені, аграрлық кешенде көпсалалы, тұрақты 4 жылда орта есеппен жыл сайын 455,3 мың тонна көкөніс өсірілгені осының дәлелі.

Облыстың жеміс-жидек  өсірудегі тәжірибесі мол. Жеміс  ағаштарының, жалпы көлемі 17,2 мың  гектарды, оның ішінде күзімдік алқалардың өзі 4,5 мың гектарды алып жатыр.

Инвестиция  салымдар құрылысқа жұмсалған қаржының үлсс салмағы басым 61,2 пайыз. Жаңарту және техникалық қайта жарақтау жалпы инвестиция көлемінің 28 пайызын құрайды.

Инвестициялық іс-әрекет әлеуметтік факторларды ескере отырып реттелінбесе онда ол жалпы дағдарысқа апаратын негзігі себептердің біреуі болып табылады. Сондықтан да экономиканы, соның ішінде инвестицяны әлеуметтік тұрғыдан талдап, соның негізінде әлеуметтік және экономикалық" кұрылымдарды  қатар  қалыптастырып,   ескеріп   отырғанда   ғана дағдарыстан ептеп құтылуға болады.

Әрине,   экономикалық   және   әлеуметтік  тиімділіктерді,  дегенімен де олардың нақты қырларын айқындап, нәтижелерін қадағалап отыру қажет. Сонда ғана инвестициялық процесс әлеуметтік-экономикалық саланың құрамдас бөлігі ретінде өз міндеттерін  атқарып отырады.

2.2 Еліміздегі шетел инвесторларының рөлі және оның қызметтері.

 

Шетел инвестицияларын тартудың тарту арналары мен нысандары бар.

Шетел капиталы 3 арна бойынша  түседі:

-   экспорттық несиелер: инвестициялық және тауарлық;

        -   дамуға ресми көмек: қаржылық және техникалық;

        -    инвестициялар: тікелей және портфельдік.

Кредитор (несие беруші) – елден тауарларды немесе қызметтерді сатып алу шарты бар экспорттық несиелер.Инвестициялық несиелер технологияны, жабдықты және басқаны жеткізіп беру мақсатымен, ал тауарлық несие- дайын тұтыну тауарларын жеткізіп беру шартымен беріледі.

Дамытуға ресми көмек  мемлекетке өкімет аралық денгейде көрсетіледі. Мұнда техникалық көмек дегенде - әр түрлі салаларда қызмет көрсету: оқыту, кенес беру, жұмысты ұйымдастыру  мен оқыту барысында қолданатын жабдық кіреді.

Инвестициялар республика экономикасы шетел капиталының  ретінде түсіндіріледі. Олардың 2 нысаны бар:

• тікелей;
• портфельдік.

Олардың біріншісі, кәсіпкердің  өзіне тәуекел ала отырып, республика экономикасына шетел капиталын салуы, ал екіншісі, фиктивті капиталға акциялармен басқа да құнды қағаздарға қаржы қаражат салу.

       Тікелей инвестицияның экономикалық және фирмалар тарапынан мыналар жатады:

   -өзі үшін тұрақты нарықты  тікелей қамтамасыз ету;

   -өзінің “ішкі нарығын;

   -өз мүддесін  аймақтық және кең ауқымды  деңгейде мемлекет аралық қатынастарға еңгізу.

   Қарапайым акцияның, немесе  дауыстың 10 немесе одан да көп  пайызына шетелдік бақылау болса,  немесе кәсіпорынды басқарудың  “тиімді дауысына” ие болса  онда тікелей инвестиция деп түсініледі. Кейбіреулер үшін ол меншікпен, акционерлік капиталдағы үлеспен байланысты.Тікелей инвестицияның  халықаралық қозғалысының көлемі жөнінде келесі мәліметтер сипаттайды. Шетел инвестициялары - дамыған тауарлық қатынастарға ұлттық шаруашылық субъектілердің бейімделу деңгейін ірі коммерциялық инвестициялау негізінде көтеруге қабілетті, әлемдік ғылыми - технологиялық жетістіктерді енгізудің маңызды жолы. Бұл мәселе Қазақстан үшін ішкі тауар -ақша өлшемдерін деформациялау жағдайында маңызды. Республикада жаңа өндірістік қуаттарды жедел құру үшін тікелей өндірістік импорты қажет. Қазақстан экономикасының басым салаларына шетел капиталын тартуды ынталандыру үшін қаржылық - несиелік, салықтық ұмтылыстар мен қаржылық емес әдістерді қолдану қажет. Соңғысына шетел капиталының қызмет етуіне жалпы қолайлы орта құру, қажетті өндіріс факторларымен, ақпаратпен, басқару қызметтерімен, көліктің, байланыстың әр түрінің, банктік қызмет көрсетудің дамуын қамтамасыз ете отырып, нарықтық инфрақұрылымның басқа да эмитенттерін құру қажет.

 Шетелдік саясат мемлекеттің  экономикалық стратегиясының маңызды  элементі және оның мақсаттарымен  анықталады. Шетел капиталын тарту  саясаты өндірістің құрылымдық  қайтақұрылуына максималды түрде  көмек көрсету, инвесторлардың инвестициялық белсенділігін маңызды көлемде көтеруге қол ұшын беру қажеттілігінен туындайды.

Инвестициялық жобаның үш вариантын  талдау негізінде жасалған қаржы  – шаруашылық қызмет нәтижесі туралы есеп.

№	Баптың атауы	Инвестициялық жобаның  варианттары
		1 - ші	2 - ші	3 - ші
1.	Өнімді өткізуден түскен түсім	2000	2000	2000
2.	Айнымалы шығындар негізінде  есептелген өткізілген өнімнің өзіндік  құны	1400	1000	600
3.	Жалпы табыс	600	1000	1400
4.	Кезең шығындары (тұрақты  шығындар)	580	800	1000
5.	Негізгі қызметтен түскен табыс	20	200	400
6.	Негізгі емес қызметтен  алынған табыс	4	10	20
7.	Қалыпты қызметтен алынған  табыс	24	210	420
8.	Табыс салығы	7	63	126
9.	Таза табыс	17	147	294

 

 

 

2.3 Инвестицияны  сатып алудағы есептің маңызы.

Инвестицияны  сатып алушылар бухгалтерлік есепте оны номиналдық құны бойынша көрсетеді (1 000 000 теңге), ол кезде 2020 шоты дебеттеліп, 3310 шоты кредиттеледі. Ал келесі айда, яғни маусымда, сатып алушы 18333 теңге (1000000х22% х 1 : 12) пайызын есептейді, ал ол 2170 дебеті мен 2110 кредиті бойынша көрініс табады. Шығару шарты бойынша (әр үш ай сайын) төленуге тиісті пайызының сомасы 55000 теңгені құраған және оған 1040 шоты дебеттеледі 2170 шоты кредиттеледі. Қалған  кезендерге ай сайын 18333 теңге сомасында  пайыз есептелінеді және оған жоғарыдағы келтірілген номиналдық құны бойынша жасалатын бухгалтерлік жазба жасалады.Инвестициялық жобаның өтелу мерзімі дегеніміз – кәсіпорынның өндірістік қызметінен түскен түсімдердің инвестицияға жұмсалған шығынды өтеу уақыты.Ол әдеттте жылмен немесе аймен өлшенеді де мына формула бойынша анықталады:

                     T =

Мұндағы:  Tơ – жобаның өтелу мерзімі;

                   И п – бастапқы инвестициялар;

                   Д г – жыл сайынғы табыс;

Жобаға жүзеге асыру  үшін 60 млн. теңге қажет делік. Жыл  сайынғы орташа табыс 20 млн. теңге. Онда жобаның өтелу мерзімі бойынша  есептеледі:            Tơ = 60/20=3 жыл

 

Іс жүзінде табыс  жыл сайын өзгеріп отыруы мүмкін. Мұндай жағдайда өтелу мерзімі аздап өзгеше болады.

Қарастырып отырған  мысыл үшін жыл сайынғы табыс  мынадай болсын:

              1 – жыл – 12,5 млн.теңге;

              2 – жыл – 17,5 млн.теңге;

              3 – жыл – 24 млн.теңге; 

              4 – жыл – 26 млн.теңге

Бұдан алғашқы үш жылдағы  пайда 54 млн.теңгені құрайтындығын  байқаймыз, яғни бұл уақыт ішінде жоба өтелмейді.

Сондықтан 4 – жылы тағы да 6 млн.теңгені өтеу қажет.Осы мөлшерде күтілетін табыс мөлшеріне бөлу арқылы оның алыну уақытын анықтайық:      Tơ = 6/26=0,23.

Бұл жағдайда өтеу мерзімі 3 жыл 3 ай болды.

Құрылыс объектілерінің түрлері:

 

№	Күрделі қаржы бөлу	өзгеретін жылдар					сомасы
		1- жыл	2-жыл	3-жыл	4-жыл	5- жыл
1.	І - түр	2,0	3,5	6,0	8,0	10,5	30,0
2.	ІІ- түр	10,5	8,0	6,0	3,5	2,0	30,0

І – түрі бойынша:

2+ =23,32 млн.теңге

ІІ – түрі бойынша:

       10,5 + 8 + 6 + 3,5 + 2,0 = 30,0

 

 

 

 

 

                               Қорытынды

Сонымен, курстық жұмысты  қорыта келе, инвестициялық шешім қабылдау мәселелері туралы мынадай тұжырымға келдім: инвестициялық  шешім қабылдауда мынаны есте ұстау қажет: қолда бар ақша ағыны өзіне болашақта орын алатын өсім ағынын, яғни өсудің ағынын қосу керек. Мысалы, жаңа жабдықты сатып алу өзгермелі өндірістік шығынды кемітеді. Үнемдеудің мұндай түрі қолма-қол ақша алуға жағдай жасайды. Мынаны да айта кету керек, амортизация қолдағы ақша қозғалысының есебіне кірмейді.

Тәжірибеде күрделі  қаржы жұмсалымының тиімділігін  бағалайтын басқа әдіс жиі қолданылады. Оның әлдеқайда қарапайым әдісіне өтелу мерзімінің есебі жатады.

Күрделі Қаржы – негізгі капиталға (негізгі құрал-жабдыққа) жұмсалатын инвестиция, экономика салаларында негізгі қорларды жасауға, ұдайы қалпына келтіруге жұмсалатын материалдық, экономикалық және қаржы қорларының (құндық, ақшалай бағамен) жиынтығы.

Инвестиция – табыс алу, меншікті капиталын молайту, елдің материалдық байлығы мен бейматериалдық сипаттағы қоғамдық құндылықтарын еселей түсу үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер салатын инвестициялық қаражат.  

Инвестицияның күрделі  қаржыдан өзгешелігі бар. Инвестицияда қаражат тек материалдық активтерге ғана салынбайды, қаржылық және бейматериалдық активтерге де салынады. Инвестиция қаржы  институттары, инновациялық және әлеуметтік сала арқылы тікелей де, жанамалай да салынады. Инвестиция өзінің құрамы жағынан біртекті емес, инвестициялау нысандарына, айналыс өрісіне, негізгі капиталдың ұдайы өндірісіндегі мақсатына, рөліне, қаржыландыру көздеріне қарай негізгі капиталға салынатын инвестиция, шетелдік инвестиция, қоржындық инвестиция түрлеріне бөлінеді. Негізгі капиталға салынатын инвестиция – құрылысқа, материалдық, бейматериалдық негізгі капиталды салуға, ұлғайтуға, қайта жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта жарақтандыруға, күрделі жөндеуден өткізуге, сатып алуға, сондай-ақ, материалдық айналыс құралдарының қорларын толықтыруға жұмсалатын қаражат. Негізгі капиталды инвестициялау нысандарына үйлер, ғимараттар, машиналар мен жабдықтар, мал, екпе ағаштар, жер қойнауын барлау, компьютерлік және бағдарламалық қамтамасыз ету, көркем және әдеби шығармалардың түпнұсқалары, жаңа үйлер және жаңа ақпарат жатады. Негізгі капиталға салынған инвестиция Қазақстанда бейқаржылық активтерге салынған инвестиция көлемінің 79,1%-ы болды. Бейқаржылық инвестицияның қалған 20,9%-ы материалдық айналым құралдарының қорларын толықтыруға, құндылықтар мен бейөндірістік активтерді (жер, жер қойнауы телімдерін, патенттер, лицензиялар, т.б) сатып алуға жұмсалды.