Тижорат банкларида лизинг операцияларини такомиллаштириш

 

 

•  Ўзбекистон Банклар Ассоциацияси – 75%;
• «Ўзинвестлойиха» - 16,7%
• «Ипак йўли» тижорат банки – 8,3 %

«Барака» УЛК ташкил этилаётганида Ўзбекистон Банклар Ассоциациясининг шуъба корхонаси сифатида ташкил этилган бўлиб,  унинг таъсис фонди 1000.000 АҚШ долларига тенг эди.

Лизинг компанияси лизинг хизматлари бозоридаги талабни ўрганган ҳолда асосий эътиборни маҳаллий хом-ашё асосида қишлоқ хўжалик махсулотларини (гўшт, сут, сабзавот, тери маҳсулотлари) қайта ишловчи кичик технологиялар ҳамда илм-фан  янгиликларини ўзида мужассам-лаштирган жиҳозларни, шу билан бирга «Ўз ДАЕ WОО аuво» нинг «Дамас» автомобилларини лизинг асосида истеъмолчиларга таклиф этишга қаратди.

«Барака» УЛК фаолиятини йўлга қўйишда 17 тижорат банклари ҳамда Ўзбекистон товар ишлаб чиқарувчилар ва тадбиркорлар палатаси билан шартномалар тузди.

Лизинг компанияси 2007 йилда умумий қиймати 190483 минг сўм қийматга эга 13 та лойихани амалга оширган бўлса, 2008 йилда ишончли шерикларни танлаш ва тахлил қилиш асосида умумий қиймати 58393 минг сўмлик 9 та лизинг келишувини йўлга қўйди. 2009 йилда  лизинг компанияси томонидан умумий қиймати 66195 минг сўмлик 9 та ва 186443 АҚШ долларига тенг 1 та лизинг лойихасини амалга оширди.

Умуман олганда «Барака» УЛК томонидан ташкил этилгандан буён 8,7 миллион доллар қийматига эга 78 та лизинг операцияси реализация қилинди. Амалга оширилган лизинг операциялари ёрдамида компания 400 дан ортиқ янги иш ўринлари яратилишига ўз хиссасини қўшди.

«Барака» УЛК нинг лизинг шартномалари муддатини тахлил қилиш шундан далолат берадики, лизинг объекти унча қиммат бўлмаган жиҳозлардан иборатлиги сабабли лизинг шартномаларининг асосий қисми- 56% 2 йилгача бўлган муддатли шартномаларнинг асосийсидан иборат. Шартномаларнинг 1% 1 йилгача, 25% 2 йилгача ва 18% 4 йилгача муддатли шартномалардан ташкил топган.

Лизинг шартномаларининг асосий қисмини ўрта муддатли шартномалар ташкил этишнинг асосий сабаби компания томонидан ўз маблағларини узоқ муддатга инвестициялаштириш учун молиявий имконияти чегараланган ҳамда лизинг объекти қиймати кичикроқ суммадан иборат. Бошқа томондан солиқлар ва лизинг ставкаларининг юқори даражаси компания учун лизинг операциялари ҳажмини оширишга тўсқинлик қилади.

Энди компаниянинг ўтган йиллар давомидаги даромадлари даражасини кўриб чиқайлик.

Лизинг компанияси томонидан 2006 йилда  лизинг операцияларини амалга ошириш ҳисобига жами 4,2 миллион сўм ялпи тушум бўлган бўлса, ушбу сумманинг 2,7 миллион сўми соф фойдани ташкил топган.

2007 йилда ялпи тушум 54,2 миллион сўмни ташкил этган ва соф фода 28,2 миллион сўмни ташкил этган;

2008 йилда «Барака» универсал  лизинг компаниясининг умумий  молиявий натижалари энг юқори даражага чиқди, яъни янги тушум 80,7 миллион сўмни ва соф фойда 40,2 миллион сўмни ташкил этди.

2009 йил натижалари лизинг компаниясининг олдинги йилга нисбатан ўз фаолиятини анча қисқартирганлигини кўрсатади. Компаниянинг ялпи тушуми 33,7 миллион сўм ва соф фойдаси 11,3 миллион сўмдан иборат бўлди.

Юқоридаги рақамлардан кўриниб турибдики, лизинг компаниясининг фойдаси2006 йилда яъни тушумнинг 64,2%ни  ташкил этган бўлса, 2007 йилдабу кўрсаткич 33,7 %га тушиб қолган. Компаниянинг энг самарали фаолият кўрсатган вақти 2008 йил бўлиб, ялпи тушумнинг йирик миқдори 50% ли соф фойда ҳисобига йирик фойда келтирган.

Компаниянинг ялпи даромади ва соф  фойдаси ўртасидаги нисбатнинг салбий томонга ўзгариши, яъни 64,2 % дан 33,7 %га деярли икки марта камайиши лизинг олувчиларнинг тўловга қобиллигининг пасайиши ҳамда республикамиздаги лизинг операцияларини солиққа тортишда юқори солиқ ставкаларининг ўрнатилганлиги ҳисобига юз берган. Юқоридаги қийинчиликлар мавжуд бўлган шароитда ҳам компания лизинг кредити фоизини 30-40% ўртасида (1 йилга) ушлаб туришга харакат қилмоқда.

Қишлоқ хўжалиги техникаси ва жиҳозларини лизинг асосида етказиб беришга ихтисослашган Яна бир лизинг компанияси бу «ЎзКейсагролизинг» ҳисобланади. Ушбу ўзбек-америка қўшма лизинг компанияси 1997 йил 27 февралда Ўзбекистон Республикаси  Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан ташкил этилган. Таъсис фонди 5 миллион АҚШ долларидан иборат лизинг компанияси таъсисчилари АҚШ долларидан АҚШ нинг «Кейс Кредит Холдинг» компанияси 51% ва Ўзбекистон Банклар Ассоциациясидир – 49%.

«ўзКейсагролизинг» компанияси юқори ишлаб чиқариш қувватига эга замонавий техникаларни 20% олдиндан тўлов ва 80 % қийматни 5 йил давомида тўлаш шарти билан лизинг асосида таклиф этмоқда. Компания 5 йил давомида турли солиқлардан ва тўловлардан, жумладан қўшилган қиймат солиғидан озод қилинган ва йиллик 24-40 % ли лизинг кредити асосида 5 йилгача муддатда техникани қишлоқ хўжалик корхоналарига етказиб бермоқда.

Ўзбекистон Республикаси хукумати томонидан қишлоқ хўжалиги ишлаб  чиқаришини таркибий қайта ташкил этиш  мақсадида 2001-2007 йиллар давомида «Ўзқишлоқхўжаликмашхолдинг» компанияси томонидан ишлаб чиқарилаётган замонавий қишлоқ хўжалик машиналарини лизинг келишуви асосида қишлоқ хўжалик кооперативлари, фермер  хўжаликлари ва муқобил МТП ларга етказиб бериш бўйича қарор қабул қилинди. Ушбу лойихани самарали амалга ошириш учун Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан 2 ноябр 2000 йилдаги қарорига асосан «Ўзқишлоқхўжаликмашлизинг» лизинг компанияси ташкил этилди.

Лизинг компаниясининг таъсисчилари Ўзқишлоқхўжаликмашхолдинг компанияси, Германиянинг «Зелко» қишлоқ хўжалик, машинасозлик ва уруғчилик корхоналари ассоциацияси, «Ўзсаноатмашимпекс» давлат ташқи савдо акционерлик компанияси, қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги ҳамда «Ўзқишлоқхўжаликтаъминоттаъмир» компанияси ҳисобланади.

 Компаниянинг таъсис фонди 1 млрд. сўмдан иборат бўлиб, унинг 30% акция сифатида эркин савдога чиқарилган. Ушбу лизинг компанияси 15% олдиндан тўлов ҳамда 85% лик қолган тўловни 7 йил давомида тўлаш лизинг келишуви асосида ТТЗ да ишлаб чиқарилаётган қишлоқ хўжалик техникаларини соҳа корхоналарига етказиб бермоқда.

«Ўзқишлоқхўжаликмашлизинг» компаниясининг молиявий агенти – АТ «Пахта банк» ҳисобланади ва лизинг асосида етказиб берилаётган техникалар лизинг компаниясининг суғурта агенти «Ўзагросуғурта» суғурта компанияси томонидан суғурталанади.

Лизинг операциялари амалга оширишда валюта курсини хам  хисобга олиш зарур, чунки лизинг берувчи лизинг объектини четдан валютага сотиб олиб, лизинг олувчига лизинг шартномаси оркали сумдаги киймати буйича беради. Бунда лизинг даври мобанида курсларнинг узгариши хисобига Тижорат банки томонидан амалга оширилган лизинг операцияси банк учун фойдасиз ва аксинча лизинг олувчи учун фодали булиш холлари хам хисобга олиниши керак.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Тижорат банкларида лизингни такомиллаштириш ва ривожлантириш.

Тижорат банкларининг лизинг операцияларидаги иштирокини ўрганиш шуни кўрсатмоқдаки, қишлоқ хўжалик техникаси лизингда банклардан АТ «Пахта банк» ва «Савдогарбанк» фаол иштирок этмоқда.

Умуман банклар томонидан  амалга оширилган лизинг  операциялари ҳажми йилдан-йилга ортиб бормоқда. Агар 1998 йилда тижорат банклари томонидан 576 миллион сўмлик лизинг операциялари амалга оширилган бўлса, 1999 йилда 766 миллион сўмлик, 2000 йилда 516 миллион сўмлик, 2001 йилда 289 миллион  сўмлик ва 2002 йилда 5366 миллион сўмлик лизинг операциялари амалга оширилган.

Республикамизда аграр  секторга лизинг хизмати кўрсатиш бозорини тахлил қилиш шундан далолат бермоқдаки, ушбу тизим иқтисодиётимизнинг ажралмас қисми сифатида шаклланди ҳамда ривожланиб бормоқда.

Республикамизда кичик бизнесни ривожлантириш борасида хам тижорат банклари томонидан ажратилаётган лизинг ката ахамиятга эга эканлиги хаммага маълум. Тижорат банклари лизинг операциялари ёрдамида кичик бизнес субъектларининг ишлаб чикариш ва савдо фаолиятини унчалик катта булмаган харажатлар билан яъни банклар лизинги оркали амалга ошириш имкони берилди. 

«Барака» универсал  лизинг компанияси кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик вакилларининг  кенг қатламларига лизинг хизматларини кўрсатиш, шунингдек Ўзбекистон тижорат банкларини лизинг операциялари бозорига жалб қилиш учун ташкил этилган сифат жиҳатдан  ўзига хос янги молиявий институтдир. Компания Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 9 ноябрдаги  427-сон Қарори билан тасдиқланган «Ўзбекистонда банк тизимини ривожлантиришнинг Комплекс дастури»га биноан Ўзбекистон банклари ассоциациясининг шўъба корхонаси шаклида таъсис этилди. Компания 1996 йил 2 сентябрда давлат рўйхатидан ўтказилди.

«Барака» компаниясининг 1998 йил феврал ойида Европа Лизинг Компаниялари Ассоциациялари операцияси – (Лизевроп) сафига қабул қилиниши – унинг нуфузи ва обрў-эътибори ошганлигининг ёрқин далилидир.

«Барака» - Европа мамлакатларининг 29 та лизинг Ассоциациясини бирлаштирувчи  ушбу нуфузли ташкилот таркибига  кирган Марказий Осиё минтақасидаги ягона лизинг  компаниясидир.

Компания таъсисчилари:

- Ўзбекистон банклари ассоциацияси;

- «Ўзбекинвест» Эскпорт-импорт миллий суғурта компанияси;

- «Ипак йўли» очиқ турдаги ҳиссадорлик инновацион тижорат банки.

Лизинг операцияларининг асосий босқичлари. Лизинг лойихасини ўтказиш ва уни амалга ошириш қуйидаги босқичларни ўз ичига олади:

1. Лизинг лойихасига  оид шарт-шароитларни ўрганиш;

а) компания мутахассисларининг молиявий имкониятга эга бўлган лизинг олувчилар билан дастлабки музокаралар ўтказиш, шу жумладан уларни лизинг лойихаси ва компаниянинг мавжуд барча шарт-шароитлари билан таништириш;

б) лизинг  олувчининг кредитбардошлиги ва молиявий аҳволини таҳлил қилиш;

в) лизинг лойиҳасини комплекс экспертизадан ўтказиш.

2. Лизинг тўловларини кафолатлаш зарур бўлган ҳолатда гаров шартномасини тузиш, кафолат ва кафиликка оид ҳужжатларни расмийлаштириш, лизинг шартномаси ва зарурат туғилганда ускунани етказиб берувчи, лизинг олувчи ва компания ўртасида бош шартномалар, лизинг объектини етказиб бериш хусусида шартномалар, суғурта шартномаларини тайёрлаш, ускунани қабул қилиб олиш ва уни фойдаланиш учун топширишга доир далолатномани имзолаш билан боғлиқ битимларни юридик жиҳатдан расмийлаштириш.

3. Лизинг тўловларини тўлашни назорат қилиш, мониторинг ўтказиш, шунингдек лизинг объектини лизинг берувчига қайтариш ёки унга эгалик қилиш ҳуқуқини лизинг олувчи субъектига ўтказиш.

Компания кенг кўламдаги хизматларни тақдим этади:

• мамлакат иқтисодиётининг етакчи  тармоқларига ишлаб чиқариш воситаларини етказиб бериш бўйича лизинг йўли билан қисқа ва узоқ муддатли молиялашни амалга ошириш;
• илғор техника ва технологик жараёнлардан Ўзбекистон шароитларида самарали фойдаланишнинг имкониятларини ўрганиш;
• кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини лизинг асосида импортнинг ўрнини босувчи ҳамда экспортга мўлжалланган товарларни ишлаб чиқариш учун замонавий техника ва асбоб-ускуналар билан таъминлаш;
• банк мижозларига компаниянинг фаолият доирасидаги барча хизмат турларини кўрсатиш;
• лизинг операцияларини ўтказиш ва ихтисослаштирилган лизинг бўлинмаларини ташкил этишда банкларга услубий ҳамда амалий ёрдам бериш;
• банклар ва бошқа молиявий институтлар билан биргаликда кўп томонлама молиялашни ўз ичига олувчи лизинг лойихаларини амалга ошириш;
• лизинг операцияларини ўтказиш методологияси ҳамда Ўзбекистонда лизинг хизматлари бозорини ривожлантириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш.

Лизинг олувчилар  томонидан тақдим этиладиган ҳужжатлари:

1. Таъсис ҳужжатлари (Низом таъсис шартномаси, рўйхатдан ўтганлиги тўғрисидаги Хокимият Қарори)нинг нусхаси;

2. Корхонанинг охирги  икки йил ва жорий йилнинг ҳар чораги бўйича солиқ инспекцияси томонидан тасдиқланган бухгалтерлик ҳисоботи;

3. Лизинг олувчининг  ускуна ўрнатилиши мўлжалланаётган маскандан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар (ижара шартномаси, лизинг объекти бўйича /кадастрдан олинган/ маълумотнома);

4. Мўлжалланаётган ускунани етказиб берувчи тўғрисидаги маълумотлар;

5. Харид қилинаётган ускунанинг техник характеристикаси;

6. Раҳбар ва бош бухгалтер паспорти ҳамда меҳнат дафтарчасининг нусхаси;

7. Лойиха бизнес-режаси (техник-иқтисодий асословчи ҳужжат).

Ушбу ҳужжатлар рўйхати лизинг лойихасининг мақсадга мувофиқлигини кўриб чиқиш учун зарур бўлган маълумотларнинг тўлиқ рўйхати бўлмай, бинобарин Компания мутахассислари шу лойихага дахлдор бошқа маълумот ва ҳужжатларни сўрашлари мумкин.

Лизинг хизматлари кўрсатишнинг асосий шартлари:

• Мулкка эгалик қилишнинг турли шаклидаги корхоналар компаниянинг мижози бўла олади;
• Мулкни лизинги олиш ҳақида талабнома берилганда, компания мутахассислари томонидан лизинг олувчининг молиявий аҳволи, унинг бевосита шу соҳадаги иш тажрибаси, лойиҳанинг қанчалик истиқболли эканлиги ўрганилади;
• Лизинг хизматлари 5 йилгача бўлган муддатни ўз ичига олади;
• Йиллик лизинг тўловларининг қиймати Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг қайта молиялаш ставкасига қараб белгиланади.

Лойихаларни кўриб чиқишда компания мутахассислари ўз диққат-эътиборларини қуйидагиларга қаратадилар:

• Маҳаллий хом ашёни чуқур қайта ишлашни кенг кўламда кенгайтириш, уни рақобатбардош тайёр маҳсулот даражасига етказиш;
• Экспортга мўлжалланган ҳамда импортнинг ўрнини босувчи товарларни ишлаб чиқаришга қаратилган рентабелли (даромадли) юқори технологик ишлаб чиқаришни вужудга келтиришни мўлжаллаш;
• Замонавий коммуникация тизимини ҳамда ишлаб чиқариш инфратузилмасини ривожлантириш;
• Истеъмол бозорини товарлар ва энг зарур хизматлар билан етарли даражада таъминлаш, қўшимча иш жойларини яратиш.